حکومت مداری خوب با دولت الکترونیکی

در این مقاله دولت الکترونیک به اختصار شرح داده می شود تاریخچه پیدایش دولت الکترونیک, اهداف دولت الکترونیک, تعاریف دولت الکترونیکی, موانع شکل گیری دولت الکترونیکی, ساختار دولت الکترونیک, جایگاه ایران در دولت الکترونیکی, مراحل تکامل دولت الکترونیک, و مزایای دولت الکترونیک مباحث این مقاله را تشکیل می دهند

واژه دولت الکترونیکی هرچندتازه وارد، اما سریعاً در حال پیشرفت است. واژه دولت الکترونیکی که بیش از چهار سال از عمر آن نمی گذرد مفهوم خاصی به خود گرفته است، هرچند عده ای دولت الکترونیکی را یک نوع تجارت الکترونیکی در محدوده شهر و یا کشور می دانند و بعضی ها نیز دولت الکترونیکی را انقلابی همپایه انقلاب صنعتی می دانند اما به هر حال ایده خدمات شبانه روزی در تمامی اوقات - حتی روزهای تعطیل - با ظهور دولت الکترونیکی عملی شده است.

● مقدمه

امروز با پیشرفت هایی که در فناوری اطلاعات و ارتباطات حاصل شده و نیز اثرگذاری این فناوری بر جوانب مختلف زندگی و ظهور عصر دیجیتال که به موج چهارم مشهور شده است، تغییر در زمینه های مختلف زندگی امری اجتناب ناپذیر شده و در صورت ناسازگاری سازمانها با این تغییرات ناکارآمدی سازمان ها بیش از پیش مشهود خواهد بود که بازاریابی و تجارت و دولت الکترونیکی نمونه هایی از این تأثیرگذاری است. یکی از آرمان های در حال تحقق عصر ارتباطات و اطلاعات، دولت الکترونیکی (E-Government ) است.

واژه دولت الکترونیکی هرچندتازه وارد، اما سریعاً در حال پیشرفت است. واژه دولت الکترونیکی که بیش از چهار سال از عمر آن نمی گذرد مفهوم خاصی به خود گرفته است، هرچند عده ای دولت الکترونیکی را یک نوع تجارت الکترونیکی در محدوده شهر و یا کشور می دانند و بعضی ها نیز دولت الکترونیکی را انقلابی همپایه انقلاب صنعتی می دانند اما به هر حال ایده خدمات شبانه روزی در تمامی اوقات - حتی روزهای تعطیل - با ظهور دولت الکترونیکی عملی شده است.

● تاریخچه پیدایش دولت الکترونیک

روند شکل گیری دولت الکترونیکی بدین گونه آغاز شد که در بخش خصوصی کشور آمریکا مسئول ایجاد دولت الکترونیکی شد. وجود شبکه جهانی گسترده اینترنت (World wide web) به شکل گیری برخی اقدام های تجاری در شرکت ها منجر شد و نتایج خوب و قابل سنجشی نیز از این اقدام ها حاصل آمد. یکی از مهمترین این نتایج افزایش اثربخشی کارکنان در سازمان ها بود، به گونه ای که در بازده کاری آنها افزایش قابل ملاحظه ای به وجود آمد؛ به عنوان نمونه میانگین بازده کاری در هر ساعت برای هر فرد پنج درصد افزایش یافت. هنگامی که فناوری وب جهانی در اکثر بخش های خصوصی به کار گرفته شد، دولت از این حرکت عقب ماند، لذا توجه دولت به این مسأله معطوف شد که ارائه خدمات به شهروندان به صورت الکترونیک بسیار آسان تر خواهد بود.

وینتون سرف (Vinton cref) که به عنوان یکی از پایه گذاران وب جهانی مشهور شده است این پیشنهاد را به دولت ها داد که «لطفاً از فناوری IT استفاده کنید. اجازه دهید که خدمات تان بیشتر در دسترس باشد، همچنین هرگز از فناوری اینترنت نهراسید اما همیشه برای آن برنامه ریزی کنید». لذا شهر گولدن به این نیاز استراتژی پی برد و برنامه ریزی استراتژیک برای تبدیل این شهر به یک شهر الکترونیک و نیز پایه گذاری دولت الکترونیک به جای دولت حاکم بر این شهر آغاز شد.

● اهداف دولت الکترونیک

هدف دولت الکترونیکی ارائه خدمات بهتر و بیشتر با هزینه کمتر و اثربخشی بالاتر است که این هدف کلی از تأسیس یک دولت الکترونیکی است اما می توان اهداف جزیی تر زیر را درباره شکل گیری این گونه دولت ها برشمرد:

ـ ارائه خدمات یکپارچه: خدماتی که دولت ها ارائه می دهند در دولت الکترونیکی به صورت یکپارچه ارائه خواهد شد.

