درک شعر سخت شده است

هنوز خاطره این که معلم ادبیات اشعار فارسی را برای ما معنی می کرد، از ذهنمان پاک نشده است. او گاهی می گفت که با مداد معنی شعر را روی ابیات بنویسیم یا حداقل برخی ترکیبات ایهام برانگیز …

هنوز خاطره این که معلم ادبیات اشعار فارسی را برای ما معنی می کرد، از ذهنمان پاک نشده است. او گاهی می گفت که با مداد معنی شعر را روی ابیات بنویسیم یا حداقل برخی ترکیبات ایهام برانگیز یا استعاری آن را در بالای صفحه کتاب یادداشت کنیم. اما آیا شعر باید دشوار باشد، آیا شعر نباید به آسانی توسط مردم درک شود. درک شعری در دوره معاصر به تناسب اشعار کلاسیک پیچیده‌تر شده و این امر ریشه در پیچیده شدن زبان و صناعات ادبی دارد. وقتی شعر یک کشور، ۱۰۰۰ سال عمر داشته باشد، طبیعی است که درک شعر نیما یا اخوان از درک شعر رودکی که پدر شعر فارسی است، سخت‌تر و دشوارتر باشد. نیما خود در تحلیلی یادآور می شود: شعر «حسی است که بالقوه با انسان بوده، میلیون‌ها سال طول کشیده و با کار انسان خرده خرده آشکار شده است. شعر در درجه اعلای خود، مشاهده ای است که افراد معین و انگشت‌شمار دارند برای افراد معین و انگشت‌شمار دیگر. در این صورت، عزیز من توقع نداشته باشید چیزی را که چنین است همه مردم بفهمند. هر کس به نسبت خود دارای تمیز شعری است و به اندازه خود می‌فهمد، به جای اینکه بفهمد. پس هر کس در عالم شعر در یک درجه می‌فهمد و در یک درجه می‌داند. چیزی را که می‌فهمد می‌گوید: به‌به! چقدر خوب سراییده شده... چیزی را که نمی‌داند می‌گوید: مبهم است، معلوم نیست چه می‌گوید.

این ابهام از جلوی چشم مردمی برداشته می‌شود که همه شعر است... همیشه در نظر داشته باشید آن را که شاعر می‌داند مردم می‌فهمند، اما آن را که شاعر می‌فهمد مردم می دانند... فکری که برای مردم عالی است برای شاعر عادی است.

به گفته نیما در خلال این احوال شعر عالی بیان کردنی نیست و آن چیزی است که باز بالقوه هست و بالفعل به همان اندازه که آیین شعرگویی رو به کمال می‌رود به وجود می‌آید. برای فهم این نکته اخیر، یک مراجعه مختصر به شعرهای ابتدایی قرن‌های گذشته کافی است. می‌بینید شعر چقدر از روی سادگی و صداقت سروده شده و چقدر خام و ابتدایی است از هر حیث.

اگر در فاصله بین هزار سال، شعرها را به یک اندازه و قدرت بیان شده بدانید، نقصی در کار شعر و شاعری شما هست... شعر در درجه اعلا، نهایت میل انسان در این راه است. نسبت به هر دوره، مخصوصاً از نظر بیان، هر دوره شعر اعلای بخصوصی دارد و شعر راهی است برای دوره بعد که می‌آید... شعر در درجه اعلا، انسانی هم در درجه اعلا می‌خواهد.

اظهارات نیما در حالی صورت می‌گیرد که اندک شعرهایی از وی برای عموم مخاطبان قابل درک است. به تعبیری شعر در شعر یک طبقه خاص جامعه (اساتید و دانشجویان ادبیات) است. پیچیدگی فنون عروضی و در عین حال به هم زدن این فنون برای عروضی نو بر پیچیدگی شعر این شاعر مشهور افزوده است. اما چرا بعد از او باز شعر مسیر پیچیدگی را دنبال کرد. آیا باعث پیچیدگی شعر در ۷۰-۸۰ سال اخیر ایران نیما بوده است. آیا شعر باید به مسیر سادگی برگردد، یا اینکه این هنر عمومی مسیری تخصصی به خود گرفته است و گشت و گذار از جامعه را کنار گذاشته و راه دانشگاه را در پیش گرفته است.