بررسی دیدگاه های شهردار تهران در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات

هنگامی که محمدباقر قالبیاف ایجاد تغییر و تحول در نیروی انتظامی را در دستور کار خود قرار داد, کمتر کسی به اندیشه های او در حوزه فناوری اطلاعات توجه می کرد

هنگامی که محمدباقر قالبیاف ایجاد تغییر و تحول در نیروی انتظامی را در دستور کار خود قرار داد، کمتر کسی به اندیشه های او در حوزه فناوری اطلاعات توجه می کرد. انتظار این که یک نظامی فناوری اطلاعات را عامل تغییر در نظام مدیریتی خود کرده و بتواند فرآیندها را تسهیل ببخشد، کمی دور از ذهن می نمود. اما راه اندازی پلیس ۱۱۰ و دفاتر پلیس+۱۰ و تاکید این مقام سابق نیروی انتظامی بر استفاده از فناوری اطلاعات برای تسریع در فعالیت ها و کاهش زمان کارها، توجه همگان را به آقای سردار جلب کرد.

از این رو قالیباف توانست به سرعت به یکی از چهره های نام آشنای حوزه فناوری اطلاعات در کشور تبدیل شود. او حتی پس از کناره گیری از فعالیت نظامی برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری، در برنامه های انتخاباتی خود نشستی را با خبرنگاران حوزه فناوری اطلاعات برگزار کرد، اقدامی که تا آن موقع هیچ یک از نامزدهای انتخابات به آن نپرداخته بودند. او با برگزاری نشست خبری، خواست توجه رسانه ها را به این نکته معطوف دارد که حتی از اگر رییس جمهور شود، باز هم فناوری اطلاعات در اولویت کارهایش قرار دارد. او به این یقین رسیده بود که فناوری اطلاعات عامل مهم توسعه در هر زمینه است. دیدگاهی که کمتر مسوولی در کشور به آن اعتقاد داشت.

اما قرعه به نام فردی دیگری افتاد تا مسیر مدیریت محمدباقر قالیباف تغییر کرده و از مدیریت کشور به مدیریت شهر رهسپار شود. کسانی که او را می شناختند پس از انتخابش به عنوان شهردار تهران، هر لحظه منتظر اقدام تازه شهردار در حوزه فناوری اطلاعات بودند، زیرا می دانستند که این مدیر غیرنظامی شده، دست از سر این فناوری برنداشته و اندیشه هایش را در شهرداری ادامه خواهد داد. سرانجام این گونه نیز شد. او با ایجاد سازمانی برای توسعه خدمات شهری با نام سازمان فناوری اطلاعات شهرداری، یار دیرینه خود در نیروی انتظامی را بر مسندش نهاد، تا با ارائه طرح ها و پروژه ها به آنچه «شهر الکترونیکی» می نامید، دست یابد، تا پایتخت ایران را در زمره پایتخت های برتر جهان در توسعه خدمات الکترونیکی معرفی کند.

شهردار تهران بر این عقیده است که فناوری اطلاعات می تواند عقب ماندگی ها را جبران کند. حال این عقب ماندگی ها خواه در نیروی انتظامی باشد، خواه در شهرداری.

برای او فرقی نمی کند؛ هر جایی که باشد، فناوری اطلاعات راهگشای فعالیت های اوست. اما این مدیر یک نکته را باید در نظر بگیرد و آن این که این فناوری نیاز به متخصص دارد. اگر این مقام مسوول در شهرداری به این نکته توجه دارد که فناوری اطلاعات ضرورت اجتناب ناپذیر شهرهای مدرن بوده و تهران نیز یک شهر مدرن است، باید از متخصصانی بهره ببرد که تعریف شهر مدرن را دانسته و با بهره گیری از آموزه های فناوری اطلاعات خود پیوندی منطقی میان مباحث شهری و فناوری اطلاعات ایجاد کنند.

● قالیباف، دیدگاه یک مدیر فناوری اطلاعات

شهردار تهران بر این عقیده است که در آستانه قرن بیست و یکم، به واسطه وجود فناوری اطلاعات و ارتباطات، فرصتی برای کشورهای توسعه نیافته به وجود آمده تا با وجود عقب ماندگی ها در جایگاهی برابر با کشورهای توسعه یافته قرار گیرند. فرصتی که اگر از دست برود عقب ماندگی حاصل از آن ۵۰، ۱۰۰ یا ۱۵۰ ساله نیست، بلکه فاصله ها به ارقام نجومی می رسد. این مدیر شهری به صورت تلویحی خطاب به دیگر مسوولان شهری هشدار می دهد که آنهایی که دم از شهر مدرن می زنند و بر این عقیده اند که تهران نیز می تواند در میان شهرهای مدرن قرار گیرد، توجه داشته باشند که تنها با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است که می توان به این مهم دست یافت.

