SWOT در کشاورزی ـ بیماری های دام و طیور و آبزیان ـ بخش شانزدهم

مواضع سند ملی توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی برنامه چهارم

● وضعیت موجود دامپزشکی

در جهان همه ساله خسارات بسیار سنگینی از طریق بیماری‌ها به محصولات دامی وارد می‌شود. براساس بررسی‌های به عمل آمده توسط دفتر بین‌الملل بیماری‌های واگیردار دام، خسارت ناشی از بیماری‌های تب‌برفکی در کشورهای آلوده شامل سالیانه ۲۵ درصد سقط‌ جنین در دام‌های آبستن مبتلا و ۵/۵ درصد تلفات در دام‌های بیمار می‌باشد.

در ایران بیماری تب‌برفکی به صورت آندمیک وجود دارد و به‌عنوان مثال خسارات ناشی از این بیماری در سال ۱۳۷۴ از نظر کاهش گوشت، شیر، پشم،‌ سقط‌ جنین و تلفات در ۱۹۶۹ گله گاو و ۲۱۷۵ گله گوسفند و بز مبتلا بالغ بر ۱۲۰۶ میلیارد ریال برآورد می‌گردد.

مثال فوق نشان‌دهنده اهمیت و تاثیر زیاد بهداشت دام در افزایش یا کاهش محصولات دامی می‌باشد. بحث مذکور عمدتاً معطوف بر دیدگاه اقتصادی و تولیدی است. لیکن جنبه‌های دیگری نظیر بهداشت دام، تامین بهداشت عمومی از طریق کنترل و مبارزه با بیماری‌های مشترک انسان و دام و کنترل بهداشتی فرآورده‌های دامی نیز بسیار مهم و قابل توجه می‌باشد. بررسی روند فعالیت‌های ده ساله نشان می‌دهد که زیربخش دامپزشکی به‌دنبال تحقق اهداف خود حول دو محور اساسی بوده است:

الف) مبارزه با بیماری‌های واگیر دام و طیور و آبزیان

ب) تامین بهداشت عمومی و مبارزه با بیماری‌های مشترک انسان و دام

طی سال‌های ۱۳۷۹، ۱۳۸۰و ۱۳۸۱ شاخص افزایش پوشش ایمنی دام‌ها علیه بیماری‌های واگیر به ترتیب ۱/۶۴، ۲۸/۶۴ و ۷۴/۶۵ درصد و افزایش سطح پوشش ایمنی دام‌ها علیه بیماری‌های مشترک بین انسان و دام به‌ترتیب ۳/۴۵ و ۰۲/۴۴ و ۲۸/۴۵درصد بوده است. ضمناً در بحث کنترل کـیفی و بهـداشتی تولیدات خام دامی عملکرد در سال‌های فوق به ‌ترتیب ۳۳/۶۸، ۰۴/۶۸ و ۸۴/۶۴ درصد بوده است.

در مبارزه با بیماری‌های واگیردار اولویت مبارزه طی دهه گذشته در بخش دام با بیماری‌های تب‌برفکی، آبله گوسفندی و بز، شاربن، پاستورولوز، شاربن علامتی، آنتروتوکسمی، طاعون و بیماری‌های انگلی بوده است. و در بخش طیور کنترل بیماری‌های عفونی ویروسی نظیر نیوکاسل، گامبورو، مارک، برونشیت و... دراولویت بوده است. در بحث بهداشت و بیماری‌های آبزیان که از وظایف جدید محول شده و به سازمان دامپزشکی طی دهه گذشته می‌باشد شیوع بیماری‌های خطرناک و مضری چون لکه سفید و استرپتوکوکوزیس در مزارع پرورش میگو باعث بحران در امر تولید گردیده بود که با عملیات قرنطینه و ضدعفونی منطقه آلوده بیماری فوق مهار گردید.

در بحث بهداشت عمومی، دامپزشکی طی دهه گذشته با عملیات مبارزه با بیماری‌های از طریق تست‌های توبر کولیناسیون، مالئیناسیون و خون‌گیری توانسته است باعث مهار بیماری‌های چون سل، بروسلوز، هاری، مشمشه و لپتوسپیروز گردد.

