در رقابت نابرابر شرکت نمی کنم

منیژه حکمت , کارگردان فیلم سه زن

منیژه حکمت از آن کارگردان‌های مستقلی است که به عنوان یک زن فیلمساز برای ساختن فیلم‌هایش مشقات زیادی را متحمل می‌شود او بعد از ساختن فیلم (زندان زنان) بین فیلمسازان مطرح جای خود را یافت. حکمت معتقد است فیلمساز ضمن بیان دغدغه‌هایش باید فیلمی بسازد که بتواند به لحاظ گیشه نیز موفق عمل کند.

آخرین ساخته وی (سه زن) نام دارد که حکمت به رغم اصرارهای زیاد فیلمش را به بیست و ششمین جشنواره فجر نداد و دلیلش را رقابت نابرابر این جشنواره اعلام کرد .حکمت تنها عضو اتحادیه تهیه‌کنندگان است که به گیشه خیلی فکر نمی‌کند . خیلی ها او را به عنوان مادر پگاه آهنگرانی بازیگر جوان سینمای ایران می شناسند.

▪ به عنوان اولین سئوال می‌خواهم در ارتباط با شایعاتی که درخصوص نرفتن فیلمتان به جشنواره مطرح شده بپرسم. چون شنیده می‌شد که دست‌اندرکاران جشنواره هم از شما خواسته بودندکه فیلمتان را در اختیارشان بگذارید اما شما مخالفت کرده بودید. دلیل خاصی دارد؟

ـ شایعات این روزها در ارتباط با من زیاد است. من اصلا فرم پر نکرده بودم. به هرحال من هم اصول خاص خودم را دارم که روی آنها می‌ایستم و قرار هم نیست که در هر بازی شرکت کنم. اعلام هم کرده‌ام که در رقابت نابرابر شرکت نمی‌کنم. به هر حال یکسری از فیلم‌ها هستند که با حداکثر امکانات و با پول‌های میلیاردی ساخته می‌شوند. من امکانات متعدد و بودجه میلیاردی در اختیار نداشتم. پیشنهاد دادم که فیلم‌هایی که با امکانات عجیب ساخته می‌شوند با هم رقابت کنند و سایر فیلم‌هایی که با هزینه‌های کمتری ساخته می‌شوند به نام بدنه سینما با هم رقابت کنند. یکی از دلایل اصلی من برای شرکت نکردن در جشنواره همین بود. من دوست دارم فیلمم اکران شود و این از هر اتفاق دیگری برایم مهمتر است. به همین دلیل در جشنواره امسال شرکت نکردم.

▪ قضیه پروانه نمایش که موجب اعتراض شما شده، چیست؟

ـ گفته‌اند که تنها پروانه نمایش رابرای زمان جشنواره می‌دهند. این یعنی چی؟ بعدش چه اتفاقی می‌افتد؟ پروانه نمایش، پروانه نمایش است. نه آدم‌هایی که می‌آیند در جشنواره آدم‌های خاصی هستند و نه کسانی که به جشنواره نمی‌آیند خارج از مردم هستند که بگوییم نباید این فیلم‌ها را خارج از جشنواره ببینند. بعد از آن یک هیئت بازبینی دوباره باید فیلم را ببیند تا به آن پروانه نمایش دائم بدهد و این اتفاق خوبی نیست، چون مشخص نمی‌شود که آن هیئت بازبینی واقعا چه تصمیمی ‌برای فیلم خواهد گرفت. البته حسن نیت مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌ و همچنین مسئولان بنیاد فارابی به من ثابت شده است و نمی‌توانم منکر آن شوم. چون یکسری مشکلات اولیه برای پروانه ساخت به وجود آمد که با یاری این مسئولان حل شد و همچنین بعد از آن امکانات لازم در اختیارم گذاشته شد و می‌توانم بگویم راحت فیلم «سه زن» را ساختم اما من برخی سیاست‌ها را دوست ندارم. دلم هم نمی‌خواهد که واردش شوم چون حوصله و وقتش را هم ندارم.

