دختر می خواهید یا پسر

گفت وگو با دکتر ملک منصور اقصی متخصص زنان و زایمان درباره احتمال تعیین جنسیت جنین

قدیمی‌ها معمولا با توصیه‌های خاص تلاش می‌کردند جنسیت فرزند خود را تعیین کنند و هنوز هم این نوع تفکر بین مادربزرگ‌ها و مادرانمان رایج است و براساس آن به هر زوجی که قصد بچه‌دارشدن دارند، توصیه‌هایی می‌کنند، ولی آیا واقعا می‌توان با همین توصیه‌ها جنسیت فرزند را تعیین کرد؟ گفت‌وگوی ما را با دکتر ملک منصور اقصی، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران بخوانید تا پاسخ این پرسش را بگیرید...

▪ آقای دکتر! به نظر شما چرا بعضی از زوج‌ها تمایل دارند بچه‌شان دختر یا پسر باشد؟

میل به تعیین جنسیت فرزند به هزاران سال پیش برمی‏گردد و در هر دوره‏ای از تاریخ این مساله به دلایل خاصی مطرح بوده است. در حاکمان گذشته، داشتن فرزند پسر به معنای دستیابی موروثی به سلطنت و قدرت بود اما در جوامعی که زندگی خانواده از طریق شغل‌هایی که بیشتر مختص زنان بود مانند قالیبافی و... تامین می‎شد، تولد فرزند دختر اهمیت بیشتری داشت. مثلا در مصر باستان یا انگلستان، وقتی پادشاه فرزند پسری نداشت، کشمکش‏ها و اتفاق‌های عجیب و غریبی بر سر تعیین جنسیت اتفاق می‌افتاد که خود حکایت‌هایی است؛ مثلا پادشاه برای داشتن جانشین، همسری دیگر اختیار می‎کرد که پسرزا باشد!

▪ و به آن زن پسرزا یا دخترزا می‌گفتند. البته هنوز هم می‌گویند.

ولی این باور که زنی پسرزا یا دخترزا باشد، بی‌پایه و بی‌اساس است و برخلاف تصور عمومی، زن نقشی در تعیین جنسیت ندارد، بلکه مرد تعیین‌کننده جنسیت جنین است. جنسیت با ۲ کروموزومی که از والدین به ارث می‌رسد، تعیین می‌شود. دختران XX و پسران XY هستند. همه تخمک‌های مادر یک کروموزوم X دارند و این کروموزوم پدر است که جنسیت فرزند را تعیین می‌کند. اگر اسپرماتوزویید حامل کروموزوم y باشد، فرزند پسر و در غیر این صورت دختر می‌شود زیرا اسپرم‌ها بعضی کروموزوم X و بعضی کروموزوم Y دارند.

▪ در حال حاضر هم تمایل‌ها به داشتن جنس خاص وجود دارد؟

بله، امابرخلاف هزاران سال پیش، اهمیت تعیین جنسیت جنین، برای پیشگیری از تولد نوزادان مبتلا به بیماری‏های وابسته به جنس است. تقریبا حدود ۱۵ سال پیش، این مساله مطرح شد که پیش از گذاشتن جنین با روش IVF درون رحم مادر، با تعیین جنسیت، می‌توان از احتمال تولد کودک مبتلا به بیماری‏های وابسته به جنس پیشگیری کرد. امروزه مساله دیگری در تعیین جنسیت مطرح است؛ براساس تحقیقات علمی، برخی از بیماری‏ها فقط در نوزادان دختر و برخی دیگر فقط در نوزادان پسر ظاهر می‏شوند مثلا ابتلا به بیماری هموفیلی، دیستروفی عضلانی و... فقط در نوزادان پسر دیده می‌شود بنابراین یکی از مشکلات عمده، احتمال انتقال بیماری‌های ژنتیکی وابسته به جنس به فرزند است. برای پیشگیری از تولد دوباره نوزاد پسر یا دختر در زنان بارداری که احتمال ابتلا به این بیماری‏ها در فرزندشان وجود دارد، باید با کمک علم در تعیین جنسیت دخالت کرد.

▪ پس کاربرد واقعی تعیین جنسیت این است. در کشورهای دیگر این روش چقدر مورد استفاده قرار می‌گیرد و تا چه میزان تاییدشده است؟

دیدگاه‏ها و نظرهای متفاوتی در این مورد مطرح است؛ در برخی کشورها با این استدلال که این کار به نوعی تبعیض جنسیتی است، با آن مخالفت می‌شود، اما به نظر من زمانی این حرف درست است که همه متقاضیان بخواهند فرزندشان فقط دختر یا پسر باشد. بسیاری از کسانی که طی ۶ سال گذشته به ما مراجعه کرده‌‏اند، فقط خواهان فرزند پسر نبوده‏اند و بیش از ۲۰ درصد والدین، تمایل به داشتن نوزاد دختر داشته‏اند. این نشان‌ می‌دهد مساله تبعیض جنسیتی مطرح نیست. امروزه با تکیه بر دانش پزشکی، می‎توان گام‏های موثری در سلامت جسمی یا روحی و حتی بقای نسل برداشت. از سوی دیگر نتایج تحقیقات پروفسور ساندرا کارسون که چند سال پیش رییس انجمن باروری و ناباروری آمریکا بود، نشان می‌دهد با تعیین جنسیت جنین می‏توان در جوامع در حال توسعه، به تنظیم خانواده کمک کرد. گاهی بارداری‏های مکرر برای داشتن نوزاد دختر یا پسر، باعث افزایش جمعیت می‏شود.

