فصلنامه جدید بنیاد تاریخ

هفتادونهمین شماره تخصصی بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی به بررسی روزنامه الجمال اختصاص یافته است. روزنامه الجمال یكی از روزنامه های تاثیرگذار دوره مشروطیت بود كه مجموعا در ۳۶ …

هفتادونهمین شماره تخصصی بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی به بررسی روزنامه الجمال اختصاص یافته است. روزنامه الجمال یكی از روزنامه های تاثیرگذار دوره مشروطیت بود كه مجموعا در ۳۶ شماره در سال های ۱۳۲۵ الی ۱۳۲۶ در تهران انتشار یافت. روزنامه الجمال ابتدا به عنوان ضمیمه ای برای روزنامه «ندای وطن» در نظر گرفته شده بود تا طبق درخواست خوانندگان آن «قدری از مواعظ و بیانات سید جمال الدین صدرالمحققین را در آن بنگارند» كه منظور همان سیدجمال الدین واعظ اصفهانی خطیب نام آور مشروطه خواه است كه در نهایت جان خود را در این راه گذاشت و توسط عوامل محمدعلی شاه مستبد به شهادت رسید.

سیدجمال واعظ یكی از علمای دینی برجسته ایران در عصر مشروطه خواهی و نیز یكی از برجسته ترین سخنرانان و خطیبان مشروطه خواه بود. این درحالی بود كه در آذربایجان تبریز، اصفهان، تهران و نقاط دیگر واعظان مشروطه خواه و موثر فراوان بوده اند كه در روشنگری مردم برای مشروطه می كوشیدند. وی متولد همدان، بزرگ شده تهران و رشد یافته و دانش آموخته اصفهان بود و به همین دلیل مشهور به اصفهانی شده است. سیدمحمدعلی جمال زاده معاصر، فرزند اوست.

در ایام مشروطه، سخنرانی های وی در حمایت از مشروطیت و مشروطه خواهان بسیار موثر واقع شد. انتقادهای وی از استبداد و مستبدان و روحانیونی كه در خدمت آن بودند، موجب خشم و نفرت محمدعلی شاه و طرفدارانش نسبت به وی شد، به گونه ای كه شاه در اولتیماتوم خود به مشروطه خواهان خواستار تبعید شدن چهار نفر از جمله سیدجمال الدین واعظ شد. پس از به توپ بستن مجلس، واعظ به خانه میرزاحسن خان تفرشی پناه برد.

سپس شناسایی و دستگیر شد و به بروجرد انتقال یافت و سرانجام در زندان به شهادت رسید. واعظ جلسات متعددی از منبرهای خود را به بررسی موضوعات مهمی مانند «قانون»، «حقوق بشر»، «مساوات»، «آزادی» و «عدالت» اختصاص داده با هیجانی وصف ناپذیر به بررسی آنها پرداخته است. با توجه به این كه سیدجمال الدین واعظ یكی از رهبران دینی مشروطه و از جمله بسیج كننده مردم در این راه بوده است، می توان به مطالعه مشروطه خواهان پرداخت.

روزنامه الجمال گنجینه كم نظیری از اندیشه سیاسی اسلامی در باب مشروطیت است و لذا نه تنها از نگاه تاریخ، بلكه به عنوان یك متن اندیشه سیاسی مربوط به مشروطه امروز نیز ارزشمند و مفید به نظر می رسد. روزنامه الجمال تاثیر عمیقی بر افكار ایرانیان در گرایش به مشروطه برجای گذاشت. این سخنرانی ها نمونه كاملی از خطابه های دینی سیاسی در تاریخ معاصر ایران بوده و در نوع خود بی نظیر است. البته همه محتوای این روزنامه سخنرانی های واعظ نبود. علاوه بر متن سخنان سیدجمال، مطالب دیگری نیز در كنار آن به چاپ رسیده است. در مجموع همه مطالب روزنامه الجمال بازتاب دهنده واقعی فضای سیاسی، اجتماعی و دینی حاكم بر آن روزگار است.