محبت اهل بیت در كتاب و سنت

بارالها محبت شورانگیز آل محمدصلی الله علیه وآله وسلم را در سرشت كائنات با قلم تكوین نگاشتی, به گونه ای كه هر جا نسیمی عطرآگین می وزد, بوی خوش آل محمدصلی الله علیه وآله وسلم را به مشام می رساند و همانگونه كه محبت آنان را در دل قرار دادی, اطاعتشان را نیز واجب كردی و آنان را برای اقامه قسط و عدل وداد, از آغاز وجود تا روز رستاخیز, برانگیختی

بارالها محبت‏شورانگیز آل محمدصلی الله علیه وآله وسلم را در سرشت كائنات با قلم تكوین نگاشتی، به گونه‏ای كه هر جا نسیمی عطرآگین می‏وزد، بوی خوش آل محمدصلی الله علیه وآله وسلم را به مشام می‏رساند و همانگونه كه محبت آنان را در دل قرار دادی، اطاعتشان را نیز واجب كردی (۱) و آنان را برای اقامه قسط و عدل وداد، از آغاز وجود تا روز رستاخیز، برانگیختی. (۲)

نجات یافتگان كسانی هستند كه بركشتی محبت اهل بیت‏علیهم السلام نشسته‏اند و این تنها وسیله‏ای است كه آنها را به ساحل نجات می‏رساند و تنها این گروه رستگارانند.

رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم به ابوبرزه فرمود: «یا ابابرزهٔ، ان رب‏العالمین عهد الی عهدا فی علی ابن ابیطالب‏علیه السلام فقال انه رایهٔ الهدی و منار الایمان و امام اولیائی و نور جمیع من اطاعنی‏» (۳) ; ای ابابرزه! همانا پروردگار جهانیان درباره علی‏علیه السلام، با من پیمانی بست و فرمود: «اوست پرچم هدایت و نشانه ایمان و امام اولیای من و نور تمام كسانی كه مرا اطاعت كردند.»

و نیز حضرت رضاعلیه السلام فرمود:«نحن نور من تبعنا» (۴) ; ما نور كسانی هستیم كه پیرو ما باشند.

محبت اهل بیت در قرآن

۱. قال الله تعالی: «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا» (۵) ; «كسانی كه ایمان آورده و كارهای شایسته كرده‏اند، بزودی خدای رحمان برای آنان محبتی (در دلها) قرار می‏دهد.» گر چه مسلم است كه این آیه، مربوط به همه ایمان آورندگان است، ولی مفسرین شیعه و سنی، شان نزول این آیه را درباره علی‏بن‏ابیطالب‏علیه السلام دانسته‏اند. شبلنجی از نقاش نقل كرده كه این آیه درباره علی‏ابن‏ابیطالب‏علیه السلام نازل شده است (۶) . سبطبن جوزی در ذكر فضایل آن حضرت از ابن عباس نقل كرده: «و هذا الود جعله الله لعلی‏علیه السلام فی‏قلوب المؤمنین‏»; خداوند این دوستی در دل مؤمنین را برای علی‏علیه السلام قرار داده است. (۷)

علامه امینی در كتاب الغدیر، بسیاری از منابع و مصادر این مطلب را از كتب اهل سنت آورده است (۸) و نیز از مجمع‏البیان نقل كرده كه ابن عباس درباره علی‏علیه السلام گفته است: مؤمنی نیست مگر آن كه در قلبش محبت آن حضرت وجود داشته باشد.

وی از تفسیر ابو حمزه از امام باقرعلیه السلام نقل كرده كه رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم به علی‏علیه السلام فرمود، بگو: «اللهم اجعل لی عندك عهدا و اجعل لی فی‏قلوب المؤمنین ودا»; خدایا برای من نزد خودت عهد و پیمانی قرار بده و محبت مرا در دل‏های مؤمنان زیاد كن. در ادامه حدیث آمده است كه علی‏علیه السلام پس از آن كه این دعا را قرائت فرمود، آیه زیر نازل شد.

