چالش های ویروس مرس

سندرم تنفسی خاورمیانه یا همان مرس MERS نخستین بار خرداد ۹۱ و در یک بیمار از کشور عربستان که بشدت از بیماری سینه پهلو رنج می برد, مشاهده شد از آن زمان به بعد بیشتر از ۳۰۰ نفر به عفونت حاد ناشی از این بیماری مبتلا و حدود یک سوم آنها نیز جان سپردند

سندرم تنفسی خاورمیانه یا همان مرس (MERS) نخستین بار خرداد ۹۱ و در یک بیمار از کشور عربستان که بشدت از بیماری سینه‌پهلو رنج می‌برد، مشاهده شد. از آن زمان به بعد بیشتر از ۳۰۰ نفر به عفونت حاد ناشی از این بیماری مبتلا و حدود یک‌سوم آنها نیز جان سپردند. راه‌های انتقال این بیماری تا مدت‌ها در پرده‌ای از ابهام قرار داشت، اما تحقیقات جدید، پرده از رازهای بسیاری برداشته، از جمله این‌که منشا این بیماری عفونی را باید در شترهای عربی جستجو کرد.

ویروس کرونای مرس در واقع یکی از خطرناک‌ترین ویروس‌های عصر جدید است که به گفته بسیاری از دانشمندان، هنوز شناخت دقیق آن به زمان بیشتری نیاز دارد.

منشأ ویروس

تحقیقات نشان می‌دهد منشأ سندرم تنفسی خاورمیانه - چه در انسان‌ها و چه در شترها - یکسان است. پروفسور نوربرت ناواونتی و جولانتا کولودزیه‌جک، دو ویروس‌شناس برجسته از موسسه ویروس‌شناسی ملی اتریش و جزو استادان دانشگاه دامپزشکی وین هستند. آنها مدت‌هاست روی نحوه انتقال این بیماری مهلک تحقیق می‌کنند. پروفسور ناواونتی و همکارش موفق شدند در یک منطقه جغرافیایی، ویروس‌هایی با توالی RNA مشابه را نه‌تنها در بدن افراد مبتلا، بلکه حتی در شترهای عربی پیدا کنند. RNA در واقع مخفف واژه ریبونوکلئیک اسید است که در فرآیند پیام‌رسانی و رمزخوانی ژنتیکی نقشی حیاتی ایفا می‌کند. پروفسور ناواونتی در این باره می‌گوید: «توالی مشابه RNA بیانگر امکان انتقال ویروس میان انسان‌ها و شترهاست. این پروسه را می‌توان به نوعی با زونوسیس در ارتباط دانست. زونوسیس فرآیندی است که به موجب آن یک بیماری عفونی از گونه‌های مختلف جانوری به یکدیگر و حتی به انسان‌ها یا برعکس منتقل می‌شود. بر اساس این آگاهی‌های ابتدایی است که می‌توان پراکنش ویروس‌ها و عکس‌العمل‌های مختلف آنها را مورد مطالعه قرار داد. واکسیناسیون شترها در حال حاضر از موضوعات مورد مناقشه است. شاید این تنها راهی باشد که بتوان از طریق آن پراکنش ویروس را متوقف کرد.»

حاملان رمزهای ژنتیکی دستخوش تغییر می‌شوند

محققان به منظور مطالعه بیشتر روی این ویروس، نمونه‌های متعددی از مخاط و غشای داخلی پلک ۷۶ شتر عمانی را تهیه کردند. در تحقیقاتی از این دست که بافت آسیب‌پذیر سیستم تنفسی است، معمولا انجام یکسری از آزمایش‌ها از جمله آزمایش غشای مخاطی نازک و شفاف بخش داخلی پلک در اولویت قرار دارد. هدف از این نمونه‌برداری نیز تعیین تاثیرگذاری احتمالی عفونت بر مخاط داخلی چشم‌هاست. این نمونه‌برداری اغلب توسط پرستاران متبحر انجام می‌شود که در آن با استفاده از ابزارهای بخصوص به آرامی از پلک پایین چشم نمونه‌برداری می‌کنند. آزمایش روی شترهای عمانی مشخص کرد پنج مورد آنها به این ویروس آلوده هستند. دانشمندان در مرحله بعد RNA شترهای عمانی آلوده را با RNA شترهای بیمار در کشورهای مصر و قطر مورد مقایسه قرار دادند. پروفسور ناواونتی در مورد نتیجه این مقایسه‌ها چنین گفت: «آنالیزهای ما نشان می‌دهد ویروس‌های یک منطقه یا کشور با ویروس‌های کشور دیگر تفاوت دارند. این به آن معناست که ویروس‌های کرونای موجود در بدن شترها، نژاد خاصی ندارند. اما نکته اینجاست که یک ویروس نه‌تنها می‌تواند شترها را آلوده کند، بلکه همزمان توانایی آلوده کردن انسان‌ها را نیز دارد.»