▪ گذشته از این امروزه خیلی از زوج‌ها فقط می‌خواهند یک فرزند داشته باشند و ترجیح می‌دهند فرزندشان دختر یا پسر باشد. آیا روش علمی برای تعیین جنسیت داریم؟

در حال حاضر فقط با روش IVF یا باروری آزمایشگاهی همراه با تکنیک PGD که با آن کروموزوم‌های جنسی مشخص می‌شود، می‌توان به تعیین جنسیت قطعی رسید.

PGD یعنی تکه‌برداری از جنین و ارسال یک سلول برای تعیین وضعیت کروموزومی یا ژنی. تقریبا در ایران از سال ۱۳۸۳ این کار انجام می‌شود و زوج‌ها برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‏های وابسته به جنس در فرزندانشان یا داشتن فقط یک فرزند پسر یا دختر (تک‌فرزندی) یا یک جنس معین (وقتی چند فرزند با جنس دیگر دارند)، مراجعه می‏کنند. در این روش بعد از تشکیل جنین به کمک روش IVF، از هر جنین (که مثلا ۵ عدد است)، یک سلول جدا و سپس هسته سلول در مرکز ژنتیک رنگ‏آمیزی خاصی می‏شود. هسته هر سلول جنین ۲۳ زوج کروموزوم دارد و متخصص ژنتیک سراغ کروموزوم‌های جنسی می‌رود و بعد از رنگ‏آمیزی، با دقت بسیار بالا، اعلام می‏کند که کدام جنین دختر یا پسر است. پس از این تعیین جنسیت، جنین موردنظر داخل رحم مادر قرار می‌گیرد.

▪ موفقیت این روش به چه اندازه است؟

موفقیت این روش را باید از ۲ دیدگاه بررسی کرد؛ یکی تعیین جنسیت و دیگری احتمال بارداری. باید دید پس از تعیین جنسیت و گذاشتن جنین در رحم، امکان بارداری تا چه حد است. تقریبا در سنین کمتر از ۳۵ سال، شانس موفقیت بارداری، ۲۵ درصد است البته با افزایش سن، درصد احتمال بارداری کاهش می‌یابد. بسیاری از مراجعه‏کنندگان تصور می‌کنند احتمال بارداری در کسانی که نازا هستند، ۲۵ درصد و در کسانی که می‏خواهند فرزند دوم یا سومشان، دختر یا پسر شود، حتما صددرصد است اما باید گفت این‏طور نیست. اصولا قدرت باروری انسان اساسا از سایر پستانداران کمتر است. پس نباید انتظار داشت که میزان بارداری، از حد طبیعی بالاتر باشد. زیرا اگر قرار بود غیر از این باشد، باید در حال حاضر به جای ۷ میلیارد نفر، ۲۰ میلیارد نفر در کره زمین زندگی می‏کردند! اما اگر بارداری اتفاق بیفتد، احتمال تولد نوزاد دختر یا پسر با توجه به خواسته والدین، تقریبا حتمی است.

▪ روش‏هایی مانند رژیم غذایی، زمان انجام روابط زناشویی و...، در تولد نوزاد پسر یا دختر تاثیری ندارند؟

برخی مردم تصور می‏کنند مصرف برخی از غذاها، رابطه زناشویی در زمانی معین یا شستن واژن با محلول‌های خاص می‏تواند در تعیین جنسیت نوزاد نقش داشته باشد. این نوع طرز فکر به حدود ۵۰ سال پیش برمی‌گردد، حدود ۱۵ سال پیش، خانم پروفسور ساندرا کارسون تحقیقات دقیق و جامعی در این زمینه انجام داد و براساس نتایج به دست آمده، مشخص شد هیچ‏کدام از این روش‏ها تاثیری در تعیین جنسیت جنین ندارند، اما متاسفانه هنوز هم بسیاری از مردم همچنان بر این باور هستند و از سوی دیگر بسیاری از پزشکان این روش‏ها را به بیماران خود توصیه می‏کنند.

▪ آیا تعیین جنسیت با روش IVF خطر هم دارد؟

این روش علاوه بر پرهزینه و وقت‌گیر بودن، ممکن است موفق هم نباشد. مصرف داروها، بیهوشی برای برداشتن تخمک و... هم ممکن است خطرهایی در پی داشته باشد. باید پذیرفت که هر کدام از مراحل این کار، در پزشکی تهاجمی محسوب می‎شوند و عاقلانه نیست که یک فرد سالم، فقط برای کنجکاوی و رسیدن به علاقه شخصی، تصمیم به تعیین جنسیت جنین و انجام آنها بگیرد. در واقع باید گفت این کار آنقدر راحت نیست که مثلا بتوان با خوردن یک قرص جنسیت جنین را تعیین کرد. بسیاری از مراجعه‌کنندگان تصور درستی از این قضیه ندارند. برای این کار فرد باید دلایل محکمی داشته باشد و اگر این دلیل قانع‏کننده نبود، پزشکان تلاش می‌کنند او را از این کار منصرف کنند. بسیاری از متقاضیان پس از این صحبت‌ها، از تصمیم خود منصرف می‎شوند، پس به?هر?حال این امکان علمی و تکنیکی وجود دارد.

مرضیه نوروزی