خوراک های علوفه ای و کنسانتره دام

هرگونه خوراک گیاهی و پرحجم که ارزش غذایی داشته باشد و خوش خوراک هم باشد, علوفه نام دارد

● علوفه ‏ها

هرگونه خوراک گیاهی و پرحجم که ارزش غذایی داشته باشد و خوش‏خوراک هم باشد، علوفه نام دارد.

▪ یونجه یابیده: این علوفه ارزش غذایی زیادی دارد. یونجه به عنوان یک غذای عالی در تغذیه دام به خصوص برای گاو شیری استفاده می‏شود. پروتئین و کلسیم بالای این علوفه نشانه مرغوب‏بودن آن است. زمان برداشت یونجه وقتی است که یک سوم بوته‏ها به گل بنشینند. در جیره غذایی گاو شیری، بین دو تا چهار کیلوگرم یونجه در روز کافی و مناسب است.

▪ علف باغ: این علف در تغذیه گاو شیری و پرواری استفاده می‏شود. به دلیل داشتن رشته‏های بلند، نشخوار دام‏ها را زیاد می‏کند. به علاوه در گاوهای شیری باعث بیشترشدن چربی شیر می‏شود. برای جلوگیری از خارج‏شدن سریع خوراک‏های آردی از بدن دام‏های پرواری از این علوفه استفاده می‏کنند.

کاه به علت خشک و پُرحجم‏بودن، ارزش غذایی زیادی برای دام‏ها ندارد. از نظر ارزش غذایی، کاه جو از کاه گندم بهتر است. همچنین کاه گندم از کاه برنج بهتر است. برای دام‏های سنگین بهتر است که کاه به صورت رشته‏های بلند باشد. مصرف کاه باید کم و به مقدار لازم باشد. هر چه مقدار این علوفه در جیره غذایی دام‏ها بیشتر باشد، جلوی هضم و مصرف بیشتر غذا را می‏گیرد. بهت راست کاه را همیشه بعد از خوراک‏های دیگر به دام‏ها داد.

اگر کاه و علوفه‏های مانند آن به صورت غنی شده به دام‏ها داده شوند. ارزش غذایی بیشتر می‏دارند. برای گاوهای خشک می‏توان مقدار بیشتری از این علوفه در جیره غذایی قرار داد.

▪ سیلوها: برای استفاده بیشتر و بهتر از علوفه‏های خشک و هضم بهتر این علوفه‏ها، آنها را سیلو می‏کنند.

● خوراک‏های فشرده شده یا کنسانتره دامی

▪ علوفه‏های آردی و خوراک‏هایی که از رشته‏های کمی تشکیل شده‏اند خوراک‏های کنسانتره‏ای می‏گویند. وقتی مقدار مشخصی از ماده‏هایی مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، کنجاله تخم پنبه را با تکمیل‏کننده‏های معدنی و ویتامینی مخلوط کنند، خوراک کنسانتره تهیه می‏شود.

برای برطرف‏کردن نیاز غذایی دام‏هایی که تولید بالایی دارند، علاوه بر علوفه باید مقدار مشخصی از کنسانتره دامی هم استفاده کرد. به گاوهای بومی و دورگ روستایی که بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید می‏کنند، باید مقدار مشخصی کنسانتره دامی داد.

به دامداران عزیز سفارش می‏شود اگر خوراک را از کارخانه خریداری می‏کنند، در هنگام تهیه و مخلوط کردن کنسانتره در کارخانه حضور داشته باشند. به این ترتیب، می‏توانند کنترل کنند که از هر ماده‏ای به مقدار مشخص و لازم در کنسانتره مخلوط شده است و جلوی هرگونه تقلب گرفته شود.

برای تهیه کنسانتره به وسیله خود دامدار، می‏توانید از دستور زیر استفاده کنید. این دستور برای گاو شیری که بین ده تا پانزده کیلوگرم شیر تولید می‏کند، مناسب است.

مقدار جو سی و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سی تا سی و پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد، کنجاله تخم پنهب پنج تا هفت درصد، نمک نیم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد باید باشد. به این ماده‏ها مقداری کربنات کلسیم یا دی‏کلسیم فسفات هم اضافه می‏کنند.

● نکته‏های مهم در تغذیه مخلوط علوفه و کنسانتره

برای گاوهای شیری روستایی که تولید شیر آنان به هفت تا هشت کیلوگرم می‏رسد، لازم نیست که از کنسانتره استفاده کنید. با علوفه‏های مرغوب می‏توان نیاز غذایی این دام‏ها را برطرف کرد. ولی برای گاوهایی که در روز بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید می‏کنند، باید از کنسانتره استفاده کرد.

برای این گاوها در برابر هر یک کیلوگرم شیر تولیدی، نیم کیلوگرم کنسانتره دامی لازم است. برای مثال اگر گاوی چهارده کیلوگرم شیر تولید می‏کند، باید روزانه هفت کیلوگرم کنسانتره به اضافه مقدار لازم علوفه تازه و مرغوب بخورد.