ـ ارائه خدمات با ارزش افزوده: دولت الکترونیکی، دولت ها را در ارائه خدمات منسجم کمک می کند تا به جای سرگردان شدن ارباب رجوع در ادارات کارهای اداری خود را از یک نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان برسانند.

ـ ارائه خدمات شخصی: دولت الکترونیکی قادر است نسبت به بازسازی روابط میان خود و مردم اقدام کند. در واقع به جای ارائه خدمات یکسان برای همه - دولت الکترونیکی می تواند به کمک فناوری های اطلاعات و ارتباطات (ICT) با مردم به صورت افرادی غیریکسان عمل کرده و آنها را به صورت شخصیت هایی مستقل که خواهان سرویس های غیریکسانی هستند در نظر گرفته و به آنها خدمات شخصی ارائه دهد (customize).

ـ ارائه خدمات با سرعت بیشتر: هدامروز با پیشرفت هایی که در فناوری اطلاعات و ارتباطات حاصل شده و نیز اثرگذاری این فناوری بر جوانب مختلف زندگی و ظهور عصر دیجیتال که به موج چهارم مشهور شده است، تغییر در زمینه های مختلف زندگی امری اجتناب ناپذیر شده و در صورت ناسازگاری سازمانها با این تغییرات ناکارآمدی سازمان ها بیش از پیش مشهود خواهد بود که بازاریابی و تجارت و دولت الکترونیکی نمونه هایی از این تأثیرگذاری است. یکی از آرمان های در حال تحقق عصر ارتباطات و اطلاعات، دولت الکترونیکی (government - E ) است.

ـ توسعه فناوری: با دسترسی به فناوری های نو به سازمان ها و شرکت های دولتی کمک می شود تا توسعه ساختاری را از طریق مدل های دیجیتالی فراهم کند و باترکیب آنها در سیستم های مدیریت سنتی شاهد تغییرات شگرفی در این حوزه باشند.

ـ از میان بردن شکاف دیجیتالی: با از میان بردن طبقات دیجیتالی دولت ها این امکان را دارند تا دسترسی به فناوری های جدید را برای عموم مردم از طریق دوره های مختلف مهیا کنند.

● تعاریف دولت الکترونیکی

با توجه به مطالب ارائه شده می توان تعاریف مختلفی از دولت الکترونیکی ارائه داد که نمونه های زیر مواردی از آنهاست:

ـ دولت الکترونیک روشی برای دولت ها به منظور استفاده از فناوری های جدید است تا امکانات لازم برای دسترسی مناسب به اطلاعات مورد نیاز و خدمات دولتی و ارائه فرصت های یکسان برای شهروندان در فرآیندها و نهادهای مدنی را فراهم کند.

ـ دولت الکترونیکی آغاز دوران مجازی (cyber time) یا موج چهارم است.

ـ دولت الکترونیک یعنی کاربرد شبکه وب جهانی (world wide web) از سوی سازمان ها و ادارات دولتی به منظور ارائه خدمات به مشتریان.

ـ مفهوم دولت الکترونیک به معنای استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات (IT) به منظور توزیع خدمات دولتی بدون واسطه به مشتری و در طول شبانه روز است.

● موانع شکل گیری دولت الکترونیکی

در راه شکل گیری و ایجاد دولت الکترونیکی موانعی وجود دارد که به شرح زیر است:

ـ عدم حمایت مدیران ارشد سازمانی از شکل گیری دولت الکترونیکی

ـ عدم احساس نیاز به تشکیل دولت الکترونیکی

ـ هزینه های سنگین راه اندازی چنین دولتی مشتمل بر هزینه های ایجاد، نگهداری و توسعه شبکه ها و پایگاه های اطلاع رسانی در سطح کشور

ـ کمبود نیروهای متخصص در رشته فناوری اطلاعات و ارتباطات

ـ نحوه ارائه اطلاعات درخواستی مشتریان به صورت قابل دسترس برای آنها

ـ عدم توانایی در مرزبندی اطلاعات محرمانه و غیرمحرمانه

ـ مشکلات مربوط به حفاظت از اطلاعات شخصی افراد و سازمان ها

ـ راهکارهای دسترسی کاربران به دولت الکترونیک

ـ کمبود سواد رایانه ای در مورد کاربران

ـ مشکلات تحلیل و مهندسی مجدد اطلاعات سازمان ها به منظور الکترونیکی کردن دولت

● ساختار دولت الکترونیک

ستون اصلی دولت الکترونیکی رابطه ای است که با شهروندان، شرکت ها، کارکنان و مؤسسات دولتی برقرار می شود و این ارتباطات است که روح دولت الکترونیک را تشکیل می دهد. دولت الکترونیک برای خدمات دهی به شهروندان ، واحدهای خصوصی و شرکت های دولتی دیگر از کانال های مختلفی استفاده می کند که خود به روابطی میان دولت و سایر ارکان جامعه منتهی می شود که در گروه های زیر دسته بندی می شود:

ـ (Government to Business) یا G۲B: رابطه ای که میان دولت و شرکت های خصوصی برقرار می شود که در آن دولت سرویسی را به آن سازمان ارائه می دهد، مانند ارائه مجوز و گواهینامه ها، انجام خرید و فروش کالاها و خدمات و غیره.