▪ امکانات و قابلیت‌ها

- وجود امکانات تشخیصی تخصصی برخی از بیماری‌ها در کشور و امکان ارتباط آسان با مراکز تشخیص بین‌المللی

- شکل‌گیری آزمایشگاه‌های رفرانس و مراکز تشخیص بیماری‌ها و امکان کنترل کیفی دارو، واکسن و مواد بیولوژیک دامپزشکی

- احراز مرکزیت منطقه‌ای کنترل بیماری‌های دامی با همکاری سازمان‌های بین‌المللی

- وجود دام‌پزشکی غیردولتی توانمند و امکان توسعه مشارکت آن در فعالیت‌های بهداشتی درمانی دامپزشکی

- وجود شبکه گسترده مراکز بهداشتی درمانی و قرنطینه‌ای دامپزشکی در سراسر کشور

- وجود منابع انسانی مجرب ومتخصص درزمینه بهداشت، تشخیص ودرمان در دامپزشکی

- احراز کدهای بین‌المللی از مراجع معتبر به منظور استاندارد سازی جهت امکان صادرات محصولات شیلاتی، لبنی و دام زنده

▪ محدودیت‌ها و تنگناهای اساسی

- ضایعات و تلفات ناشی از عدم پوشش کامل خدمات دامپزشکی

- ناکافی بودن امکانات اجرای سیستم قرنطینه‌ای ـ بهداشتی در امر کنترل تردد دام و فرآوره‌های دامی خصوصاً در مواقع بروز همه‌گیری‌ها

- محدودیت تولید، ایمنی‌زایی و اثر بخشی برخی از واکسن‌ها و مواد بیولوژیک دامپزشکی

- عدم کفایت مطالعات کاربردی و تحقیقات میدانی به منظور تعیین عوامل بیماریزا، اپیدمیولوژی بیماری‌ها، تدوین برنامه‌های جامع کنترل و مبارزه با عوامل مربوطه

- فقدان پوشش کامل سیستم مراقبت از بیماری‌ها و ضعف سیستم‌های ثبت‌ گزارشات واکسیناسیون و تعیین هویت دام

- عدم کفایت قوانین و ضوابط قانونی در خصوص مبارزه با بیماری‌های دامی

- شرایط نامناسب بهداشت دام در کشورهای همجوار و خطر ورود و گسترش بیماری‌های دامی در کشور

- بالا بودن نرخ سود و کارمزد تسهیلات بانکی برای دامپزشکی مطابق بخش خدمات

- افزایش تعداد مناطق پرخطر درخصوص بیماری‌های دام و طیور و آبزیان به دلیل عدم اجرای صحیح نظام دامداری کشور

- استانی بودن برخی ازطرح‌ها و پروژه‌هایی که دارای الزامات منطقه‌ای و بین‌المللی می‏باشند

- عدم حمایت‌های تسهیلاتی از دامداران و همکاری ضعیف آن‌ها درخصوص مبارزه با برخی از بیماری‌ها بخصوص سل و بروسلوز

- ضعف سیستم حمایتی پرداخت غرامت لازم و کافی به مرغ‌داران و دامداران از طریق صندوق غرامت و بیمه محصولات کشاورزی

- ضعف مدیریت‌های بهداشتی در مراکز تکثیر و پرورش دام وطیور، آبزیان و زنبورعسل

- عدم برخورداری از اعتبارات بخش بهداشت عمومی کشور با توجه به نقش دامپزشکی در کنترل بیماری‌های مشترک و بهداشت عمومی

▪ اهداف کیفی بلندمدت (اهداف آرمانی)

- توسعه و بهبود کیفی و استاندارد نمودن خدمات بهداشتی و گسترش مبارزه با بیماری‌های دام و طیور، زنبورعسل، آبزیان و بیماری‌های مشترک انسان و حیوان

- بهبود کیفی و استاندارد نمودن نهاده‌های دامپزشکی

- ارتقاء دانش فنی و حرفه‌ای شاغلین مرتبط با بهداشت دام

- کنترل کیفی و بهداشتی تولیدات خام دامی براساس استانداردهای موجود

- ارتقاء امنیت و سلامت غذایی از طریق کاهش ضایعات فرآورده‌های خام، تلفات و بیماری‌های دامی

