حس دوگانه این شب‌ها

شب نوزدهم ماه رمضان و چند شب متعاقب آن نوعی احساس متضاد را درون آدمی ایجاد می‌کند. از سویی بنا بر روایات و باورهای ما شب قدر؛ یعنی ارجمندترین شب‌های سال و به احتمال زیاد یکی از …

شب نوزدهم ماه رمضان و چند شب متعاقب آن نوعی احساس متضاد را درون آدمی ایجاد می‌کند. از سویی بنا بر روایات و باورهای ما شب قدر؛ یعنی ارجمندترین شب‌های سال و به احتمال زیاد یکی از همین شب‌هاست.

شب قدر شبی است که قرآن در آن نازل شده و درهای بهشت روی بندگان خداوند باز و رحمت و مغفرت الهی صدچندان است بنابراین، این شب‌ها از ماه رمضان گرامی‌ترین شب‌هاست و نزد ما مسلمین از همه اعیاد و مناسبت‌های دیگر مذهبی فرخنده‌تر و عزیزتر است.

اما این یک روی این شب‌هاست. روی دیگر آن، یادآور بزرگ‌ترین مصیبت در تاریخ اسلام است. در چنین شب‌هایی به امام اول شیعیان در حالت عبادت و به ناجوانمردانه‌ترین شیوه‌ها ضربتی وارد می‌شود که به شهادت ایشان می‌انجامد.

تاریخ این شب‌ها را هم به مثابه شب مبارک نزول قرآن و هم به مثابه شب ضربت و شهادت مفسر و کاشف باطن قرآن به دست نامبارک عضوی ظاهری از امت قرآن به ثبت رسانده است.

چگونه فرخنده‌ترین شب‌های سال مسلمین با بزرگ‌ترین مصائب تاریخ اسلام مقارن شده است؟ آیا این مقارنت، تصادفی است و صرفا وابسته به تصمیم اشقیا و مارقین در انجام نیت شومشان در به شهادت رساندن علی(ع) در چنین شبی بوده است یا این که تقدیر چنین بود که این دو واقعه چنین مقارن شوند تا معنایی برای قومی که اهل تفکرند، به میراث گذاشته شود.

به نظر می‌آید در این مقارنت، معنایی برای ما موجود است؛ معنایی که درک آن نیاز به تعمق و تفکر دارد. این یک مقارنت تصادفی و ساده نیست، بلکه مجموعه‌ای از وقایع مرتبط و نیز پیچیده، این مقارنت را حاصل کرده است.

شاید برای درک معنای این پارادوکس باید توجه خود را به انسان‌هایی که نقطه محوری هر یک از این دو واقعه متفاوت هستند، متمرکز کنیم.

شب قدر به مثابه شب نزول قرآن بر «اشرف اولاد آدم» است و همین شب‌های پیش رو که بیشترین امید را بر وقوع شب قدر در آنها داریم، به مثابه لیالی ضربت و شهادت قرآن ناطق به دست «شقی‌ترین اولاد آدم» شناخته می‌شود.

البته هر مسلمانی ابا دارد چنین شقی‌ای را در قیاس با چنان سعیدی بسنجد، اما مقارنت این دو واقعه، نزول قرآن و شهادت علی بن ابیطالب(ع)، ما را به اینجا کشاند.

شب قدر را شب تقدیر انسان دانسته‌اند، تقدیری که به دست خود او رقم خواهد خورد. شاید از معانی این مقارنت همین نکته باشد: آدمی زمینه‌های سعادت و شقاوت را درون خود مهیا می‌کند.

حفظ ظاهر و انجام ظاهر شرایع بدون درک معنای باطنی آنها، هیچ شقی‌ای را سعادتمند نمی‌گرداند بل حتی این ظواهر ممکن است شقاوت او را تسهیل گرداند.

شقاوت مارقین زمانی آغاز شد که تقدس‌مآبی جاهلانه‌شان آنها را در برابر قدیس صاحب معرفتی نشاند که جز هدایت و سعادت امت نبی اعظم مقصودی نداشت.

شرط نجات از شقاوت مارقین و گام نهادن در راه سعادت، حق‌طلبی‌ای از نوع آگاهانه است. حق‌طلبی اشرف اولاد آدم و سعادتمندترین آنها از همین نوع است و تاکید و سفارشات ایشان به علم‌آموزی و کسب معرفت شاهدی بر این مدعاست. گام نهادن در راه حق‌طلبی بدون معرفت و آگاهی، به مقصدی جز پرتگاه ظلمت نمی‌انجامد.