هشت عامل بی خوابی

بی خوابی برای همه ما ممکن است هر از گاه اتفاق بیفتد ولی گاهی بی خوابی ها مکرر می شود و به تدریج کار و زندگی روزانه ما را مختل می کند

بی‌خوابی برای همه ما ممکن است هر از گاه اتفاق بیفتد ولی گاهی بی‌خوابی‌ها مکرر می‌شود و به تدریج کار و زندگی روزانه ما را مختل می‌کند. در این صورت به فکر چاره باید بود. شاید هم به فکر مصرف داروی خواب‌آور بیفتید تا مشکل را حل کنید. بی‌خوابی شکایت شایعی است که حدود ۳۰ درصد از کل جمعیت را گرفتار می‌کند و بسیاری از اوقات ممکن است به هیچ درمانی نیاز نداشته باشد. امروزه در ۸۰ درصد بیماران بی‌خواب می‌توانیم علت اصلی را کاملا تشخیص دهیم. با هم نگاهی می‌اندازیم به ۸ دلیل شایع بی‌خوابی...

۱) مواد غذایی و نوشیدنی‌های خاص: ممکن است برخی غذاها در بی‌خوابی نقش داشته باشند. احتمالا وجود «تریپتوفان» در رژیم غذایی برای خواب ضروری است. تریپتوفان نوعی اسید آمینه لازم برای بدن است که در بعضی مواد پروتئینی از جمله گوشت، لبنیات، و تخم‌مرغ یافت می‌شود. وجود تریپتوفان برای ساخته شدن «سروتونین» الزامی است. در واقع سروتونین نقش عمده را در خواب دارد. سروتونین جزء‌ انتقال دهنده‌های عصبی است که عامل انتقال شیمیایی پیام‌های الکتریکی از یک سلول عصبی به سلول دیگر است. آن رژیم غذایی که به طور عمده از غلات و به ویژه ذرت تشکیل یافته باشد، از نظر تریپتوفان فقیر است. پس نوع تغذیه ممکن است گاهی سبب بی‌خوابی شود. از سوی دیگر، هر نوع نوشیدنی حاوی مواد محرک مغزی نیز می‌تواند سبب بی‌خوابی شود. آشناترین این آشامیدنی‌ها چای است. مواد دیگری که حاوی «کافئین» باشند، از جمله قهوه و کاکائو نیز همین وضعیت را پدید می‌آورند. نیم ساعت پس از نوشیدن چای یا قهوه میزان کافئین در خون به حداکثر می‌رسد. این میزان در طول سه تا ده ساعت به نصف تقلیل می‌یابد. از این‌رو نوشیدن چای و قهوه یکی دو ساعت پیش از خواب می‌تواند سبب بی‌خوابی شود. در کسی که به مصرف کافئین عادت ندارد، مقدار نسبتا کمی در حدود ۲۵۰ میلی‌گرم کافئین، ممکن است حتی موجب بروز نشانه‌های مسمومیت با کافئین شود. برای اینکه امکان مقایسه فراهم گردد، باید گفت که یک فنجان قهوه حاوی ۱۵۰ میلی‌گرم کافئین است و در یک فنجان چای به طور متوسط ۷۵ میلی‌گرم کافئین وجود دارد. یک لیوان نوشابه از نوع کولا در حدود پنجاه میلی‌گرم و یک قطعه کوچک شکلات ۲۵ میلی‌گرم کافئین دارد. در کودکان نظر به کوچکی جثه، مقادیر کم‌کافئین می‌تواند موجب بی‌خوابی شود.

