مهـربان ترین مـقتدا

در یازدهم ذی القعده, سال ۱۴۸ هجری, نسیم خوش ولادت امام رضا ع جهان خلقت را معطر ساخت

در یازدهم ذی‌القعده، سال ۱۴۸ هجری، نسیم خوش ولادت امام رضا (ع) جهان خلقت را معطر ساخت.

مهربان بی‌همتا، نقاب از چهره مهربان‌ترین مقتدا برانداخت تا جهانیان برای یافتن راه از چاه و مسیر از مسیل به دامان هدایت و تعلیمش چنگ زنند و در حصن و قلعه امامتش خود را از دام و حیله شیاطین مصون و محفوظ دارند.

هشتمین اختر همیشه تابنده سپهر ولایت و امامت و خلافت و وصایت و هدایت، فرزند موسی‌بن جعفر(ع)، هفتمین مقتدای هدایت خواهان است و مادر گرامی ایشان خیزران(ع) نام دارد. برخی نام‌های نجمه، اروی، شقرا، تکتم را هم بیان داشته‌اند. این بانوی بزرگوار به تقوا و پرهیزگاری متصف بوده و در رتبه اعلای فضایل اخلاقی و تعبد و بندگی قرار داشته است.

کنیه آن حضرت را ابالحسن ثانی، ابالقاسم و ابوعلی ذکر کرده‌اند که مشهور همان ابالحسن ثانی است.

القاب شریف آن حضرت عبارت است از: صابر، زکی، ولی، وافی، سراج الله، قرة المؤمنین، صدیق و فاضل است که مشهورترین آن رضا می‌باشد که این لقب مبارک چنان شهرت یافته که همگان آن حضرت را با این لقب می‌شناسند.

امام جواد فرمودند: خداوند متعال پدرم را رضا لقب داد زیرا ایشان پسندیده خدا در آسمان و پسندیده رسولش و امامان در زمین است و مخالفان پدرم هم متفق القول این معنا را پذیرفته‌اند. (۱)

درباره خصوصیات ظاهری امام رضا (ع) مورخین می‌نویسند: حضرت دارای قامتی متوسط و صورتی گندمگون و نورانی و چشمانی جذاب بودند.

آن حضرت مدت ۳۵ سال را در محضر پدر بودند و معاصر طاغوت‌های خبیثی چون هارون‌الرشید، محمد امین و عبدالله مأمون بودند که در آخر صفر سال ۲۰۳ به دست عبدالله مأمون عباسی، به شهادت رسیدند.

مادر گرامی آن حضرت می‌فرماید: در دورانی که فرزندم را در حمل داشتم به هنگام خواب صدای تسبح و تهلیل و ذکر و مناجاتش را از درون رحم می‌شنیدم. (۲)

آنگاه که امام رضا (ع) متولد شدند، حضرت موسی‌بن جعفر (ع) خطاب به همسرشان فرمودند: «خذیه فانه بقیة الل فی ارضه»، فرزندت را بگیر که او جانشین خداوند بر روی زمین است. (۳)

درباره مرتبه و شخصیت حضرت نقل است که امام کاظم (ع) اختیار تمام فرزندانش و همسران و اموال و... خود را به امام رضا سپرد و به فرزندانش فرمود: برادر شما علی‌بن موسی‌الرضا (ع) عالم آل محمد است پس مسائل خود را از او بپرسید و آنچه به شما تعلیم می‌دهد بیاموزید.

تأکید امام کاظم(ع) در رابطه با حفظ حرمت امام رضا(ع) توسط فرزندان تا آنجا بود که حضرت لعن فرمود هر کس از فرزندانش را که حرمت امام رضا را بشکنند و حتی وصیت‌نامه خود را در اختیار امام رضا قرار داد و فرمود هر کس او را مجبور به باز کردن وصیت کند، ملعون است.

البته با وجود این تأکیدات، برخی از فرزندان موسی بن جعفر به سفارشات پدر توجه نکردند و باعث آزار امام رضا شدند و این که آن حضرت را غریب‌الغربا می‌خوانند، به همین جهت است؛ یعنی کسی که در میان بستگان خود هم بی‌کس و غریب است!

پیامبر مکرم اسلام(ص) فرمودند: هیچ مؤمنی پاره تن من در خراسان را زیارت نمی‌کند مگر آن که بهشت مشتاق او شود و بدنش بر آتش جهنم حرام گردد و هر غمناکی او را زیارت کند، خداوند غم را از او دور سازد.

امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند هر کس فرزندم علی‌بن موسی‌الرضا را زیارت نماید، خداوند ثواب ۷۰ حج را برای او می‌نویسد. راوی با تعجب پرسید ۷۰ حج؟ امام فرمود بلکه ۷۰ هزار حج مقبول.

امام صادق(ع) به فرزندش امام کاظم فرمودند: ان عالم آل محمد لفی صلبک و لیتنی ادرکته فانه سمی امیرالمؤمنین علی» حقیقتاً عالم آل محمد در صلب توست؛ ای کاش او را درک می‌کردم؛ همانا او همنام امیرالمؤمنین است.(۴)

در حالات فردی امام هشتم(ع) نقل است: ایشان در طول یک شبانه روز، هزار رکعت نماز می‌خواند و به روزه سه روز هر ماه مداومت داشت.(۵)

حاکم در تاریخ نیشابور می‌نویسد: امام رضا بیست و چند سال بیشتر نداشت که در مسجد پیامبر می‌نشست و فتوا می‌داد.

اربلی می‌نویسد: حضرتش در مسجد پیامبر می‌نشست و چون دانشمندان از فهم مسائل علمی درمانده می‌شدند، به سوی امام رضا می‌آمدند و زانوی شاگردی و تلمذ می‌زدند و می‌آموختند.(۶)

اباصلت می‌گوید: امام رضا(ع) به تمام گویش‌ها و لهجه‌ها مسلط بود و با هر کس با زبان مادری خودش سخن می‌گفت و از نظر لغت و زبان، فصیح‌ترین و داناترین مردم بود.

شیخ صدوق نقل می‌کند: ادب حضرت این بود که شب‌ها کم می‌خوابید و بیشتر اوقات خود را به تهجد و عبادت می‌گذراند. بسیار انفاق داشت و صدقه پنهانی می‌داد. بیشترین صدقات را در شب‌های تاریک عطا می‌فرمود.

شب‌ها تلاوت قرآنش بیشتر بود و آنگاه که به آیه‌ای می‌رسید که در آن ذکری از بهشت یا جهنم بود، گریه می‌کرد و از خداوند طلب بهشت داشت و از آتش عذاب به خدا پناه می‌برد. همیشه قبل از دعا بر محمد و آل محمد درود می‌فرستاد و بسم‌اله را بلند ادا می‌فرمود و قبل از اقامه نماز شب مسواک می‌زد.

در هر سه روز، قرآن را ختم می‌کرد و می‌فرمود: «اگر بخواهم، می‌توانم در کمتر از سه روز ختم قرآن کنم ولی هرگز از آیه‌ای نمی‌گذرم مگر این که در آن تفکر می‌کنم که در چه مورد نازل شده است.(۷)

ابراهیم بن عباس می‌گوید: هرگز ندیدم کسی از زبان امام رضا برنجد و با کسی به درشتی سخن گوید و حضرتش هیچگاه کلام کسی را قطع نمی‌فرمود؛ هیچ‌گاه در محضر کسی پای خود را دراز نمی‌کرد و در هیچ مجلسی به احترام افراد حاضر تکیه نمی‌داد و از بجا آوردن تقاضای دیگران دریغ نداشت و هیچ حاجتمندی را مأیوس نکرد، در هر حالی نظافت را رعایت می‌کرد و آب دهان را در محل رفت‌وآمد نمی‌انداخت و بسیار خود را معطر می‌نمود، کم غذا می‌خورد و بسیار صبور و بردبار بودند و کم سخن می‌گفتند و در شادی‌ها قهقهه نمی‌زدند و خنده حضرتش تبسم بود و بسیار به خانه تهیدستان می‌رفتند و هرگز به خادمان خود دشنام نداد و خلاصه کسی در فضیلت مانند او دیده نشد مگر اجداد طاهرینش. (۸)

۱۰ سال اول امامت آن امام همام، مقارن با خلافت هارون عباسی و پنج سال از امامت حضرت در دوره خلافت امین عباسی و پنج سال پایانی مصادف با دوره خلافت مأمون عباسی بود.

در آن دوران با همه فشارهای حکومت، مردم چو پروانه به دور وجود خورشید امام رضا می‌گشتند و عباسیان از گرایش و میل درونی مردم به امام رضا آگاه بودند.

بدین روی مأمون عباسی با مکر و حیله‌ای که البته با زیرکی و هشیاری امام رضا به شکست انجامید؛ مسئله تحویل قدرت سیاسی به امام رضا را طرح کرد.