انتقال ویروس از طریق بینی و چشم‌ها

تحقیقات بیشتر نشان داد میزان ویروس‌ها به شکل قابل‌ملاحظه‌ای در مخاط بینی و چشم شترها زیاد است. بنابراین دانشمندان تصور می‌کنند امکان انتقال این بیماری نیز باید از طریق برقراری هر نوع تماس با مخاط خارج شده از بینی یا دماغ شترها فراهم شود، چراکه هر دوی این قسمت‌ها جزو ذخیره‌گاه‌های اصلی ویروس کرونای مرس هستند. سندرم تنفسی خاورمیانه در انسان‌ها باعث بروز علائم سینه پهلوی حاد و نارسایی‌های شدید کلیه می‌شود، در حالی که علائم مشاهده شده در شترها خیلی محدود و ناچیز و گاهی در حد آبریزش بینی است. تاکنون بیشتر عفونت‌های انسانی مرس در کشور عربستان بوده، البته مواردی نیز بوده که افراد مبتلا این کشور را ترک کرده و در جای دیگر متوجه علائم بیماری شده‌اند؛ به عنوان مثال ۱۱ مورد از افراد مبتلا به این بیماری اروپایی هستند.

خویشاوندی سارس(SARS) و مرس

تحقیقات نشان می‌دهد ویروس کرونای موسوم به مرس با ویروس کرونای موسوم به سارس خویشاوندی نزدیکی دارد. خاستگاه سندرم تنفسی مزمن و حاد سارس، چین و ویتنام است. ادعا می‌شود پس از شیوع گسترده این بیماری در سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ میلادی (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۲) تنها عده معدودی توانستند از مرگ رهایی پیدا کنند، اما به طورکلی آمار مرگ و میر این بیماری قابل‌تامل است. از مجموع ۸۲۷۳ مورد فرد مبتلا به سارس ۷۷۵ مرگ در کشورهای مختلف گزارش شده و نرخ مرگ سارس رقمی حدود ۹.۶ درصد است. پروفسور ناواونتی در این باره می‌گوید: «شواهد حاکی از آن است که بیماری سارس احتمالا تنها یک بار از مانع گونه‌های جانوری گذشته و از طریق خفاش به انسان منتقل شده، اما چیزی که درخصوص مرس حتمی است، این که ما شاهد انتقال دائم و مستمر ویروس از شترها به انسان‌ها هستیم و همین مساله نیز کار را سخت‌تر می‌کند.» یافته‌های پروفسور ناواونتی و همکارانش بدون هیچ‌گونه تردیدی نشان‌دهنده امکان انتقال این بیماری از شترها به انسان‌هاست. ناواونتی و همکارانش حتی موفق به کشف آنتی‌بادی این بیماری در بدن شترها شده‌اند. تحقیقات ژنتیکی بیشتر روی ویروس کرونای مرس قطعا در آینده می‌تواند احتمالات قطعی‌تری را مطرح کند.

تازه‌ترین خبرها از بیماری مرس

تحقیقات جدید پژوهشگران دانشگاه آیووا، فرضیات جدیدی درباره بیماری مرس مطرح کرده است. پروفسور استنلی پرلمن یک میکروبیولوژیست و دامپزشک از دانشگاه آیوواست که بیشتر از ۳۰ سال روی ویروس‌های کرونا و از جمله سارس تحقیق می‌کند. وی و همکارانش بتازگی مدلی از سندرم تنفسی خاورمیانه یا همان مرس طراحی کرده‌اند که می‌تواند پتانسیل انواع درمان‌ها و واکسن‌های مختلف را روی این ویروس مورد ارزیابی قرار دهد. آنها در عین حال درصددند یافته‌های خود را با دیگر گروه‌های تحقیقاتی در میان بگذارند تا شاید بتوانند هرچه سریع‌تر راه‌حلی برای درمان این بیماری مرگبار پیدا کنند. پروفسور پرلمن که بتازگی از کنفرانسی علمی در ریاض بازگشته، می‌گوید تلاش‌های بسیاری برای مهار بیماری انجام شده اما هنوز خطر رفع نشده است.

نکته شاید مثبت درباره این بیماری احتمال ظاهرا اندک انتقال از انسانی به انسان دیگر است، اما مساله انتقال از شترها به انسان‌ها کم‌و بیش پابرجاست. پس از اپیدمی گسترده بیماری سارس، تلاش‌های زیادی انجام شد تا بیولوژی و روش‌های مواجهه با ویروس‌های کرونا شناخته شود. همین مساله نیز سبب شد واکنش‌ها نسبت به مرس نسبت به گذشته سریع‌تر و موثرتر باشد. مدلسازی این بیماری یکی از بهترین روش‌ها برای مقابله با آن به شمار می‌آید، اما هنوز تا درمان قطعی راه زیادی باقی مانده است./ ضمیمه سیب

فرناز حیدری‌/‌ کارشناس مهندسی محیط‌ زیست

منابع: Science Daily / Sars.gov.za / vmutpp.vu-wien.ac.at