اعتکاف رویش انقلاب

به بهانه ۱۳ رجب آغاز ایام البیض

رجب، ماه سیر و سلوک عرفانی و زدودن زنگارهای شیطانی از آیینه دل؛ ماه ولایت و برافروختن چراغ معرفت در شبستان وجود؛ ماه رجب، ماه اعتکاف است.خداوند متعال در سوره مبارکه الانشقاق آیه ۶ می فرمایند:”یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه”. ای انسان البته با هر رنج و مشقت (در راه اطاعت و عبادت حق بکوش که) عاقبت به حضور پروردگار خود می‌روی”.”رجب، ماه صفا دادن به دل و طراوت بخشیدن به جان است؛ ماه توسل، خشوع، ذکر، توبه، خودسازی و پرداختن به زنگارهای دل و زدودن سیاهی‌ها و تلخی‌ها از جان است. دعای ماه رجب، اعتکاف ماه رجب، نماز ماه رجب، همه وسیله‌ای است برای اینکه ما بتوانیم دل و جان خود را صفا و طراوتی ببخشیم؛ سیاهی‌ها، تاریکی‌ها و گرفتاری‌ها را از خود دور کنیم و خودمان را روشن سازیم. این فرصت بزرگی است برای ما؛ بخصوص برای کسانی که توفیق پیدا می‌کنند در این ایام اعتکاف کنند”.(مقام معظم رهبری خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران ۱۳۸۴/۵/۲۸)

صبحگاه سیزدهم رجب، مساجد جامع بسیاری از شهرهای ایران اسلامی، شاهد حضور عاشقان شیفته ای است که به قصد اقامتی سه روزه، در این مکان مقدس حضور می یابند و به دور از دنیا و جلوه های دلفریب آن، در سفری از خانه خویش به خانه دوست شرکت جسته و به راز و نیاز با خدای بی نیاز بنده نواز می پردازند. کلمه اعتکاف از ریشه عکف است. اهل لغت برای این ریشه، معانی گوناگونی ذکر نموده اند. از جمله: رویکرد به چیزی با توجه و مواظبت، اقبال به چیزی بی آن که روی از آن برگردد، محبوس و متوقف کردن چیزی، اقبال و ملازمت بر چیزی از روی تعظیم و بزرگداشت آن، التزام به یک مکان و اقامت در آن، اقامت، ملازمت و مواظبت، حبس و توقف.

مجموع تعاریف بالا را می توان، در یک تعریف خلاصه کرد: “اعتکاف به معنی اقامت گزیدن در جایی است به طوری که فرد معتکف خود را محبوس و ملتزم به آن مکان بداند و این التزام ناشی از اهمیت و عظمت آن موضع باشد”. بنابراین آنچه باعث تفاوت میان اعتکاف و سایر اقامتها می شود این است که در اعتکاف، یک نحوه توجه و رویکردی وجود دارد که مانع اشتغال فرد به امور دیگر، غیر از آنچه که به او روی کرده می شود. اعتکاف یک عمل عبادی و سنت پیامبر(ص) و ائمه هدی(ع) می باشد که در ادوار مختلف تاریخ اسلام مورد توجه مومنین و متدینین قرار گرفته است. سنت اعتکاف سنت نبوی است و از زمان پیامبر اعظم (ص) آغاز و توسط ائمه اطهار (ع) ادامه و گسترش داده شد. این سنت حسنه اعتکاف تنها در بین تشیع مرسوم نیست، بلکه اهل سنت نیز در ماه‌های رمضان برنامه اعتکاف را برگزار می‌کنند. این سنت پیامبر (ص) است و بعد از آن هم ائمه (ع) به آن دامن زدند و آن را گسترش دادند و امروز نیز به همان شکل در کشورهای اسلامی از جمله ایران اسلامی که کشور ائمه اطهار (ع) است، برگزار می‌شود .به دلیل اینکه انسان در طول زندگی گرفتار کار، خانواده و جامعه است، کمتر پیش می‌آید که با خود خلوت کند و محاسبه‌ای را نسبت به اعمال گذشته خود داشته باشد و اعتکاف فرصت خوبی است تا انسان به محاسبه زندگی گذشته خود بپردازد و تصمیماتی را برای آینده خود بگیرد.

شکر خدا به برکت انقلاب و خون شهداء این سنت حسنه پیامبر(ص) که به فراموشی سپرده شده بود رواج پیدا کرد و امروزه تا دل روستاها نیز کشیده شده است. در دوران پهلوی به دلیل برنامه های ضددینی حکومت، مراسم اعتکاف فقط در حوزه علمیه قم توسط طلاب برگزار می شد، اما به برکت پیروزی انقلاب اسلامی اعتکاف به یک فرهنگ تبدیل شده است.به همین دلیل است که مقام معظم رهبری از اعتکاف به عنوان یکی از رویش های انقاب یاد می کنند و می فرمایند:” خوشا به حالتان معتکفین عزیز. پدیده‌ اعتکاف یکی از رویش‌های انقلابی است. ما اول انقلاب این چیزها را نداشتیم. اعتکاف همیشه بود. زمان جوانی ما وقتی ایام ماه رجب فرا می‌رسید، در مسجد امام قم -آن‌هم فقط قم؛ در مشهد من اصلا اعتکاف ندیده بودم-، شاید پنجاه نفر، صد نفر فقط طلبه اعتکاف می‌کردند.