ـ (Government to Citizen) یا G۲C: رابطه دولت با شهروندان که در این رابطه دولت خدماتی را به شهروندان ارائه می دهد، در این نوع رابطه دولت سرویس های درخواستی شهروندان را به صورت رایگان بر روی شبکه قرار می دهد.

ـ (Citizen to Government) یا C۲G: ارتباطی میان دولت و مردم که در آن شهروندان اطلاعاتی را به دولت ارائه می دهند، به عنوان نمونه ای کاربردی می توان به انتخابات الکترونیکی اشاره کرد.

ـ (Government to Government) یا G۲G: رابطه ای درون سازمانی میان ادارات دولتی و یا میان دولت های مختلف که در آن هر یک از سازمان ها یا دولت ها اقدام به ارائه سرویس می کنند و یا روابطی را بر روی شبکه جهانی به وجود آورند.

ـ (Government to Employer) یا G۲E: رابطه میان دولت و کارمندانش است که شامل سرویس هایی است که در رابطه با شغل کارمندان بر روی شبکه جهانی در اختیار آنها قرار می گیرد. این سرویس ها شامل امور مالیاتی، حقوقی و مالی است. رسیدگی به عملکرد پرسنل و ارتباطات درون سازمانی در جهت کاهش بوروکراسی های بی مورد اداری و جلوگیری از اتلاف زمان و افزایش بهره وری در سازمان نیز از مصادیق G۲E است.

● جایگاه ایران در دولت الکترونیکی

دولت الکترونیک در ایران دارای متولی مستقلی نیست، اما در بعضی زمینه ها فعال است. نزدیک به هزار سایت دولتی ایرانی فعال است که با وجود همه کاستی ها و نقص هایی که دارند بخشی از بار دولت الکترونیکی را بر دوش می کشند.

دفاتر مختلف دولت الکترونیک که در شهرهای مختلف راه اندازی شده است، خدمات و سرویس هایی هر چند محدود به شهروندان ارائه می دهند. اعطای وام ها و تسهیلاتی از طریق طرح تکفا به سازمان ها و شرکت های خصوصی در حوزه IT تأثیر مستقیمی در گسترش دولت الکترونیکی در ایران خواهد داشت. اما این تلاش ها در گستره جهانی تلاشی اندک به حساب می آید.

● مراحل تکامل دولت الکترونیک

در روند گسترش سرویس هایی که دولت الکترونیک به جامعه ارائه می دهد، دولت باید از مراحل مختلفی عبور کند که این مراحل در چهار بخش زیر تقسیم بندی می شود:

۱) به وجود آمدن web site دولتی که شامل اطلاعاتی در مورد سازمان های مختلف است.

۲) ایجاد web site های دولتی که شامل سازمان ها در یک محیط تعاملی هستند.

۳) ایجاد web site هایی که به سرویس گیرندگان این اجازه را می دهند که بتوانند به اطلاعات شخصی مورد نیاز دست یابند.

۴) گسترش web siteها و شبکه هایی که دائماً به شهروندان خدمات ارائه می دهند و شامل سازمان های زیادی هستند که توسط این شبکه به یکدیگر متصل شده اند.

● مزایای دولت الکترونیک

دولت الکترونیک امکانات فراوانی را برای تحقق حکومت مداری خوب فراهم می کند و با به کارگیری فناوری های جدید به بهبود فرایندهای ارائه خدمات عمومی، تسریع ارائه خدمات، پاسخگوتر شدن دولت، شفافیت اطلاعات، کاهش فاصله میان مردم و دولت، مشارکت شهروندان در تصمیم گیری های عمومی، گسترش عدالت اجتماعی از طریق فرصت های برابر برای افراد، ارتباط مستقیم با مقام های دولتی، صرفه جویی در زمان، حمل و نقل، ساعات کار، هزینه های خدمات و منابع انرژی، امکان ارائه خدمات در هر مکان و هر زمان، افزایش کارآیی، کوچک سازی دولت، تسهیل اخذ اطلاعات و خدمات از سوی شهروندان و نیز به وسیله دولت، تسهیل فرایندهای کاری سازمان ها کمک می کند.