پیچیدگی های نوشتن برای زن ایرانی

نگاهی به ظهور نویسندگان زن و تاثیر آن ها بر روند ادبیات داستانی

یکی از مسائلی که در چند سال گذشته ذهنیت جامعه کتابخوان را به سوی خود جلب کرده ظهور نویسندگان زن به عنوان صداهایی تازه درحوزه ادبیات داستانی است،نویسندگانی که به صورت خود جوش سعی کرده‌اند حضور خود رابه عنوان بخش مهمی از این حوزه به اثبات برسانند،گرچه نمی‌توان همه نویسندگان زن را به عنوان چهره‌هایی شاخص به رسمیت شناخت اما آن چه مهم است نفس این حضور و کنجکاوی درباره گفتن ازجنس خود است که سمت و سویی تازه به خود گرفته و حامل پیام‌های ساده و صریح است.

می توان گفت که این حجم از نویسندگان زن در تاریخ ادبیات ایران بی‌سابقه بوده و جایگاهی که این گروه در بدنه داستان نویسی کسب کرده‌اند برای نخستین بار است که اتفاق می‌افتد، جدای از پرداختن به بحث غیرضروری و غیرعلمی زنانه نویسی یا مردانه نویسی باید گفت که زنان نویسنده در اغلب آثارشان به گونه‌های مختلف شکلی دیگر از نوشتن را پیشنهاد کرده‌اند که یک گونه عصیان در برابر جنس مخالف است؛ عصیان فروخورده‌ای که گویی به یکباره سر باز کرده و ذهنیت زنان نویسنده رابه خود اختصاص داده است.

البته اشاره به این موضوع ضروری است که در بخش عظیمی از بدنه ادبیات داستانی مخصوص به زنان نویسنده نوعی اغراق و عدم شناخت باطنی به معنای روان‌شناسی جنس مخالف مشاهده می‌شود که تا به امروز با عدم نگاه جدی منتقدان روبه‌رو شده و به معنای یک عمل بازدارنده در شناخت دنیای این نویسندگان عمل کرده است اما نگاه‌های واقع گرایانه وجدی در این حوزه هم به وفور یافت می‌شوند. کسانی که آثار نویسندگان زن را با دید ظهور یک گرایش تازه مورد مطالعه قرار داده‌اند بدون شک این نکته را دریافته‌اند که ریشه پیدایش این گونه از نوشتن به هر شکل در تاریخ ادبیات داستانی به عنوان بخشی کلیدی مطرح است و منتقدان باید جدای از ذهنیت درون گرای بعضی از زنان نویسنده کلیت آن را در نظر داشته باشند و شاخص‌های این حرکت را به چوب بسیاری آثار ضعیف نرانند.

بر هیچ کس پوشیده نیست که دقیق شدن بسیاری از خوانندگان در مورد آثار زنان بسیار بیشتر از نویسندگان مرد است که این عامل را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد،بخش اول به این مساله مربوط می‌شود که نویسندگان زن بنا به چه دلایلی مسئولیت نوشتن را به دوش گرفته‌اند و بخش دوم ریشه در این واقعیت دارد که تئوری‌های گوناگون دفاع از شخصیت زن تا چه اندازه باعث گام گذاشتن زنان به عرصه نویسندگی شده است؟ نکته‌ای که باید بر آن دست گذاشت این است که ذهنیت نویسندگان زن ایرانی را به هیچ عنوان نمی‌توان با ذهنیت نویسندگان زن دیگر کشورها قیاس کرد زیرا پیچیدگی‌هایی که زن ایرانی باید برای ساخت روایت از آن بهره ببرد دغدغه نویسندگان دیگر جاها نیست، یعنی این که بافت اجتماعی و خانوادگی زن ایرانی به گونه‌ای است که به حق باید بر همه جوانب احاطه داشته باشد و ذوق نویسندگی صرف تنها نیاز

او نیست.

جدای از پرداختن به مسائل اجتماعی باید گفت که نویسندگان زن ایرانی به هیچ عنوان با همدیگر قابل قیاس نیستند و هر کدام از آن‌ها به نوبه خود راه و رسمی برای خود انتخاب کرده‌اند که نیاز امروزادبیات داستانی کشور است،یعنی این که آثار هیچ کدام از نویسندگان زن رانمی توان در روند رشد این گونه ادبی نادیده گرفت به گونه‌ای که اگر امروزه بخواهیم گزیده‌ای از بهترین داستان‌های کشور در چند سال اخیر را انتخاب کنیم بدون شک بخش عظیمی از آن به نویسندگان زن تعلق خواهد گرفت.