۲. قال الله تعالی: «قل لااسئلكم علیه اجرا الا المودهٔ فی القربی و من یقترف حسنهٔ نزد له فیها حسنا» (۹) ; ای رسول! بگو من هیچ پاداشی از شما به ازای رسالتم درخواست نمی‏كنم، جز دوست داشتن نزدیكانم. و هر كس عمل نیكی انجام دهد بر نیكی‏اش می‏افزاییم. در تفسیر مجمع‏البیان، شان نزولی برای آیه فوق، از پیامبر گرامی اسلام‏صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده است كه حاصلش چنین است: هنگامی كه پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم وارد مدینه شد و پایه‏های اسلام محكم گردید، انصار گفتند: ما خدمت رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم می‏رسیم و عرض می‏كنیم: اگر مشكلات مالی پیدا شد، این اموال ما بدون هیچ گونه قید و شرط در اختیار تو قرار دارد، هنگامی كه این سخن را خدمتش عرض كردند، آیه «قل لااسئلكم علیه اجرا الا المودهٔ فی القربی...» نازل شد و پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم این آیه را بر آنها تلاوت كرد، سپس فرمود: نزدیكان مرا بعد از من دوست‏بدارید. آنها با خوشحالی و رضا و تسلیم از محضرش بیرون آمدند، اما منافقان گفتند: این سخنی است كه او بر خدا افترا بسته و هدفش این است كه ما را بعد از خود در برابر خویشاوندانش ذلیل كند، آیه بعد نازل شد: «ام یقولون افتری علی الله كذبا» و به آنها پاسخ گفت. پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به سراغ آنها فرستاد و آیه را بر آنها تلاوت كرد، گروهی پشیمان شدند و گریه كردند و سخت ناراحت گشتند، آیه سوم نازل گردید: «و هو الذی یقبل التوبهٔ عن عباده‏». (۱۰)

تفسیر آیه

مفسران در تفسیر این آیه بحث‏های فراوانی دارند كه روی هم رفته برای آیه چهار تفسیر معروف وجود دارد:

۱- همانطوری كه اشاره خواهد شد، منظور از ذوی‏القربی، نزدیكان پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم است و محبت آنها وسیله‏ای است‏برای قبول امامت و رهبری ائمه معصومین‏علیهم السلام از دودمان آن حضرت و پشتوانه‏ای بر ادای رسالت. جمعی از مفسران نخستین و تمام مفسران شیعه این معنی را برگزیده‏اند.

۲- منظور این است كه اجر و پاداش رسالت، دوست داشتن اموری است كه شما را به «قرب الهی‏» دعوت می‏كند.

این تفسیر كه جمعی از مفسران اهل سنت آن را انتخاب كرده‏اند، به هیچ وجه با ظاهر آن سازگار نیست; زیرا در این صورت، معنی آیه چنین می‏شود كه از شما می‏خواهم كه اطاعت الهی را دوست‏بدارید و مودت آن را به دل بسپارید، در حالی كه باید گفته شود، من از شما اطاعت الهی را می‏خواهم(نه مودت اطاعت را).

علاوه بر این، در میان مخاطبین آیه كسی وجود نداشت كه دوست نداشته باشد به خدا نزدیك شود. حتی مشركان نیز علاقه داشتند كه به خدا نزدیك شوند و اصولا عبادت بت‏ها را وسیله‏ای برای این كار می‏پنداشتند.

۳- منظور این است كه شما بستگان خودتان را به عنوان پاداش رسالت دوست‏بدارید و صله رحم بجا آورید.

با این تفسیر، هیچ تناسبی میان رسالت و پاداش آن وجود ندارد; زیرا دوست داشتن بستگان خود، چه خدمتی به پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم می‏تواند باشد؟ و چگونه ممكن است اجر رسالت قرار داده شود؟!

