گرداب تناقضات رسانه

این روزها تبلیغات, درصد مهمی از ساعات پخش رسانه را به خود اختصاص می دهند میلیون ها مخاطب چشمان شان را به صفحه جعبه جادویی می دوزند و برنامه موردنظر خود را انتظار می کشند, ولی پیام های آموزشی اخلاقی و بازرگانی یکی پس از دیگری بر صفحه تلویزیون نقش می بندند و همچنان انتظار می کشند تا با پایان یافتن تبلیغات برنامه منتخب شان پخش شود

این روزها تبلیغات،‌ درصد مهمی از ساعات پخش رسانه را به خود اختصاص می‌دهند؛ ‌میلیون‌ها مخاطب چشمان‌شان را به صفحه جعبه جادویی می‏دوزند و برنامه موردنظر خود را انتظار می‏کشند، ولی پیام‏های آموزشی -اخلاقی و بازرگانی یکی پس از دیگری بر صفحه تلویزیون نقش می‏بندند و همچنان انتظار می‏کشند تا با پایان یافتن تبلیغات برنامه منتخب‌شان پخش شود. بی‏تردید در این نحوه پخش آگهی‏هایشان مخاطب و ارزش‌های اجتماعی لحاظ نمی‌شود، چراکه بیننده و شنونده در معرض بمباران کالاهای بازرگانی قرار می‏گیرد. تلویزیون چاره‏ای ‏ندارد جز آنکه هزینه‌های سرسام‌آور این دستگاه عریض و طویل را تامین کند. بخشی از هزینه‌های این سازمان با درآمد پخش آگهی‏های شرکت‌های بازرگانی تامین می‌شود. بنابراین باید در نظر داشت که امروز صداوسیما با این حجم زیاد از تبلیغات عملا به یک بنگاه بازاریابی و تبلیغاتی تبدیل شده است. و البته از طرف دیگر این سازمان برای پیشبرد اهداف ملی با وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و... تفاهم‌نامه‌هایی امضا می‌کند که متعهد به اجرا و تامین برخی محتوا‏ها می‌شود.

اما صداوسیما نمی‌خواهد تنها یک بنگاه تبلیغاتی تصور شود و رسالت‏های خود را افزایش داده است به نحوی که بعضا خود را در قامت یک معلم اخلاق نمایش می‌دهد. این رسانه روی پایه‌هایی ایستاده است که سست هستند. از یک‌سو، حرص و ولعی که می‌خواهد درآمد خود را به بالاترین حد ممکن برساند و از سویی دیگر حمایت از اخلاقی عرفی که در آن انصاف، عدل، نیکی و قناعت نهفته است و این دو با یکدیگر جمع نمی‌شوند. از طرف دیگر بازرگانان نیز آگاهانه یا ناآگاهانه به دنبال رقابت و افزایش سرمایه خود هستند و این اهداف را در رسانه دنبال می‌کنند.

با این اوصاف آرایش صحنه پیچیده می‌شود، رسانه هزینه‌هایی دارد که باید تامین شود و واقعیتی که رسانه در تقویت اخلاق عمومی موثر و مسوول است و بنگاه‌هایی که تبلیغات خودشان را به صداوسیما می‌دهند تنها سود بیشتر را طلب می‌کنند. حالا که بحث کمی روشن شد باید به یکی از تناقض‏ تبلیغاتی که نقل محافل شده است، اشاره کرد. یکی از شرکت‌های اپراتور تلفن همراه، با تبلیغات گسترده خود مخاطب را به مصرف هرچه بیشتر در مدت طرح تشویقی خود مجاب می‌کند؛ مخاطب را اغوا می‌کند که مکالمه‌هایی هرچه طولانی‏تر داشته باشد؛ هرچه ممکن است طولانی‏تر شود تا شاید این عادت در وی تقویت و به یک مصرف‌کننده هرچه تمام تبدیل شود و زمانی که استفاده بیش از حد از تلفن همراه برای مصرف‌کننده به یک عادت تبدیل شد آنگاه بنگاه سود خود را به دست خواهد آورد. تناقض در اینجاست که بلندگوی معلم اخلاق، دیگر نجوای اخلاق را نمی‌دهد بلکه می‌گوید مصرف بیشتر داشته باشید؛ بیش از حد نیاز خود مصرف کنید. ایده‏ای را ابلاغ می‌کند که چندان هماهنگی با آیین‌نامه‌های تبلیغاتی سازمان خودش ندارد اما هزینه‌های سرسام‌آور این سازمان باعث می‌شود با چشم‌پوشی با سفارش‌دهندگان کلان خود برخورد کند.

اما تناقض در نمونه دیگر بیشتر‌‌ شأن مخاطب را پایین می‏آورد. اپراتور تلفن همراه، به مخاطب می‌گوید، صله‌ارحام می‌تواند به پیامکی محدود شود اما تنها چند دقیقه بعد معلم اخلاق بر صحنه ظاهر می‌شود و نجوا می‌دهد پیامک‏ها جای خالی شما را پر نمی‌کنند! تناقض‏هایی از این دست بسیار است. رسانه باید واقع‌بین باشد و چشمان خودش را باز کند، خود را از گرداب تناقضات بیرون بکشد و نسبت به ابتلا به آفت‏های یک بنگاه اقتصادی هوشیار باشد. شیرینی برنامه‌های پرهزینه نباید موجب نشانه رفتن، اخلاق و سنت‏ها شوند. صداوسیما باید برای حفظ جایگاه ارزشمند اخلاق و سنت‏های جامعه مانند پرهیز از اسراف، صله‌ارحام و... باید بتواند به مشتریان پرسود خود «نه» بگوید.

بامداد لاجوردی