بوی بنزین, طعم سرب

کارکنان پمپ بنزین در فضایی مشغول کارند که واژه سلامت در آن گوشه نشین است

این عبارت مشهور که «نان یک عده از آجر بیرون می‌آید» در جایگاه‌های عرضه سوخت مصداق عینی پیدا می‌کند. در و دیوار این اماکن خدماتی با زبان بی‌زبانی فریاد می‌کشند که پاگذاشتن در پمپ‌بنزین یعنی ورود در دل خطراتی که از قوه به فعل در آمدنشان، منتظر یک سهل‌انگاری و ندانمکاری جزئی است؛ منتها این فریاد به گوش شنوا نیاز دارد و از آنجا که گوش شنوا از نوادر روزگار به شمار می‌رود، کار علائم هشداردهنده به زبان‌های فارسی، انگلیسی و البته تصاویر متعدد روی دیوارها که قصد دارند به هر طریق ممکن از جمله خط قرمز کشیدن روی سیگار و گوشی تلفن همراه و... راه نفوذ در ذهن مخاطب پیدا کنند، سخت می‌شود.

رزق کارکنان پمپ‌بنزین‌ها از میان خطراتی به دست می‌آید که یا به سبب ذات این شغل، آتش زیر خاکستر هستند یا سهل‌انگاری رانندگانی که برای سوختگیری، فرمان اتومبیل را به سمت جایگاه‌های سوخت‌رسانی می‌چرخانند، هیزم این آتش را فراهم می‌کند. اگر تا انتهای این گزارش با ما باشید، از خطراتی که سلامت و گاه تمامیت جسمی شاغلان در پمپ بنزین‌ها را تهدید ‌می‌کند، با خبر می‌شوید و از این پس، ناخواسته هیزم برای آتش تهدید سلامت آنها را فراهم نمی‌کنید.

تفاوتی ندارد که با کارگران پمپ‌بنزین‌های خصوصی برای گفت‌و‌گو درباره عوامل تهدید‌کننده سلامت به واسطه این شغل همکلام شوی یا با کارگران جایگاه‌های عمومی. از بعد سلامت، حرف دل همه آنها، یکی است. استنشاق بخارهای بنزین، سردسته تهدیدات موجود در جایگاه‌های عرضه سوخت علیه سلامت کارگران شناخته می‌شود. دلایل تراکم بخارهای سمی به عواملی از جمله سرریز بنزین از باک خودروها هنگام سوختگیری یا معیوب بودن نازل و پمپ برمی‌گردد.

تا پیش از حذف یارانه بنزین طبق آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، سرریز روزانه بنزین در جایگاه‌های عرضه سوخت، عددی معال ۳۷۵ هزار و ۲۰۰ لیتر را نشان می‌داد. حتی اگر بنا را بر این فرض منطقی استوار کنیم که با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، مالکان خودرو بیشتر از قبل، هوای جیبشان را دارند و عدد مربوط به سرریز روزانه بنزین، هر روز نحیف‌تر می‌شود، به صفر رسیدن این عدد ایده‌آلی است که براحتی حاصل نمی‌شود.

سرطان‌زا بودن بخارهای بنزین به دلیل وجود هیدروکربن‌های غیرآلیفاتیک بویژه هیدروکربن‌های آروماتیک مانند بنزن به اثبات رسیده است. تنفس در هوای آلوده به بخارهای بنزین۵۰ درصد سموم را از طریق دیواره ریه‌ها وارد جریان خون می‌کند، ۵۰ درصد باقیمانده سموم استنشاقی از طریق بازدم دفع می‌شود.