۴- منظور این است كه پاداش من این است كه خویشاوندی مرا نسبت‏به خود محفوظ دارید و به خاطر این كه با اكثر قبایل شما رابطه خویشاوندی دارم، مرا آزار ندهید (زیرا پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم از طریق نسبی با قبایل قریش ارتباط داشت و از طریق سببی (ازدواج) با بسیاری از قبایل دیگر و از طریق مادر با جمعی از مردم مدینه از قبیله بنی‏النجار و از طرف رضاعی به قبیله بنی سعد).

این تعبیر بدترین معنایی است كه برای آیه شده است; زیرا درخواست اجر رسالت از كسانی است كه رسالت او را پذیرا شده‏اند و هر گاه كسانی رسالت را پذیرا شوند، دیگر نیازی به این بحث‏ها نیست. آنها پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم را به عنوان فرستاده الهی احترام می‏گذارند، و دیگر احتیاجی ندارد كه به خاطر قرابت و خویشاوندی‏اش او را محترم بشمرند; زیرا كه احترام ناشی از قبول رسالت ما فوق همه اینهاست.در واقع این تفسیر را باید از اشتباهات بزرگی شمرد كه دامان بعضی از مفسران را گرفته و مفهوم آیه را بكلی مسخ كرده است. در اینجا، برای اینكه به حقیقت محتوای آیه آشناتر شویم، بهترین راه آن است كه از آیات دیگر قرآن كمك بگیریم. قرآن مجید می‏خوانیم: الف: «و ما اسئلكم علیه من اجر ان اجری الا علی رب العالمین‏» (۱۱) ; پیامبران می‏گفتند: پاداشی از شما در برابر دعوت رسالت نمی‏خواهیم و پاداش ما تنها بر پروردگار عالمیان است و در مورد شخص پیامبر اسلام‏صلی الله علیه وآله وسلم نیز تعبیرات مختلفی دیده می‏شود.

ب: در سوره سبا، آیه ۴۷ آمده است: «قل ما سئلتكم من اجر فهولكم ان اجری الا علی الله‏»; بگو پاداشی را كه از شما خواستم، تنها به سود شماست. اجر و پاداش من فقط بر خداوند است.

ج: «قل ما اسئلكم علیه من اجر الا من شاء ان یتخذ الی ربه سبیلا» (۱۲) ; بگو من در برابر ابلاغ رسالت هیچ گونه پاداشی از شما مطالبه نمی‏كنم، مگر كسانی كه بخواهند راهی به سوی پروردگارشان برگزینند.

د: در سوره ص، آیه ۸۶ آمده است: «قل ما اسئلكم علیه من اجر و ما انا من المتكلفین‏»; من از شما پاداشی نمی‏طلبم و چیزی بر شما تحمیل نمی‏كنم. هر گاه این آیات را با آیه مورد بحث در كنار هم بگذاریم، نتیجه‏گیری از آن آسان است; در یكجا به كلی نفی اجر و مزد می‏كند. در جای دیگر می‏گوید: من تنها پاداش از كسی می‏خواهم كه راهی به سوی خدا می‏جوید و در مورد سوم می‏گوید: پاداشی را كه از شما خواسته‏ام، برای خود شماست.

و بالاخره در آیه مورد بحث می‏افزاید: مودت در قربی پاداش رسالت من است، یعنی من پاداشی از شما خواسته‏ام كه این ویژگی‏ها را دارد. مطلقا چیزی نیست كه نفعش عاید من شود، صددرصد به سود خود شماست و چیزی است كه راه شما را به سوی خدا هموار می‏سازد.

به این ترتیب، آیا جز مساله ادامه مكتب و خط پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به وسیله رهبران الهی و جانشینان معصومش كه همگی از خاندان او بوده‏اند، امر دیگری می‏تواند باشد؟ منتها چون مساله مودت پایه این ارتباط بوده، در این آیه، با صراحت آمده است. جالب این كه غیر از آیه مورد بحث، در قرآن مجید، در پانزده مورد دیگر كلمه «القربی‏» به كار رفته كه در تمام آنها به معنی خویشاوندان و نزدیكان است.

---