صادرات گاز ایران نیازمند توجه بیشتر

در حالی که بسیاری از تحلیلگران مسائل انرژی بر این باورند که عرصه برای عرض اندام سوخت های فسیلی در قرن ۲۱ بسیار تنگ خواهد شد اما بر خلاف نظر این گروه از صاحب نظران ما در قرنی زندگی می کنیم که یکی از اصلی ترین منابع تامین انرژی آن سوخت های فسیلی منجمله گاز طبیعی خواهند بود

در حالی که بسیاری از تحلیلگران مسائل انرژی بر این باورند که عرصه برای عرض اندام سوخت های فسیلی در قرن ۲۱ بسیار تنگ خواهد شد اما بر خلاف نظر این گروه از صاحب نظران ما در قرنی زندگی می کنیم که یکی از اصلی ترین منابع تامین انرژی آن سوخت های فسیلی منجمله گاز طبیعی خواهند بود. در سال های گذشته به عنوان مثال در سال ۲۰۰۵ میلادی تولید اروپا در زمینه گاز طبیعی ۱۰۰۰ میلیارد مترمکعب و تولید خاورمیانه در این بخش ۳۰۰ میلیارد مترمکعب بوده، بنابراین می توان با پتانسیل بالایی که در تولید گاز در خاورمیانه نهفته است، به این باور نزدیک شد که آینده گاز جهان در خاورمیانه تخمین زده خواهد شد.

درخصوص معادل تولید نفتی گاز در سال ۲۰۰۵ نیز می توان گفت؛ در سال ۲۰۰۵ حدود ۲۵۰۰ میلیون تن گاز معادل نفت تولید شده اما مصرف گاز در اروپا به دلیل کامل بودن زیرساخت ها برای تولید و مصرف بسیار بالاست و خاورمیانه با ذخایر عظیم گاز، مصرفی کمتر از اروپا دارد، به نحوی که مصرف در اروپا ۱۱۰۰ میلیارد مترمکعب و تولید گاز در این منطقه ۱۰۰۰ میلیارد مترمکعب است که مابه التفاوت از راه واردات تامین می شود. شایان ذکر است که بیشترین رشد مصرف گاز طبیعی در جهان مربوط به خاورمیانه است و کشورمان با داشتن یک چهارم تولید در خاورمیانه، رتبه اول را در منطقه در زمینه تولید این محصول داشته، در حالی که تولید دنیا در سال ۲۰۰۵ حدود ۴۳۹۰ میلیارد مترمکعب و تولید ایران ۸۷ میلیارد مترمکعب بوده است، به نحوی که ایران با داشتن رتبه دوم ذخایر گاز در جهان میزان تولید مناسبی ندارد و باید تولید را افزایش داده و مصرف را کاهش دهد.

درخصوص مسیرهای صادرات گاز از ایران و مسیرهای تجارت گاز دنیا می توان گفت؛ مهمترین مسیر های تجارت گاز جهان معاصر میان کانادا و امریکا حدود ۱۱۵ میلیارد مترمکعب و تبادل تجارت گاز بین روسیه و اروپا با میزان ۱۵۰ میلیارد مترمکعب است، در حالی که ایران به صورت یک صادرکننده صرف در این تعاملات حضور ندارد؛ نکته قابل ذکر این است که صادرات و واردات ایران برابر بوده و در مواردی حتی بالانس منفی دارد که با صادرات گاز ایران به ارمنستان این بالانس مثبت خواهد بود. در این گزارش که از نظر شما عزیزان خواهد گذشت سعی خواهیم کرد در مورد خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان اطلاعاتی دقیق در اختیار خوانندگان محترم قرار دهیم.

● خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان

خط لوله انتقال گاز ایران- ارمنستان به طول ۱۴۰کیلومتر، با هزینه ۲۰۰ میلیون دلار ساخته شده و ظرفیت انتقال روزانه آن ۱۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی است؛ ۱۱۰ کیلومتر از این خط انتقال در خاک ایران و بقیه در خاک ارمنستان قرار دارد که پیمانکار هر دو قسمت شرکت های ایرانی هستند. موافقتنامه این خط لوله ۱۲ سال پیش بین دو کشور امضا شده بود ولی به دلیل اختلاف نظر در قیمت گاز صادراتی و چگونگی تضمین بازپرداخت آن، قرارداد نهایی این پروژه به تاخیر افتاد تا آنکه سه سال پیش دو کشور با امضای توافقنامه پایاپای گاز و برق، این پروژه را به اجرا درآوردند و سرانجام پروژه صادرات گاز ایران به ارمنستان در روزهای پایانی سال گذشته با حضور روسای جمهور دو کشور به بهره برداری رسید. بر اساس این قرارداد ارمنستان در مقابل دریافت هر مترمکعب گاز حدود سه کیلووات برق در اختیار ایران قرار خواهد داد. زمان مورد نیاز برای ساخت بخش ایرانی این خط لوله حدود ۷۵۶ روز پیش بینی شده بود که اجرای آن در ۶۵۰ روز نهایی شد.