۲) اضطراب: در یک فرد جوان که از نظر جسمی سالم است، علت اصلی بی‌خوابی در بیشتر موارد نوعی اضطراب است. اضطراب ساده و زودگذر پدیده‌ای است که همه افراد پیش از حضور در جلسه امتحان و یا قبل از یک دیدار مهم احساس کرده‌اند. این اضطراب معمولا باعث یک یا چند شب بی‌خوابی می‌شود که به صورت اختلال در به خواب رفتن ظاهر می‌شود. گاهی بی‌خوابی ناشی از اضطراب مزمن و پیچیده عصبی (روان‌پریشی) است. در این صورت زمینه اختلال ویژه روانی شامل خواب و رویا هم می‌شود و یا در شب تظاهر می‌کند. در این موارد شخص می‌ترسد که در هنگام خواب اتفاق بدی برایش روی دهد. برخی افراد هستند که به علت ترس از دیدن کابوس نمی‌توانند بخوابند. گاهی بی‌خوابی ممکن است نخستین نشانه آغاز یک بیماری شدید روانی باشد و برخی از بیماران که چند بار به عود بیماری شدید روانی دچار شده‌اند، گاهی با شروع بی‌خوابی متوجه می‌شوند که عود دیگری در کار است و خود شخصا با مراجعه به پزشک و از سرگرفتن درمان از عود بیماری جلوگیری می‌کنند. گاهی نیز اضطراب مزمن آن چنان موجب تنش و خستگی عضلانی می‌شود که شخص به علت احساس درد ماهیچه‌ها از خواب بر می‌خیزد.

۳) افسردگی:‌ افسردگی در افراد میانسال و مسن می‌تواند سبب بی‌خوابی شود. در چنین مواردی علاوه بر بی‌خوابی، نشانه‌های دیگری، همچون بی‌اشتهایی و کاهش وزن، احساس خستگی همیشگی، نداشتن نیرو و بی‌میلی به زندگی مشهود است. در جوانان، افسردگی ممکن است سبب افزایش خواب و اشتها شود.

۴) بیماری‌های غده تیروئید: پرکاری تیروئید باعث خواب‌های کوتاه مدت و گسیخته می‌گردد. اما کم‌کاری تیروئید موجب خواب‌آلودگی زیاد می‌شود.

۵) محل و ساعت خواب: خوابیدن در جای ناآشنا، تغییر دایمی ساعت خواب که از جمله در کار نوبتی ملاحظه می‌شود، سر و صدای زیاد در محیط و ناراحت بودن بستر از دلایل بی‌خوابی است.

۶) افزایش سن: با بالا رفتن سن به طور طبیعی، کاهش در زمان خواب و افزایش در دفعات بیداری در طول شب به وجود می‌آید. البته در تعداد کمی از افراد با افزایش سن میزان خواب هم بیشتر می‌شود.

۷) اثرات مستقیم داروها: برخی از داروها به طور مستقیم باعث بی‌خوابی می‌شوند، از آن جمله به داروهای محرک اعصاب مانند «آمفتامین» و «کافئین» باید اشاره کرد. یک گروه از داروهای ضدافسردگی تحت عنوان مهار کننده‌های آنزیم «منوآمینو‌آکسیداز» ممکن است سبب بی‌خوابی شوند. البته پزشک در صورت تجویز این داروها، زمان مناسب مصرف آنها را ذکر خواهد کرد تا از بی‌خوابی شبانه جلوگیری شود. الکل در کشورهای غربی از علل عمده بی‌خوابی شبانه و خستگی و کسالت پس از برخاستن از خواب می‌باشد.

۸) قطع ناگهانی برخی داروها: قطع ناگهانی برخی داروها که اثر خواب‌آور دارند، با بی‌خوابی توام می‌شود، از جمله باید به «باربیتورات‌ها» اشاره کرد. البته در ایران تنها یکی از این گروه‌ داروها به نام فنوباربیتال به کار می‌رود که کاربرد ضدتشنجی دارد و داروی بسیار مناسبی نیز هست و به هر حال قطع آن فقط باید طبق توصیه پزشک انجام گیرد. به دنبال قطع ناگهانی بعضی از آرام‌بخش‌های ضعیف مانند دیازپام هم ممکن است برای چند شب ‌بی‌خوابی پدید آید. از این‌رو قطع این داروها باید به تدریج صورت پذیرد.

دکتر مجید سلطانی