▪ اصرار شما برای گرفتن پروانه دائم نمایش واقعا چقدر ضرورت دارد؟

ـ می‌دانم که ممکن است بعد از گرفتن پروانه دائم نمایش هم مسائلی رخ دهد که امکان اکران را از فیلمم بگیرد ولی در این صورت من یک برگه قانونی دارم. اگر مسئولان طبق شعارهایی از قبیل سینمای ملی و انسجام ملی رفتار کنند و واقعا به تحقق این شعارها پایبند باشند این فیلم راحت می‌تواند اکران شود، حتی می‌خواهم بگویم باید امکانات زیادی هم در اختیارش قرار بگیرد. در فضای موجود که کمتر کسی به فکر طرح موضوعات اصلی است و بیشتر دست‌اندرکاران سینما به فکر عرضه و تقاضا هستند مسئولان باید به فیلم‌هایی که دغدغه هویت ایرانی دارند و به طرح مسائلی از این دست می‌پردازند، توجه بیشتری نشان دهند.

▪ فکر نمی‌کنید شما به عنوان یک فیلمساز زن که تعدادشان هم کم است باید فیلمتان را در جشنواره شرکت می‌دادید؟

ـ حمایت از فیلمسازان در جامعه خیلی مهم است. مخصوصا فیلمسازان زن مهم است که چطور مورد حمایت قرار می‌گیرند. از نظر من برآیند جشنواره و سیاستش طوری است که ترجیح می‌دهم در آن شرکت نکنم.

▪ یعنی برای مسئولان مهم نیست که از معدود فیلمسازان زن حمایت کنند؟

ـ درست است که این جشنواره دولتی است اما به دلیل شرکت فیلم‌های خارجی در بخش بین‌المللی، در سایر کشورها هم مورد توجه است و حمایت از فیلمسازان زن می‌تواند نقش مهمی ‌در تغییر نظر سایر فیلمسازان در ارتباط با سینمای ایران داشته باشد.

اینها درست، اما من هم شرایطی دارم باید امکانات و پول کافی در اختیارم باشد تا بتوانم فیلم بسازم. من نمی‌توانم با بدبختی فیلم بسازم و یک دستی تقدیم کنم.

▪ این مشکلی است که برای تهیه‌کنندگان مستقل پیش می‌آید.

ـ بله، دقیقا دولتی‌ها که مشکلی ندارند.

خب چرا شما با موسساتی مانند فارابی کار نمی‌کنیدکه بتوانند شما را از نظر مالی ساپورت کنند؟

اینجا یک پرانتز باز کنم. من در بخشی از کارم مدیون آقای رضاداد هستم چرا که امکانات کافی را برای ساخت فیلم در اختیار من گذاشت. اگر همین الان ایشان به من بگویدکه فیلم را به جشنواره ببر من قبول می‌کنم. چون کسی بود که به من کمک کرد. اما من برای گرفتن پروانه ساخت این فیلم کلی سختی کشیدم. یک زخم‌هایی می‌ماند. نمی‌شود که ما هی زخم بخوریم و هیچ جا جواب ندهیم.

▪ پس به این ترتیب شما با سیاست کلی سینما مشکل دارید؟

ـ نه من با سیاست‌های کلی سینما مشکل ندارم. اینها مسائلی است که سال‌ها بوده، الان شرایط حتی بهتر از دوران آقای حیدریان است. چرا که در دوران آقای حیدریان من چهار سال نتوانستم کار کنم و فیلم بسازم اما در حال حاضر من یک سری اصول دارم که خارج از آنها نمی‌توانم کار کنم.