تغییر جیره غذایی دام باید با احتیاط کم‏کم انجام شود. تا باعث کم‏شدن تولید نشود. اگر در غذای دام از ضایعات استفاده می‏شود باید با توجه به نوع ماده افزودنی از مقدار کنسانتره کم کرد.

علوفه‏های سبز، رطوبت زیادی دارند. به همین دلیل دو تا سه برابر علوفه‏های خشک باید مصرف شوند. اگر بتوان علوفه و کنسانتره را به طور کامل مخلوط کرد، خیلی مناسب است. اگر این کار انجام نشد، سعی کنید فاصله زمانی بین تغذیه با علوفه و کنسانتره خیلی کم باشد.

برای بیشترشدن مقدار تولیدشیره می‏توان تا حدودی از کنسانتره دامی استفاده کرد. مصرف زیاد کنسانتره باعث کم‏شدن چربی شیر می‏شود. در این حالت باید از علوفه‏های مرغوب با رشته‏های بلند و کنجاله تخم پنبه استفاده کرد.

● دستور تهیه کسانتره برای گوساله‏های پرواری

مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو، سی تا سی و پنج درصد سبوس، ده تا دوازده درصد تفاله چغندر، سه تا پنج درصد کنجاله تخم پنبه، هشت تا ده درصد سبوس برنج را با مقداری کربنات کلسیم مخلوط کنید. سپس در اختیار دام‏ها بگذارید.

● فراهم‏کردن خوراک لازم برای دام‏های مختلف

همه دامها برای تولید باید انرژی و پروتئین کافی مصرف کنند. مقدار مصرف ماده‏های غذایی دام‏ها با هم فرق می‏کند.

الف) گاوهای شیرده: این گاوها به دلیل تولید شیر، خوراک‏هایی لازم دارند که پروتئین زیادی داشته باشند. مخلوط علوفه‏هایی مانند یونجه خشک با کنسانتره دامی که انرژی کافی داشته باشند، بسیار مناسب است.

مقدار خوراک برای این دام‏ها به نوع دام حک هبومی است یا دورگ و مقدار شیر تولیدی بستگی دارد. مقدار ماده غذایی خشک برای گاوی که دوازه کیلوگرم در روز شیر می‏دهد و پانصد کیلوگرم وزن دارد، ده کیلوگرم است. دو کیلوگرم از این مقدار باید کنسانتره باشد.

در ابتدای دوره شیرواری چون دام وزن زیادی را از دست داده و اشتهای کمتری دارد، باید از علوفه‏های مرغوب و کنسانتره خوب استفاده کرد. به علاوه از دادن علوفه‏هایی مانند کاه و سبوس برنج باید خودداری شود.

ب) گاوهای خشک آبستن

در آخر دوره شیرواری یعنی سه ماه قبل از زایمان کم‏کم باید از مقدار کنسانتره دامی و علوفه‏های مرغوب کم کرد. به جای آن می‏توان، خوراک‏های کم‏ارزش‏تر را در غذای دام قرار داد. یعنی می‏توان به طور کامل از علوفه استفاده کرد و دیگر به دام‏ها کنسانتره نداد. استفاده زیاد از غذای آردی در گاوهای خشک باعث چاقی آنان می‏شود. در نتیجه، سخت‏زایی و بیشترشدن هزینه‏ها را به دنبال دارد.

دو هفته قبل از زایمان، کم کم مقدار کنسانتره در غذای دام را اضافه کنید. همچنین از علوفه‏های مرغوب مانند یونجه باید در خوراک دام استفاده کرد.

ج) گوساله ‏های پرواری

ـ سه ماهه اول دوره پروار: در این دوره، استخوان‏ها و اندام گوساله‏ها رشد می‏کند. بنابراین گوساله‏ها به خوراک‏هایی نیاز دارند که پروتئین زیادی داشته باشند. برای این کار، علوفه‏هایی مانند یونجه و علف باغ مناسب هستند. به علاوه در مخلوط کنسانتره باید از کنجاله تخم پنبه استفاده کرد. همچنین استفاده از کربنات کلسیم یا پودر آهک و خوراک‏های کلسیم‏دار ضروری است.

اضافه‏وزن روزانه در این دوره، با هزینه کمتر و سرعت بیشتر انجام شود. بنابراین، پروار دام‏های جوان از نظر اقتصادی باصرفه‏تر است.

ـ سه ماهه دوم پروار: در این دوره گوساله‏ها رشد ابتدایی خود را انجام داده‏اند. در نتیجه، استخوان‏ها و اندام‏ها رشد کمتری دارند. بنابراین، برای پروار و چاق‏شدن گوساله‏ها باید از خوراک‏های پرانرژی و علوفه‏هایی که تا حدودی مرغوب هستند، استفاده کرد.

آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، علف باغ و مقداری یونجه و کاه برای این دوره مناسب هستند. در این دوره برای اضافه‏شدن وزن گوساله‏ها باید هزینه بیشتری کرد. همچنین هفتاددرصد غذای دام باید از کنسانتره دامی که مواد پرانرژی دارد، تشکیل شود.

