آمبلیوپی وتنبلی چشم

تنبلی چشم یا آمبلیوپی Amblyopia نوعی اختلال بینائی است كه غالبآ بدون نشانه های ظاهری بوده و زمانی رخ میدهد كه چشم در دوره كودكی دید طبیعی پیدا نكرده باشد

همه ساله از اول آبانماه بمدت یكماه طرحی تحت عنوان پیشگیری از آمبلیوپی ( تنبلی چشم ) كودكان زیر ۶ سال توسط سازمان بهزیستی در سراسر كشور و با همكاری ادارات آموزش و پرورش ، بهداشت و درمان و … در مهد های كودك ، مراكز پیش دبستانی و پایگاهای تعیین شده سنجش بینائی اجرا میگردد . هدف از اجرای این برنامه كشف اختلال بینائی تحت عنوان آمبلیوپی است كه البته در كنار این اقدام بالتبع سایر بیماریها یا نارسائیهای بینائی كودكان تشخیص و جهت درمان بــــه اپتومتـــریست هــــــا ( كارشناسان بینائی سنجی ) معرفی و در صورت نیاز به درمانهای داروئی و جراحی به افتالمولوژیست ها ( چشم پزشكان ) ارجاع میشوند.

پر واضح است اجرای هرچه بهتر و دقیقتر این طرح در كاهش میزان نابینائی افراد جامعه موثر خواهد بود . اما در حاشیه این اجرا ما همواره شاهد پرسشهای متعدد و گاه نگرانیهای خانواده ها هستیم كه بالاخره آمبلیوپی چه جور اختلال بینائی است و اصولاً چرا از بین انواع بیماریهای مهم چشمی ، این مورد جهت پیشگیری مد نظر قرار گرفته و چرا كودكان ! ...

بنابراین در مقاله ذیل سعی شده بطور خلاصه و به زبان عمومی تر به تعریف ، علت ، اهمیت تشخیص بموقع و نحوهٔ درمان آمبلیوپی بپردازیم . با این امید كه خانواده ها آگاهانه و مسئولانه نسبت به سنجش بموقع بینائی فرزندان دلبند خود اقدام نمایند و لابد می‌دانید كه بیش از ۷۰ % حافظه و اطلاعات از طریق حس بینائی كسب میشود .

● تنبلی چشم و علتهای آن :

تنبلی چشم یا آمبلیوپی (Amblyopia ) نوعی اختلال بینائی است كه غالبآ بدون نشانه های ظاهری بوده و زمانی رخ میدهد كه چشم در دوره كودكی دید طبیعی پیدا نكرده باشد. این اختلال كه معمولاً در یك چشم دیده میشود بر اثر عوامل مختلف نظیر عیوب انكساری ( دوربینی ، نزدیك بینی ، یا آستیگماتیسم ) انحراف چشم ( لوچی یا استرابیسم ) و یا عدم شفافیت مسیر بینایی ( ناشی از عواملی نظیر آب مروارید ، كدورت قرنیه ، و یا افتادگی پلك ) رخ میدهد. عدم وضوح تصویر در یك چشم و بهتر بودن تصویر ایجاد شده در چشم دیگر سبب میشود تا مغز از بین دو چشم ، چشم سالم را برای دیدن انتخاب كند و در واقع مسیر ارسال تصویر از چشم بیمار به مغز را مسدود و یا اصطلاحاً دید چشم بیمار را “ خاموش “ كند كه در این صورت چشم بیمار روز به روز تنبل تر خواهد شد .

● علائم تنبلی چشم :

تنبلی چشم معمولاً در سنین زیر ۶ سال ایجاد شده و اغلب توسط والدین ، معلمان ، و یاپزشك كشف میشود . در سنینی كه كودك قادر به بیان مشكلات خود میباشد ممكن است از ضعف بینایی ، خستگی چشم و یا سردرد شكایت داشته باشد . اما در اغلب موارد كودك شكایتی ندارد و ممكن است علایم بیمارهای مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و كدورت های مسیر بینایی مثل آب مروارید و كدورت قرنیه منجر به تشخیص شوید ولی زمانیكه تنبلی چشم ناشی از عیوب انكساری باشد تشخیص آن مشكل است زیرا كودكان به راحتی توسط چشم دیگر می‌بینند و كمبود دید در چشم بیمار را جبران می‌كنند و در ظاهر هیچگونه علامتی از بیماری دیده نمی‌شود به همین دلیل والدین باید به وضعیت دید كودكان توجه ویژه‌ای داشته و معاینه چشم را جدی بگیرند.

● درمان تنبلی چشم :

تنبلی چشم فقط در صورتیكه در زمان مناسب تشخیص داده شود قابل درمان است . درمان تنبلی چشم معمولاً بصورت بستن چشم سالم و وادار كردن مغز به دیدن با چشم تنبل است . این درمان ممكن است هفته ها و یا حتی ماه ها طول بكشد كه البته چشم سالم باید به تناوب باز شود . در مواردی كه تنبلی ناشی از عیوب انكساری است تجویز عینك یا لنز سبب وضوح تصویر در چشم معیوب و درمان تنبلی خواهد شد . مواردی نیز كه تنبلی ناشی از انحراف چشم است با جراحی و اصلاح انحراف قابل درمان است . نكته ای كه باید به آن توجه داشت این است كه مسیرهای بینایی تا سنین ۸ تا ۱۰ سالگی تكامل می‌یابند و درمان تنبلی چشم بعد از این سنین امكانپذیر نیست . بنابر این در صورتیكه چشم تنبل در سنین پایین درمان نشود بعد از سن ۱۰ سالگی در اكثر موارد هیچ درمانی نخواهد داشت و ممكن است منجر به از دست رفتن شدید دید در یك چشم شود .

● پیشگیری از تنبلی چشم :

برای جلو گیری از تنبلی چشم ، كودك باید بعد از تولد در زایشگاه توسط متخصص كودكان و در سنین ۳ تا ۴ ماهگی و ۲ تا ۳ سالگی توسط چشم پزشك یا اپتومتریست معاینه شود . خوشبختانه اخیراً در ایران طرح یاد شده برای جلوگیری از تنبلی چشم آبانماه هرسال اجرا میشود كه در آن كلیه كودكان مهد كودكها و آمادگیها به رایگان تحت معاینه قرار می‌گیرند . بنابر این توصیه میشود در صورتیكه كودك خود را برای بینائی سنجی نبرده‌اید و كودك شما در سنین كودكستان و آمادگی است با شركت در این طرح از سلامت بینائی كودك خود اطمینان یابید .

محمدرضا مهاجر