یکی از مشکلاتی که نویسندگان زن ایرانی با آن مواجهند مساله تکرار خود است،به این معنا که اغلب این نویسندگان سعی دارند در یک پروسه تاریخی خاص قلم بزنند وظاهرا موفقیت کار اول آن‌ها به معنای یک اصل بازدارنده معنا پیدا می‌کند، بسیاری از نویسندگان زن چندین اثر از خود به جا گذاشته‌اند که تفاوت بسیار کمی با اثر اولشان دارد که این امر رفته رفته باعث کمرنگ شدن یک حضور پر شور می‌شود. باید گفت که زنان نویسنده درقالب رمان بیش از داستان کوتاه به موفقیت دست یافته‌اند به گونه‌ای که نام بسیاری از آن‌ها با چاپ اولین رمان بر سر زبان‌ها افتاده است،کسب جایزه‌های ادبی توسط زنان نویسنده که در نوع خود کم نظیر است معمولا به آثار اول مربوط است و کارهای دیگر آنان کمتر مورد توجه داوران ادبی قرار گرفته است.

● عوامل ساخت شخصیت

▪ بلقیس سلیمانی: برای من «زن» با تمام خصلت هایش یک انسان است. مثل هر آدمی خصلت‌های مثبت و منفی زیادی دارد. یک کتاب دیگر هم به اسم «خاله بازی» با موضوع زن زیر چاپ دارم. من نظرم این نیست که زن‌ها همواره اثیری و فرشته صفت هستند. درست است که ادعا کردم، «زن» در اقلیت است. اما نباید ضعف هایش را نادیده بگیرم. زن هم در کنش‌های مختلف واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهد. وقتی به عنوان یک شخصیت داستانی نگاهش می‌کنی او را در قالب ژانر و فضای داستان قرار می‌دهی و این عوامل هستند که شخصیت را می‌سازند. داستان جای قداست پروری نیست، داستان به شکل وحشتناکی زمینی و محصول عصر آدم شکاک امروز است. قرار نیست در آثارمان شخصیت‌های قدیس بپرورانیم.

● تفاوت هستی شناسی

▪ زهرا زواریان: به نظر من همآن‌قدر که ادبیات زنان ویژگی‌های خاص خودش را دارد، ادبیات مردان هم دنیا و ویژگی‌های خاص خودش را دارد. فکر می‌کنم درست این باشد که ما همزمان با اینکه ویژگی‌های آثار نویسندگان زن را بررسی می‌کنیم، ویژگی‌های آثار نویسندگان مرد را هم بررسی کنیم. چون بین آثار نویسندگان مرد و آثار نویسندگان زن یک تفاوت هستی شناختی و روان شناختی وجود دارد چرا که دنیای زنان و مردان با هم متفاوت است پس ادبیاتی که این دو، خلق می‌کنند با هم تفاوت دارد.

یک منتقد باید این دو حوزه را از دو منظر بررسی کند و ویژگی‌های این دو نوع اثر را کاملاً بشناسد. چون هر کدام از این نویسندگان شاخصه‌های منحصر به فرد دارند که از زوایای جامعه‌شناختی و روان‌شناختی و هستی شناختی قابل توجهند.

● ادبیات فقیر ما

▪ مهسا محب علی: شدیدا اعتقاد دارم هر آدمی که هنری را خلق می‌کند نیازمند مخاطب است. هیچ نویسنده یی نمی‌خواهد کتابش خوانده نشود. در واقع یک جور ارتباط یا تاثیر متقابل است. من فکر می‌کنم ادبیات ما به شدت فقیر است و برای این چند میلیون جمعیت ایران تیراژ ده هزارتایی برای کتاب من بیشتر یک شوخی است. ۱۰ هزار نفر به نظر من با دو هزار تا فرقی نمی‌کند و منی که ۱۰ هزار نفر کتابم را می‌خوانند با نویسنده یی که دو هزار نفر هیچ فرقی ندارم. حتی با کسی که اصلاً نمی‌نویسد، هیچ فرقی ندارم. من اگر بخواهم نویسنده موفقی باشم این کار من نیست کار یک نسل است. ما باید حداقل به تیراژ میلیونی برسانیم. از یک طرف خوشحالیم که در این ۱۰ سال ادبیات جلو آمده اما از طرفی هنوز تیراژ کتاب‌ها شوخی است.

رسول آبادیان