● استفاده از ضایعات در تغذیه دام

▪ نان خشک

خوراکی است که از آرد گندم به دست می‏آید. این خوراک برای دام‏های شیری و پرواری مناسب است. برای استفاده از این خوراک باید بسیار دقت کرد. زیرا اگر نان خشک کپک زده باشد، باعث مسموم‏شدن دام‏ها می‏شود. به علاوه در درازمدت در گاوهای شیری باعث ناراحتی‏هایی می‏شود.

چون نان‏های خشک به طور صحیح جمع‏آوری نمی‏شوند، ممکن است لابه‏لای آنها چیزهایی مانند تیغ، سوزان و پلاستیک وجود داشته باشد. اگر این چیزها خورده شوند، موجب ناراحتی‏های مختلف برای دام می‏شوند.

چیزهایی مانند میخ یا سوزن به طور مسقیم وارد نگاری حیوان می‏شوند، کم‏کم از دیواره نگاری می‏گذرند و به قلب می‏رسند. در نتیجه باعث مرگ ناگهانی حیوان می‏شوند. ماده‏های پلاستیکی نیز باعث بسته‏شدن روده‏های دام می‏شوند.

▪ سبوس برنج

نوع درجه یک آن دانه‏های برنج دارد و به شکل آردی است، این نوع از سبوس برای دام‏ها مفید است. اما نوع‏های دیگر که زبره زیادی دارند، برای خوراک دام مفید نیستند. از این ماده در مخلوط کنسانتره برای گاو شیری شش درصد و برای گاو پرواری نه درصد می‏توان در نظر گرفت.

▪ ملاس

این خوراک، خاصیت انرژی زایی و مُلین بودن دارد. می‏توان تا ده‏درصد از آن را در جیره غذایی روزانه در نظر گرفت. شروع تغذیه با این خوراک باید کم‏کم باشد. ملاس جایگزین خوبی برای غذاتی مانند جو و ذرت است.

استفاده از ضایعات برای کم‏شدن قیمت جیره غذایی و استفاهد بهتر و بیشتر از محصولات فرعی کارخانه‏ها بسیار مناسب است. ولی مصرف بیشتر از اندازه و ناگهانی این مواد باعث ناراحتی‏های شدید گوارشی برای دام می‏شود. برای مثال، استفاده از چغندر خوراکی، خربزه، هندوانه و صیفی‏جات دیگر باید کم‏کم شروع شود. یعنی از روزی دویست گرم شروع شود در پایان هم کم‏کم قطع شود.

● روش غنی‏سازی کاه

به دلیل استفاده زیاد کاه در تغذیه دام، غنی‏سازی این علوفه اهمیت زیادی دارد. برای غنی‏سازی کاه، ابتدا آب و مقدار مشخصی اوره را با هم مخلوط می‏کنند. اگر ملاس هم وجود داشته باشد، مقدار مشخی از ملاس هم با آن مخلوط می‏کنند. وقتی اوره و ملاس در آب به خوبی حل شد، آن را بر روی توده کاه می‏پاشند و کاه را به هم می‏زنند. سپس آب را در داخل سیلوی سیمانی می‏ریزند و فشرده می‏کنند. با این کار هوای داخل سیلو خارج می‏شود. سپس اب استفاده از پلاستیک روی آن را می‏پوشانند. این کاه به مدت بیست و پنج روز به همین صورت باقی می‏ماند و سپس مصرف می‏شود.

▪ مقدار ماده‏های لازم برای غنی‏سازی کاه

ـ لاس ۴ تا ۱۰ کیلوگرم

ـ کاه ۱۰۰ کیلوگرم

ـ آب ۵۰ تا ۸۰ لیتر

ـ اوره ۴ کیلوگرم

● فایده‏های غنی‏سازی کاه

۱) پانزده درصد به ارزش غذایی کاه اضافه می‏شود.

۲) پروتئین کاه بیشتر می‏شود.

۳) کاه خوش خوراک می‏شود.

۴) اگر در غنی‏سازی کاه از ملاس هم استفاده شود، انرژی آن بیشتر می‏شود.

● نکته‏های مهم در تغذیه دام

۱) برای جلوگری از نفخ دام باید کاه غنی‏شده را همراه با علوفه‏های خشک دیگر استفاده کرد. مقدار کاه غنی‏شده را برای گوسفند از دویست گرم و برای گاو از سیصد گرم در روز شروع می‏کنند. کم‏کم این مقدار را بیشتری می‏کنند.

۲) سبوس به تنهایی، خوراک کنسانتره به حساب نمی‏آید. از دادن مقدار زیاد این خوراک به دام خودداری کنید. زیرا باعث کم‏شدن چربی شیر می‏شود.

۳) آرد گندم برای تغذیه نشخوارکنندگان مناسب نیست. چون پروتئین موجود در گندم باعث نفخ در گاو می‏شود. همچنین حرکت شکمبه را کم می‏کند و باعث ناراحتی‏های گوارشی در دام می‏شود

مهدی نامدار

http://mehdinamdar.blogfa.com