- ارتقاء بهره‌وری منابع وعوامل تولید با استقرار نظام بهداشتی درمراکز تولید، توزیع و عرضه

-ارتقاء بهره‌وری عوامل، منابع تولید و امنیت غذایی با کاهش هرچه بیشتر تلفات دام و افت تولیدات دامی

- گسترش اعمال استانداردها،‌ دستورالعمل‌ها و مقررات ملی و بین‌المللی دامپزشکی

- تقویت توان پایش، مراقبت و نظارت و تجهیز شبکه قرنطینه‌ای دامی و اعمال ضوابط قرنطینه‌ای

- توسعه سیستم‌های اطلاع ‌رسانی، ممیزی، طبقه‌بندی واحدهای تولیدی و تعیین هویت دام

- ارتقاء نقش حاکمیتی، کاهش تصدی‌گری و تمرکززدایی و اتخاذ تدابیر حمایتی برای افزایش زمینه مشارکت دامپزشکی غیردولتی

- شناسائی منابع آلوده و اپیدمیولوژیکی بیماری‌های دام و مشترک بین انسان و حیوان و تأثیرات اقتصادی ناشی از بیماری‌ها

- ارتقاء کیفی و بهداشتی فرآورده‌های خام دامی و شیلاتی و تطبیق آن‌ها با استانداردهای ملی و بین‌المللی از طریق ترویج و توسعه صنایع کشتارگاهی، تبدیلی، بسته‌بندی، نگهداری، اعمال و تدوین سیستم‌های بهداشتی ملی و بین‌المللی

- تقویت و حمایت در جهت توسعه خدمات بیمه‌ای بهداشت و درمان دام

▪ اهداف کمی

▪ فعالیت‌های محوری

- طرح کنترل و مبارزه استراتژیک با بیماری‌های قرنطینه‌ای

- طرح بررسی و مراقبت و پایش بیماری‌ها و مطالعات اپیدمیولوژیک

- طرح واکنش سریع و مبارزه با اپیدمی‌های غیرمترقبه

- طرح کنترل و مبارزه و ریشه کنی بیماری‌های قابل انتقال

- طرح توسعه امنیت زیستی و مدیریت بهداشتی و کنترل بیماری‌های طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم

- طرح اعمال استانداردها، کنترل کیفی و بهداشتی تولیدات خام دامی و شیلاتی

- طرح احداث و تجهیز آزمایشگاه‌های منطقه‌ای دامپزشکی و مراکز بهداشتی و بررسی بیماری‌های دام و طیور و آبزیان

- طرح توسعه و مدیریت بهداشتی و مبارزه و کنترل بیماری‌های آبزیان

- طرح توسعه پوشش قرنطینه‌ای دام و فرآورده‌ها و نهاده‌های دامی

- طرح تامین، توزیع و کنترل کیفی نهاده‌ها و مواد بیولوژیک مورد مصرف دام

- طرح توسعه مبارزه و کنترل بیماری‌های واگیر دام

- طرح مبارزه و کنترل بیماری‌های مشترک انسان و حیوان

- طرح توسعه مبارزه و کنترل بیماری‌های انگلی دام

- طرح مدیریت تضمین کیفیت، بهداشت و سلامت گوشت و فرآورده‌های خام دامی

- طرح توسعه مدیریت بهداشتی، مبارزه و کنترل بیماری‌های آبزیان در مراکز تکثیر و پرورش

- طرح احداث، تعمیر و نگهداری درمانگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تشخیص و بررسی بیماری‌ها

- طرح توسعه مبارزه و کنترل بیماری‌های طیور

- طرح توسعه پوشش قرنطینه‌ای دام و فرآورده‌های دامی

- طرح مبارزه و کنترل بیماری‌های زنبورعسل و کرم ابریشم

- طرح توسعه خدمات بهداشتی درمانی دام، طیور و آبزیان در مناطق محروم

▪ سیاست‌های فضایی و منطقه‌ای

- کنترل بهداشتی دام و فرآورده‌های دامی صادراتی و وارداتی و شبکه‌های قرنطینه‌ای در استان‌های مرزی (مبادی ورودی و خروجی کشور)