این پدیده‌ عمومی؛ اینکه ده‌ها هزار نفر در مراسم اعتکاف شرکت کنند، آن هم اغلب جوان، جزء رویش‌های انقلاب است. من یک وقت عرض کردم که انقلاب ما ریزش دارد، اما رویش هم دارد؛ رویش‌ها بر ریزش‌ها غلبه دارند. پس خوشا به حالتان معتکفین عزیز.(خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران ۱۳۸۴/۵/۲۸.)

اعتکاف سنت نیکوی دیرپایی است که از پیامبران به یادگار مانده و تا امروز ادامه یافته است. این برنامه معنوی، هر سال مشتاقان و طرفداران بیشتری می یابد، عبادتی که در خلوت انسان با پروردگار مهربان شکل می گیرد و دل های شیفتگان حضرتش را جلا می بخشد.

در دنیای پرهیاهو مادی که جاذبه‌ها به سوی مادیت کشانده شده، بر قلب و روح انسان، زنگار می‌نشیند، زنگاری از غفلت و نسیان و دوری از خدا که اگر با دعا و نیایش قرین نگردد، ممکن است روحانیت و معنویت را از وجود انسان عصر حاضر برچیند، در میان عبادات «اعتکاف ویژگی خاصی» دارد و از جماعتی با مراسم حج و احرام برابری می‌کند و در محیط یک مسجد جامع سه روز ماندن، روزه گرفتن و به عبادت پرداختن و خودسازی کردن و کوشیدن برای لقای حق، تحول عظیمی در روح انسان پدید می آورد که صفا و نورانیت آن بی‌نظیر است. دین مقدس اسلام، با پیش‌بینی عبادتی به نام اعتکاف که در واقع نوعی خلوت و خودسازی است، برای ساختن انسانها و جلوگیری از غفلت او، چاره اندیشی نموده است. پیامبر گرامی اسلام (ص)، در بیان فضیلت اعتکاف، در سخنی گرانبها فرمودند: “معتکف، همه گناهان را در بند می کشد.” یعنی آنکه خویشتن را برای مدتی در مکانی محبوس کرده تا به توفیق انس با خداوند و رسیدن به لذت مناجات نایل آید.

این سنت پسندیده در زمانهای دور ودر ادیان توحیدی مرسوم بوده است. به طوری که حضرت موسی کلیم الله با آنکه مسولیت سنگین هدایت و رهبری امت خود را بر دوش داشت، بنا به دستور پروردگارش مدت یک ماه به خلوتگاه کوه طور شتافت تا به راز و نیایش خالقش بپردازد و مسئولیت را به برادرش هارون سپرد. ولی برای آزمایش خلق پروردگار ده روز دیگر او را در ماموریت خود راسخ گردانید. او نیز در پاسخ به پرسش پروردگار فرمود: ....« و عجلت الیک رب لترضی» (سوره مبارکه طه، آیه۸۴)“ و من خود را برای خشنودی تو تعجیل کرده و بر آنها تقدم جستم و به سوی تو آمدم”. این ها همه نشان می‌دهد با آنکه روح تعالیم ادیان، دعوت به جمع و اجتماع و کار گروهی و ... است، انسان به برنامه‌هایی که او را به درون خود نیز پیوند دهد نیز محتاج است. لذا اعتکاف زمینه مناسبی است تا انسان به جستجوی درباره انگیزه ها و روحیات و خلق و خوی خویش بپردازد و برای رفع نقصان و تکامل آن بکوشد.

پیام اعتکاف، به یاد خدا زیستن است. اعتکاف گشت و گذاری است در کوچه پس کوچه های درون و گشتن در دنیای تو در توی دل و شناختن خود و مجاهده با نفس. روزهای اعتکاف، روزهای انس با پروردگار و بریدن از غیر و پیوستن به یار است. اعتکاف نباید تنها به ماه رجب خلاصه شود بلکه باید به ماه‌های شعبان و رمضان نیز تسری یابد بویژه آنکه شرایط این کار در ماه رمضان فراهم‌تر است.این مراسم پرشکوه عبادی و معنوی تنها برای دعا و نیایش نیست، بلکه فرصتی است که ضمن آن همه به نقطه و احساس مشترکی دست پیدا کنند، که شاید با هزینه‌های بسیار نتوانند به آن دست یابند، احساس مشترکی که به نوعی لازمه زندگی سعادتمندانه و خداپسندانه است و جان کلام اینکه هر نفسی بوی معنویت و اتحاد را می‌دهد.

با وجود اینکه در چند سال اخیر سنت اعتکاف در کشور ما احیا شده، اما هنوز هم بسیاری از ابعاد مثبت آن برای مردم ناشناخته مانده است که باید به وسیله متولیان امور فرهنگی و دینی برای مردم روشن شود.اعتکاف، هجرتی درونی برای سیر در دنیای باطن و مروری بر نفسیات خویش است تا گام تهذیب برداریم و کام بندگی برگیریم.

ایام اعتکاف، اهل عبادت را عید حضور است و اهل غفلت را روزنه ای به سوی نور.عشق و علاقه به این عمل عبادی در میان دختران و پسران جوان به مراتب بیشتر از اقشار دیگر است که همه ساله شاهد برگزاری اعتکاف توسط هزاران جوان در مساجد مختلف شهرهای کشور هستیم. کشوری که جوانانش متحول باشند و ایمان در قلبشان وجود داشته باشد آن کشور آباد و آرام خواهد بود و این معنویت و روابط دینی و عاطفی است که کشور را محفوظ می‌کند.

عباس خسروانی