گذر از ارتفاعات ۲۸۰۰ متری سخت گذر و کاهش حدود ۱۰۰ روز از مدت اولیه تعیین شده در قرارداد از ویژگی های این پروژه بود. قرار بود در ابتدا ۵۰۰ میلیون مترمکعب در سال گاز به ارمنستان صادر شده و در مراحل بعدی به علت توانایی این مقدار تا ۳/۲ میلیارد مترمکعب در سال افزایش یابد. با توجه به اینکه خطوط انتقال و تاسیسات لازم در داخل کشور به منظور صادرات گاز به ارمنستان احداث شده بود مبنا بر این بود که روزانه حدود ۳ میلیون مترمکعب گاز به این کشور صادر شود که متاسفانه با کارشکنی های طرف ارمنی همراه بود. به گفته مقامات کشورمان درباره انتقال گاز به ارمنستان مشکلی وجود ندارد و هم اکنون برای انجام این مهم منتظر اعلام آمادگی طرف های ارمنی برای دریافت گاز هستیم. در عین حال مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران با اشاره به صادرات گاز به ترکیه و با بیان اینکه هم اکنون به طور روزانه حدود ۲۰ میلیون متر مکعب گاز به ترکیه صادر می شود، گفت؛ بر اساس قرارداد سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر می شود که به صورت هفتگی متناسب با نیاز این کشور برنامه ریزی شده است. کسایی زاده اضافه کرد؛ در شرایط فعلی برنامه یی برای صادرات گاز به دیگر کشور ها نداریم و این مهم در سال ۱۳۹۲-۱۳۹۱ تحقق خواهد یافت.

● نتیجه گیری

در شرایطی که کشورمان یکی از قطب های گازی جهان محسوب می شود و اروپا نیز به دنبال مسیر های جدیدی برای انتقال گاز به خاک خود است، افزایش توان صادراتی کشور باید در دستور کار دولتمردان و سردمداران شرکت ملی گاز و برنامه ریزان کشور باشد. اکنون ایران در شرایطی قرار دارد که هر ساله اروپا با بحران جدیدی در زمینه واردات گاز از روسیه دست به گریبان است. احتمال اینکه بحران زمستان ۲۰۰۴ در اروپا دوباره در ابعادی متفاوت اتفاق بیفتد وجود دارد زیرا روس ها از انرژی به عنوان ابزاری برای گفتمان قدرت استفاده می کنند. در حالی که روس ها به دنبال دیپلماسی گازی هستند، کشورمان نیز در مرحله اول با کاهش مصرف داخلی و در مرحله بعدی با جایگزینی با انرژی های سبز و با توجه به رشد روزافزون تقاضا برای گاز طبیعی می تواند نقش پررنگ تری را در امر صادرات گاز به جامعه جهانی داشته باشد. آن گونه که شاهدیم ایران نتوانسته است در زمینه صادرات به موفقیتی دست پیدا کند. حتی هند نیز فعلاً از پروژه خط لوله موسوم به صلح عقب نشینی کرده تا صادرات ایران در حال حاضر به رغم تفاهمات گازی که بین کشورهای بحرین، عمان، لهستان، امارات و... است به ترکیه ختم شود و این کشور نیز البته برای این قرارداد تحت فشار های جامعه جهانی قرار دارد.

ایران می تواند با صادرات بیشتر گاز و ایجاد روابطی همراه با احترام متقابل از کارشکنی های دولت های خارج از منطقه در مسائل منطقه جلوگیری کند و عملاً از گاز به عنوان اهرمی برای کنترل اروپا و البته همسایه های خود استفاده کند و در شرایط بحرانی به علت پیوستگی منافع، دولت های خارج از منطقه نخواهند توانست از اهرم همسایگان برای اعمال فشار به کشور استفاده کنند

سیدبهزاد اخلاقی