مأمون با این کار می‌خواست فعالیت‌های حضرت را زیر نظر داشته باشد و با اعطای پست سیاسی میان امام و مردم فاصله بیندازد و با سرگرم ساختن حضرت به امور سیاسی از فعالیت‌های علمی و فرهنگ‌ساز دینی حضرت ممانعت کند.

امام رضا خطاب به مأمون که اصرار داشت حضرت خلافت را برعهده بگیرد فرمودند: اگر این خلافت مال توست و خدا آن را برای تو قرار داده در این صورت جایز نیست لباسی را که به تو پوشانده از خود خلع کنی و اگر مال تو نیست پس چگونه چیزی را که مال تو نیست به دیگران می‌بخشی. (۹)

بالاخره بنابر مصلحت‌های شرعی، حضرت به اصرار مأمون جواب داد و ولایتعهدی را پذیرفت و فرمود من این مسئولیت را می‌پذیرم مشروط بر اینکه به کسی مقامی نسپارم و کسی را از مقامش عزل نکنم و فقط به عنوان یک مشاور باشم.

با این شرط حضرت وارد خراسان شد و ولایتعهدی را پذیرفت و البته امام رضا در چهار محور ذیل تعالیم خود را عملی فرمود و مردم را هدایت نمودند:

۱) شرح و تحلیل حقایق عقیدتی

۲) پاکسازی و تصفیه افکار و عقاید دینی از تحریفات که بیشتر آن از سوی حکام اموی و عباسی به عمد وارد حوزه افکار مسلمین شده بود.

۳) تعلیم و ترویج و تبلیغ حقایق دین از راه‌های مختلف که مهمترین آن انجام مناظرات علمی با سران مذاهب و مسالک مختلف جهان بود.

۴) نشر احادیث پیامبر و امیرالمؤمنین و بیان جایگاه بر حق حضرت علی.

● یک حدیث دلنشین:

در رهنمودی نورانی امام هشتم فرمودند:

انجام هفت عمل بدون تحقق هفت چیز خود را به سخره گرفتن است!

۱) کسی که به زبان استغفار کند ولی در دل پشیمان نباشد، حقیقتاً خود را مسخره کرده است.

۲) کسی که از خداوند طلب توفیق کند ولی سعی و تلاش نکند، حقیقتاً خود را مسخره کرده است.

۳) کسی که از خداوند بهشت را طلب کند ولی در سختی‌ها عبادت و اطاعت نکند و به راحتی به گناه بپردازد، حقیقتاً خود را مسخره کرده است.

۴) کسی که از آتش جهنم به خدا پناه برد، ولی ترک شهوات دنیوی نکند، حقیقتاً خود را مسخره کرده است.

۵) کسی که مرگ را یاد کند ولی مهیای آن نشود حقیقتاً خود را مسخره کرده است.

۶) کسی که همواره خدا را یادکند ولی مشتاق دیدار او نباشد، حقیقتاً‌خود را مسخره کرده است.

۷) کسی که اصرار بر گناه دارد و اصرار بر طلب بخشش از خدا داشته باشد ولی هرگز توبه حقیقی نکند، حقیقتاً خود را مسخره کرده است.

«اللهم صل علی الامام الرؤوف، شمس‌الشموس، انیس النفوس، ابی الحسن علی بن موسی الرضا»

● حرف زلال

ابن حبان از محدثان و رجال معروف عامه که در قرن ۴ هجری می‌زیسته در ذیل نام مبارک امام رضا می‌نویسد:

من بارها مزار علی بن موسی‌الرضا را زیارت کرده‌ام، هیچ مشکلی بر من وارد نشد مگر اینکه به زیارت قبر علی بن موسی‌الرضا- صلوات الله علی جده و علیه- رفته و از خدا گشایش آن را می‌خواستم و به درجه اجابت می‌رسید و سختی از من برطرف می‌شد و در ادامه می‌نویسد:

هذا شی قد جربته مرارا فوجدته کذلک اماتنا‌الله علی محبته‌المصطفی و اهل بیته صلی‌الله علیه و علیهم اجمعین؛ و این چیزی است که بارها آن را تجربه کرده‌ام و دیده‌ام نتیجه همان بود. خدا ما را با محبت رسول خدا و اهل بیتش بمیراند. (منبع:‌الثقات، ج۸، ص۴۵۶)

پاورقی‌ها:

۱- عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۳

۲- عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۲۰

۳- عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۲۰

۴- اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۱۴

۵- عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص۱۸۲ .

۶- کشف الغمه، ج ۳، ص ۱۰۷

۷- عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۸۲

۸ـ عیون، ج ۲، ص ۳۹۹

۹ـ روضة الواعظین، ص ۲۲۳