▪ در ارتباط با شورای عالی تهیه‌کنندگان بگویید؟

ـ شورای عالی تهیه‌کنندگان ایران یک اتفاق مبارک برای تمام بچه‌های تهیه‌کننده بود. من اگر در این شورا حضور دارم از بخش تهیه‌کنندگان مستقل است و حافظ منافع تهیه‌کنندگان همجنس خودم هستم. این را اعلام هم کرده‌ام اماگر امکانات قرار است که تقسیم شود باید میان همه تهیه‌کنندگان تقسیم شود. در درگیری‌ها و به دلیل مشکلات بود که ما فکر می‌کردیم نمی‌توانیم کار را پیش ببریم.

من فکر می‌کنم تهیه‌کنندگان سیاست سینمای ایران را مشخص می‌کنند و کارها در سایه اتحاد و انسجام تهیه‌کنندگان سینما بهتر پیش می‌رود. متاسفانه حرکت‌های خودخواهانه‌ای بود که اجازه نمی‌داد کارها‌ به خوبی پیش برود که ما جلوی این حرکت‌ها ایستاده‌ایم. بودجه باید به نسبت مساوی میان تهیه‌‌کنندگان تقسیم شود و همه از امکانات برخوردار شوند.

▪ در مورد اسم این شورا که ابتدا فدراسیون بود بعد گفتند باید نام شورای عالی تهیه‌کنندگان باشد جریان خاصی بود؟

ـ نه اصلا جریان پیچیده‌ای نبوده، اسمش شورای عالی تهیه‌کنندگان سینمای ایران شد.

▪ خب چرا با اسم فدراسیون مشکل داشتند؟

ـ من هنوز خودم هم نمی‌دانم. فرقی نمی‌کند من هم رویش حساس نیستم بلکه مهم کاری است که در آنجا انجام می‌شود. هدف این شورای عالی تهیه‌کنندگان نگاه کلان سینمای ایران را ترسیم می‌کند و به طور کلی هدفش همین است. امیدوارم که این در روزمرگی گم نشود.

در این گروه دو دستگی وجود ندارد حضور آقای اربابی و فرح‌بخش با هم مشکلی را ایجاد نمی‌کند؟

آقای اربابی حضور ندارند.

▪ به هر حال ایشان بر کار نظارت دارند؟

ـ نه به هیچ وجه هیچ شخص دولتی روی کار ما نظارت نمی‌کند. خود بچه‌های تهیه‌کننده می‌نشینند و بر روی شرایط تصمیم گیری می‌کنند.

▪ مشکل با خانه سینما چیست؟

ـ خانه سینما خانه همه است و تنها مرجع قانونی است که دولت پذیرفته و ما هم در کل زیرمجموعه خانه سینما هستیم که در شکل کلی من مشکل دارم ما در سمت تهیه‌کننده کارفرما هستیم و زیر مجموعه خانه سینما کارگزار هستند و منافع ما یکجایی با هم مشکل پیدا می‌کند. سیاست کلی شورای عالی این است که ما به زودی مستقل می‌شویم. به زودی دفتر خودمان را خواهیم داشت.

▪ اینکه می‌گویند سیاست‌های خانه سینما از زمانی که آقای کریمی ‌آمدند برضد اتحادیه تهیه‌کنندگان شده را کمی‌ توضیح دهید؟

ـ ببینید آقای کریمی‌ پدرخانواده است. او باید هم صنوف را حمایت کند.

▪ چه شد جشنواره فجر را رها کردید و رفتید برلین؟

ـ من جشنواره فجر را ول نکردم بروم برلین نماینده برلین. آمد تهران و فیلم‌ها را دید و کار من انتخاب شد. این اتفاق مهمی ‌است چرا که تا به حال سینما نقش بزرگی در معرفی ایران به کشورهای دیگر داشته است.

▪ در ارتباط بااسپانسر فیلمی‌که در ارتباط با فرش ساخته‌اید بگویید می‌گفتند که کمپانی فرش شما را ساپورت می‌کرده آیا اساسا این درست است و اگر صحت دارد چرا شما به دنبال چنین اسپانسری بودید؟

ـ نه این فیلم تهیه کننده خصوصی دارد. زمانی که مسئول مرکز فرش آقای عرب سرخی بودند ما از آنها تقاضای کمک کردیم چون قبلا هم این کار را کرده بودند.۲۰ میلیون تومان به ما دادند.