روند تخریبگر سموم هوای آلوده به بخارهای بنزین پس از ورود به بدن توسط دکتر موسی ناطقی، متخصص داخلی و ریه اینگونه تشریح می‌شود: «استنشاق هوای آلوده به بخارهای بنزین، در درجه اول باعث تحریک برونش‌ها و حبابچه‌های ریه می‌شود، التهاب به وجود می‌آورد و التهاب در هر بخشی از بدن، آن قسمت را مستعد عفونت می‌کند. از سوی دیگر، به دلیل جذب آلودگی‌هایی نظیر سرب در ترکیبات مختلف و متعدد بنزین از طریق استنشاق، غلظت خون افزایش می‌یابد. علاوه بر این، پروسه متابولیسم طبیعی بدن نیز مختل می‌شود، تصلب شرایین به وجود می‌آید، مغز و قلب تحت فشار قرار می‌گیرند و مویرگ‌های این دو عضو حیاتی آسیب جدی می‌بینند. وقوع جهش ‌ژنتیک و تولد نوزاد ناقص نیز دور از انتظار نیست.» ترکش ماجرای نفوذ بخارهای بنزین به هوای اطراف و تنفس طولانی مدت هوای مسموم، به سلول‌های مغز استخوان هم می‌خورد و تاثیر بسیار مخربی روی بافت‌سازنده سلول‌های خون به جا می‌گذارد.

این عضو جامعه متخصصان کشور در توضیح مطلب فوق می‌گوید: «کاهش تولید سلول‌های مغز استخوان و کم‌خونی شدید باعث کاهش دیگر اجزای خون، گاهی خونریزی شدید و نقص سیستم ایمنی بدن می‌شود. نتایج یک تحقیق در دانشگاه قاهره هم نشان داده که استنشاق بخارهای بنزین تغییرات عصب شناختی، نوسانات زیاد در انتقال‌دهنده‌های عصبی و در نتیجه پرخاشگری به وجود می‌آورد.»

گرچه فهرست بیماری‌هایی که از این بابت بروز می‌کنند، بلند بالاست و از سردرد مزمن، خواب‌آلودگی، تهوع، تشنج، بی‌خوابی، تحریک معده و سرگیجه آغاز می‌شود و تا بیماری‌های پوستی و قلبی ـ ریوی، مغزی، کبدی و گاه بدون درمان ادامه دارد اما به خاک مالیدن پشت همه این بیماری‌ها با یک وسیله بسیار ساده ممکن است. دکتر ناطقی بر این نکته که پیشگیری بهتر از درمان است، تاکید می‌کند و می‌گوید: «یکی از مطلوب‌ترین، کارآمدترین و کم‌هزینه‌ترین راه‌های جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های گوناگون قلبی، عروقی و اعصاب بر اثر استنشاق بخارهای بنزین، استفاده از ماسک و دستکش و رعایت نظافت است.»

برخلاف تصور عموم، تناول فلان ماده غذایی خاص تاثیر مستقیمی روی کاهش آثار استنشاق بخارهای بنزین ندارد، هرچند نوشیدن شیر، به طور موضعی باعث کاهش یا رفع آلودگی در مجرای اولیه دستگاه گوارش می‌شود اما مطمئن‌ترین راه، جلوگیری از ورود هوای مسموم به داخل دستگاه تنفسی است.

آثار سوء سرریز بنزین از باک خودرو در وهله اول، گریبان کارکنان پمپ‌بنزین‌ها را می‌گیرد اما دامنه آن با نفوذ در آب و خاک به محیط‌زیست کشیده می‌شود و چرخه دیگری از حیات را تهدید می‌کند.

گذشته از این آسیب‌های جبران‌ناپذیر، در خاطرات ناخوشایند بسیاری از کارکنان جایگاه‌های سوخت‌رسانی ثبت شده که سرریز بنزین، بارها باعث لیز شدن کف پمپ‌بنزین و زمین افتادن خود یا همکارانشان شده و سر و دست و پای شکسته، دیگر سوغات ناخوشایند این هدررفت سرمایه ملی بوده است.

● پاها در دست واریس

درباره ازدیاد فشار سیاهرگی، مطلبی شنیده‌اید؟ این عبارت زمانی به کار می‌رود که دیواره وریدهای پای یک فرد بر اثر ایستادن طولانی مدت، متورم و برآمده شود. پنجه بیماری واریس همیشه بر سلامت پاهای کارکنان جایگاه‌های سوخت‌رسانی است چرا که هر یک از آنها وظیفه دارد ۸ ساعت کاری پای پمپ بایستد و بر سوختگیری مراجعان نظارت داشته باشد.