▪ اقدامات

۱) طرح کنترل و مبارزه استراتژیک با بیماری‌های قرنطینه‌ای:

- پروژه مبارزه و کنترل بیماری آبله در گوسفند و بز

- پروژه مبارزه و کنترل بیماری شاربن

- پروژه ایمن سازی دام‌های حساس نسبت به تب برفکی

۲) طرح بررسی و مراقبت و پایش بیماری‌ها و مطالعات اپیدمیولوژیک:

- پروژه بررسی و مراقبت فعال بیماری طاعون گاوی

- پروژه بررسی، مراقبت و کنترل بیماری‌های گروه ۱، گروه ۲ و نادر

- پروژه مراقبت فعال و مطالعه اپیدمیولوژیک تب برفکی

- پروژه بررسی و مقابله با سندرم‌های ناشی از سوء مدیریت

- پروژه بررسی سندرم‌های تغذیه‌ای و تولید مثل

۳) طرح واکنش سریع و مبارزه با اپیدمی‌های غیرمترقبه:

- شناسایی و حذف کانون‌های اپیدمی‌های غیرمترقبه دامی

- شناسایی و حذف کانون‌های اپیدمی‌های غیرمترقبه طیور

- شناسایی و حذف کانون‌های اپیدمی‌های غیرمترقبه آبزیان و زنبورعسل

۴) طرح کنترل و مبارزه و ریشه کنی بیماری‌های قابل انتقال:

- پروژه ایمن سازی دام‌های حساس به بروسلوز

- پروژه شناسایی و حذف دام‌های آلوده به سل و بروسلوز

- پروژه بررسی، مراقبت و ارزیابی عملیات سل و بروسلوز

- پروژه مبارزه و کنترل و ریشه کنی بیماری مشمشه

- پروژه بررسی بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان

- پروژه بررسی و مراقبت بیماری‌های مشترک در حیات وحش

۵) طرح توسعه امنیت زیستی، مدیریت بهداشتی و کنترل بیماری‌های طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم:

- پروژه رتبه بندی بهداشتی مزارع مرغ مادر، جوجه یک روزه و پرورشی

- پروژه کنترل هیپرایمن کردن گله‌های مرغ مادر، لاین و اجداد

- پروژه اصلاح امنیت بهداشتی ناوگان حمل ونقل جوجه یک‌روزه

- پروژه بررسی، مراقبت و مبارزه با بیماری‌های طیور

- پروژه مبارزه و کنترل بیماری‌های زنبورعسل و کرم ابریشم

۶) طرح اعمال استانداردها، کنترل کیفی و بهداشتی تولیدات خام دامی و شیلاتی:

- پروژه اعمال استانداردهای بهداشتی و کنترل باقیمانده‌های داروئی، سموم و مواد شیمیائی

- پروژه کنترل کیفی و بهداشتی شیر و تولیدات لبنی

- پروژه اعمال اصول GMP، HACCP، GAHP در مراکز پرورش، تولید و فرآوری محصولات خام دامی

- پروژه تقویت و ارتقاء کمی و کیفی نهاده‌های دامی

۷) طرح احداث و تجهیز آزمایشگاه‌های منطقه‌ای دامپزشکی، مراکز بهداشتی و بررسی بیماری‌های دام، طیور و آبزیان:

- پروژه توسعه، تکمیل، تجهیز و راه اندازی مراکز بهداشتی، درمانی و تشخیص دامپزشکی

- پروژه احداث، تجهیز و راه اندازی مراکز بررسی بیماری‌های دام، طیور و آبزیان

- پروژه احداث، تجهیز و راه اندازی سردخانه‌ها و سیستم زنجیره سرد حمل و نگهداری واکسن

۸) طرح توسعه مدیریت بهداشتی، مبارزه و کنترل بیماری‌های آبزیان:

- پروژه نظارت و کنترل بهداشتی مزارع تکثیر و پرورش آبزیان

- پروژه بررسی، شناسائی و مبارزه با همه‌گیری‌ها درآبزیان پرورشی دریایی و زینتی

- پروژه توسعه امنیت زیستی و مدیریت بهداشتی مزارع تکثیر و پرورش

۹) طرح توسعه پوشش قرنطینه‌های دام، فرآورده‌ها و نهاده‌های دامی:

- پروژه توسعه و تکمیل شبکه سراسری قرنطینه‌ای کشور

- پروژه کنترل و بازرسی بهداشتی دام و فرآورده‌های صادراتی، ترانزیتی و وارداتی

- پروژه ساماندهی و نظامند کردن جابه جایی، علوفه، خوراک دام و کود

۱۰) طرح تامین، توزیع، کنترل کیفی نهاده‌ها و مواد بیولوژیک مورد مصرف دام:

- پروژه تامین و توزیع و کنترل کیفی نهاده‌ها و مواد بیولوژیک مورد مصرف دام

۱۱) ‌طرح توسعه مبارزه و کنترل بیماری‌های واگیر دام:

- پروژه مبارزه با بیماری‌های باکتریای دام

- پروژه مبارزه با بیماری‌های ویروسی دام

۱۲) طرح مبارزه و کنترل بیماری‌های مشترک انسان و حیوان:

- پروژه توسعه مبارزه با بیماری هاری

- پروژه مبارزه و کنترل کیست هیداتیک

۱۳) طرح توسعه مبارزه و کنترل بیماری‌های انگلی دام:

- پروژه توسعه مبارزه با انگل‌های داخلی دام

- پروژه مبارزه با انگل‌های خارجی دام

- پروژه ایمن سازی دام‌ها برعلیه انگل‌های خونی

۱۴) طرح مدیریت تضمین کیفیت، بهداشت، سلامت گوشت و فرآورده‌های خام دامی:

- پروژه توسعه کمی و کیفی بازرسی بهداشتی گوشت در کشتارگاه‌های دام و طیور

- پروژه توسعه نظارت و بازرسی بهداشتی سردخانه‌ها، مراکز بسته بندی و عرضه فرآورده‌های خام دامی

- پروژه توسعه نظارت و بازرسی بهداشتی مراکزعمل آوری فرآورده‌های دامی غیرخوراکی

۱۵) طرح توسعه مدیریت بهداشتی، مبارزه و کنترل بیماری‌های آبزیان در مراکز تکثیر و پرورش:

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی در مزارع تکثیر و پرورش آبزیان گرمابی

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی در مزارع تکثیر و پرورش آبزیان سرد آبی

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی در مزارع پرورش میگو

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی در مزارع تکثیر بچه ماهی

۱۶) طرح احداث، تعمیر، نگهداری درمانگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تشخیص و بررسی بیماری‌ها:

- پروژه احداث، تعمیر و نگهداری مراکز بهداشتی درمانی دامپزشکی

۱۷) طرح توسعه مبارزه و کنترل بیماری‌های طیور:

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی در مزارع طیور گوشتی و تخم‌گذار صنعتی

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی ماکیان غیرصنعتی

۱۸) طرح توسعه پوشش قرنطینه‌ای دام و فرآورده‌های دامی:

- پروژه ترمیم و بازسازی قرنطینه‌های مرزی

- پروژه ترمیم و بازسازی قرنطینه‌های استانی و بین استانی

- پروژه کنترل بهداشتی تردد دام، فرآورده‌ها و نهاده‌های دامی

۱۹) طرح مبارزه و کنترل بیماری‌های زنبور عسل و کرم ابریشم:

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی در زنبورداری‌ها

- پروژه توسعه خدمات بهداشتی در نوغان‌داری

۲۰) طرح توسعه خدمات بهداشتی درمانی دام: طیور و آبزیان در مناطق محروم و عشایری:

- پروژه توسعه مبارزه با بیماری‌های واگیر در دام عشایری

- پروژه توسعه مبارزه با بیماری‌های انگلی در دام عشایری

- پروژه توسعه مبارزه با بیماری‌های ماکیان سنتی در مناطق عشایری

- پروژه احداث، تکمیل و تجهیز راه اندازی پست‌های دامپزشکی در مناطق عشایری

- پروژه پوشش بهداشتی تولیدات دامی عشایری