▪ خب پس چرا شما با این مشکلات به سوژه‌ای مثل فرش پرداختید؟ علاقه شخصی بود یا..؟

ـ من فیلم سفارشی نمی‌سازم. این را هیچ وقت فراموش نکنید. یعنی اگر پول کلانی هم می‌دادند من چنین فیلمی ‌نمی‌ساختم.

▪ چرا؟ کار بدی است از نظر شما؟

ـ نه من دغدغه‌ام چیز دیگری است. دلم می‌خواهد کار را براساس طرح خودم انجام دهم من به فرش به عنوان یک نماد فرهنگی نگاه می‌کنم.

▪ کمی ‌در مورد «سه زن» توضیح می‌دهید؟

ـ سه زن در واقع روایت سه نسل از زنان جامعه ماست. سه نسلی که خود را به نوعی در این فیلم پیدا می‌کند و شامل نسل جوان، نسل میانه و نسل گذشته می‌شود. واقعیت این است که زنان ما مشکلات زیادی دارند. آنها در جامعه نمود درخشانی دارند و حضورشان نه فقط در ایران که در کل جهان حضور پررنگی است، مشکل اصلی قوانین و عرف و سنتی است که به صورت خواسته یا ناخواسته به نفع مردان و زیان زنان شکل گرفته و همین نکته است که زنان و مسائلشان را سینمایی‌تر می‌کند.

به همین خاطر است که ما می‌بینیم حتی مردان فیلمساز هم دغدغه زنان را دارند و در مورد آنها فیلم می‌سازند. اگر یک آمار بگیریم می‌بینیم که بیشتر فیلم‌های مطرح ما به خصوص پس از انقلاب حول محور زنان شکل گرفته و برای آن نمونه‌های بسیار زیادی را می‌توان آورد. در واقع ما نمی‌توانیم یک مملکت مدرن داشته باشیم و عدالت اجتماعی را برقرار کنیم بدون اینکه در آن زنان را جزو محورهای اصلی قرار دهیم. واقعیت این است که ما بدون حضور زنان اصلا کشور خوبی نداریم و با جامعه‌ای روبه‌رو خواهیم بود سرشار از ناهنجاری‌ها و همین ناهنجاری‌هاست که دغدغه فیلمساز می‌شود.

ببینید امروز در جامعه ما زنان از خانه بیرون آمده‌اند به رغم تمام مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد. هفتاد درصد دانشگاه‌ها را زنان تشکیل می‌دهند، آنها از هر امکانی که هست بهره می‌گیرند تا حضور خودشان را در اجتماع تثبیت کنند و این، سینماست. این برخورد و تضاد متعلق به سینماست به همین خاطر جذاب‌ترین فیلم‌ها همانطور که گفتم حول محور زنان خلق شده است.

▪ شما می‌خواهید در این فیلم چه چیزی را مطرح کنید؟

ـ واقعیت این است که نسل میانی ما، یعنی نسل من، در طول سال‌هایی که گذشت دو هزار سال عمر کرده است. آن هم با اتفاق‌هایی که برای او افتاد مثل انقلاب، جنگ، تحریم و... تمام بحث من در این فیلم این است که با نادیده گرفتن تجربه‌های نسل گذشته نمی‌توان حرکت رو به جلویی داشت. ضمن اینکه یک بحث هم با نسل خودم دارم. می‌دانید، آدم‌های نسل من خیلی آدم‌های مسئولیت‌پذیری هستند. آدم‌هایی که فکر می‌کنند فقط از دست خودشان تمام کارها برمی‌آید در حالی که من گمان می‌کنم این نسل نخبه و روشنفکر در واقعیت نمی‌داند چه کار باید بکند.