دکتر ناطقی درباره این بیماری هم توضیح می‌دهد: «واریس شایع‌ترین بیماری عروقی است که به علت ضعف دریچه‌های کنترل‌کننده جریان خون سیاهرگی به وجود می‌آید و بیشتر اوقات با درد توام است. زمانی که نقطه اتکای فرد برای مدت طولانی روی پاهایش قرار گیرد، فشار سیاهرگی در این عضو تا ده برابر میزان طبیعی افزایش می‌یابد و این افزایش فشار به تجمع خون و بازشدن وریدها یا همان واریس منجر می‌شود.» این متخصص راهکار پیشگیری از این بیماری عروقی را هم گوشزد می‌کند: «نشستن در اوقات متناوب و قرار دادن پاها بالاتر از سطح قلب، یکی از موثرین روش‌های پیشگیری از واریسی شدن سیاهرگ‌هاست. پوشیدن جوراب واریس هم از پیشرفت آن جلوگیری می‌کند.»

● آتش به پا نکنیم!

جدا از آسیب‌هایی که به سبب ماهیت فعالیت در جایگاه‌های عرضه سوخت سلامت کارکنان را تهدید می‌کند، بخشی دیگر از سلامت این دسته از شاغلان در تیررس بی‌توجهی‌های مراجعه‌کنندگان قرار دارد. قضیه را از زبان علی رفیعی یکی از کارکنان جایگاه سوخت‌رسانی در حوالی میدان صادقیه بخوانید: «یک عده به بهانه این‌که اگر ماشینشان را خاموش کنند ممکن است دیگر استارت نزند، از این کار طفره می‌روند و دی‌اکسیدکربن، اکسیدنیتروژن و مونواکسیدکربن به خورد ما می‌دهند. این همه هشدار به در و دیوار پمپ بنزین زده‌ایم اما انگار نرود میخ آهنین در سنگ. بعضی‌ها اصلا انگار نه انگار که پمپ‌بنزین جای سیگار کشیدن نیست؛ با سیگار روشن، وارد جایگاه می‌شوند. اعتراض هم که می‌کنیم می‌گویند ما توی ماشین خودمان سیگار می‌کشیم! اصلا فکر نمی‌کنند این کارشان آتش سوزی‌ای راه می‌اندازد که آن سرش ناپیداست. یک عده هم که دائم گالن ۴ لیتری به دست، جلوی پمپ‌ها هستند و هرچه به آنها بگویی ذخیره بنزین در گالن خطرناک است، به خرجشان نمی‌رود که نمی‌رود. درباره موتورسوارها که زبانمان مو درآورده از بس تذکر داده‌ایم موتورسیکلتشان را داخل پمپ‌بنزین روشن نکنند. کی به دلیل این بی‌مبالاتی‌ها با پمپ‌بنزین برویم روی هوا، خدا عالم است...»

توصیه آقای آتش‌نشان به زبان ساده یعنی: صحبت‌کردن با تلفن همراه در پمپ‌بنزین اکیدا ممنوع؛ حتی برای شما دوست عزیز که به سلامتی خودتان بی‌توجهید!

این مربی آموزش عمومی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران، توصیه‌های دیگری هم در رابطه با ایمنی پمپ‌بنزین‌ها دارد: «وجود مخازن حاوی شن صدردرصد خشک و خاموش‌کننده‌های حاوی پودر متناسب با وسعت جایگاه و ترجیحا ۵۰ کیلوگرمی، توزیع و دسترسی مناسب به خاموش‌کننده‌های دستی با نصب این تجهیزات در معرض دید و در ارتفاع مناسب، نصب علائم هشداردهنده و تعیین محل مخازن، پیروی از نوع خاصی از سیم‌کشی برای جلوگیری از اتصال و ایجاد جرقه هنگام بارش‌های فصلی، کنترل و بازدید تجهیزات از نظر اطمینان از قطع خودکار جریان الکتریسته در صورت وقوع آتش‌سوزی، استفاده از تجهیزات پیشرفته برای بازیافت گاز خروجی از لوله‌های مخزن تخلیه سوخت و... حداقل نکات ایمنی هستند که با رعایت آنها سلامت و ایمنی کارکنان، مراجعان و ساکنان همجوار پمپ‌بنزین‌ها تضمین می‌شود.»

مریم گودرزی‌مقدم