▪ با توجه به اینکه شما عضو اتحادیه تهیه‌کنندگان هستید و از آنجا که اتحادیه تهیه‌کنندگان فیلم‌هایی را می‌سازندکه جزو سینمای بدنه است و بیشتر به جذب مخاطب کار دارد تا محتوا، گویا شما متفاوت عمل می‌کنید. فکر می‌کنید چرا بیشتر تهیه‌کنندگان ما فقط به بازگشت سرمایه فکر می‌کنند؟

ـ این را خیلی از من می‌پرسندکه من چه ربطی به این گروه دارم اما من معتقدم در این میان هم تهیه‌کنندگانی هستند که خاستگاه و هدف دارند. اما اگر من در جایی فکر کنم که اهدافم در تضاد با اهداف آنهاست از این اتحادیه جدا می‌شوم که تا حالا فکر نکرده‌ام.

▪ شما چطور می‌توانید هم خواسته‌هایتان را بیان کنید و هم کاری کنید که مردم بتوانند با فیلم شما ارتباط برقرارکنند؟

ـ یک فیلمساز اول باید روان‌شناس و جامعه‌شناس باشد و مردم را به خوبی بشناسد و دغدغه ساختن فیلم خوب را داشته باشد. اینها که مدنظر باشد کار به خوبی پیش می‌رود. مطمئنم مردم هم می‌خواهند که دغدغه‌هایشان را ببینند و فیلم خوبی را تماشا کنند. کار سختی است به هر حال اما اگر گروه خوبی داشته باشی می‌توانی به خوبی انجامش دهی. من نمی‌توانم خیلی از این سریال‌هایی که تلویزیون می‌سازد را بسازم اصلا نمی‌توانم. ما باید از این سینمایی که همواره پرچم درخشش ایران بوده حمایت کنیم.

▪ سه زن عید نوروز در سینماهای ایران اکران خواهد شد؟

ـ بله. امیدوارم بدون اینکه مشکل خاصی برای این فیلم ارزشمند پیش آید بتوانم فیلم را آنگونه که شایسته است در سینماهای تهران اکران کنم و مردم هم بتوانند فیلم مورد علاقه خود را ببینند و یادتان باشد در نهایت این مردم هستند که برای من ارزشمند هستند و به من روحیه می‌دهند که بتوانم با وجود تمام مشکلاتی که بر سر راه فیلمسازی من وجود دارد فیلم بسازم.

▪ گویا در مورد آتش سبز حرف‌هایی برای گفتن دارید؟

ـ همانطور که می‌دانید پگاه سر فیلمبرداری آتش سبز دچار سانحه شد و مدتی نمی‌توانست کار کند. با اینکه پگاه با هیچ‌کدام از مطبوعات در این باره مصاحبه نکرده بود اما متاسفانه آنها هم به خودشان زحمت ندادند که در این مدت حال پگاه را بپرسند و متاسفانه هیچ‌کدام از جراید هم به این مسئله که بر سر عواملی که باعث شدند پگاه دچار مصدومیت شود و در نهایت مجرم شناخته شدند چه آمد، نپرداختند به صرف اینکه گفتند چند نفر مقصر هستند مشکل سینمای ما حل نخواهد شد و اینکه نیمه‌کاره همه‌چیز را رها می‌کنند وضعیت را از آنچه هست بدتر و بدتر می‌کند.

▪ نظرتان راجع به کارگردانی زنان در سینمای ایران چیست؟

ـ به نظر من مشکلا‌تی که بر سر راه فیلمسازان در ایران وجود دارد منحصر به زنان نمی‌شود و در این زمینه من نه تنها به عنوان یک فیلمساز بلکه به عنوان یک زن وضعیتم بهتر از مردهایی است که دوست دارند دغدغه‌های خود را فیلم کنند.

▪ حرف آ خر؟

ـ امیدوارم مسئولین سینمایی فکری جدی برای سینمای امروز کشور ما بکنند و بدانند سینمای ما باید به یک صنعت بدل شود تا اینکه بتواند در سطح دنیا حرفی برای گفتن داشته باشد.

سعیده خدابخش