گرچه این نکته متوجه خود قالیباف نیز هست که برای عقب نماندن از قافله پیشرفت باید فاصله میان ابلاغ آیین نامه ها و اجرای آن را کاهش دهد. در عین حال که نظارت مستمر و دقیق بر فعالیت ها نیز نباید از دستورالعمل اجرای مدیرانش خارج شود. گرچه تمام اظهارات قالیباف در خصوص این که فناوری اطلاعات و ارتباطات در بسیاری از مسائل، از جمله عدالت اجتماعی، صحت عمل، سرعت عمل و کاهش هزینه قابل پذیرش است، اما باید به این نکته توجه داشت که در ابتدا باید تعریف دقیق از عدالت در بستر فناوری اطلاعات صورت گیرد تا مبادا تداخلی میان "همه به طور مساوی از خدمات برخوردارند" و "هر کسی به اندازه ظرفیت و دانشش از خدمات برخوردار می شود"، به وجود آید.

نکته دیگر آنکه اگر همه مدیران مناطق شهری تحت نظر او به موضوع فناوری اطلاعات با یک دید مشترک نگاه کنند، آنگاه می توان به حلقه های مفقوده مدیریت شهری پی برده و درصدد بر طرف کردن خلاء های ناشی از ناهماهنگی مدیریتی بود. ناهماهنگی که فقط میان مدیران یک مجموعه نیست، بلکه ناهماهنگی هایی که به دلیل عدم شفافیت در مدیریت شهری میان دیگر مدیران یک شهر به وجود می آید.

باید توجه داشت که اهمیت فناوری اطلاعات در کشور ما از مباحث هسته ای کمتر نیست از این رو این مساله باید به دغدغه ای برای مدیران شهری کشور تبدیل شود. موضوعی که شهردار تهران نیز بر آن صحه گذاشته و بیان می کند: وقتی به مولفه های قدرت و امنیت نگاه می کنیم، حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات چیزی کمتر از این موارد ندارد.

او بر این باور است که زیبنده کشور ما نیست که با گذشت ۳۰ از انقلاب اسلامی، وقتی خود را با کشورهای آسیایی مقایسه کنیم، کمتر از آنها باشیم. نکته قابل توجه در دیدگاه های قالیباف این است که او به مساله شکاف عمیق میان تدبیر و تغییر متاثر از چالش مدیریتی در کشور اشاره کرده و این را ناشی از توجه به مسائل روز جهانی می داند. به گفته او در کشور ما همواره در برابر تغییرات، به ویژه تغییرات در حوزه فناوری، مقاومتی غیرطبیعی وجود داشته است، به نحوی که تن به تحولات نداده ایم، در حالی که باید سوار بر موج تغییرات و هدایت آن به نفع خود، این موج عظیم را به ساحل صلاح خویش برسانیم. مواجهه با تغییرات و مقاوت در برابر آن به سه دسته تقسیم بندی می شود.

نخست آن دسته از افراد که ورود هر گونه تحول و تغییر را بر نتابیده و با آن به مقابله برمی خیزند و آن را نوعی تهدید برای کشور می دانند. دسته دیگر آنهایی هستند که بدون چون چرا و با این عقیده که باید از انگشت پا تا مغز سر دچار این تحول شد، بدون در نظر گرفتن مسایل فرهنگی و اجتماعی حاکم، و دسته سوم بر این عقیده اند که باید از تحولات و تغییرات استقبال کرده و با پذیرش آن و درهم آمیختگی، یا بومی سازی آن را به شکل فرهنگ و اجتماع خود در آورده و تهدیدهای آن را به فرصتی برای توسعه تبدیل کرد. از این می توان دیدگاه های شهردار تهران را در گروه سوم از این افراد قرار داد. کسانی که باور دارند اگرمهم ترین معضل ما چالش مدیریتی و ساختار اداری-مدیریتی است، این معضل برطرف نمی شود مگر با درک درست و دقیق از قابلیت های فناوری اطلاعات در میان مدیران کلان کشور و انتقال آن به مدیران میانی و رده پایین.

محمدباقر قالیباف باید این نکته را مد نظر داشته باشد که اگر درون مجموعه شهرداری نتوان سه اصل سرعت، دقت و صحت را که در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان پذیر است به نتیجه برساند، به طور حتم نمی تواند خدمات لازم را آن گونه که باید و شاید است، به مردم ارائه دهد. هر چند که این مدیر معتقد است بهترین راه برای تحقق شعارهایی از جمله عدالت، صرفه جویی و مبارزه با فساد، توسعه سامانه های الکترونیکی در شهر است که فرصتی برای برخورداری از امتیازات و امکانات را در اختیار شهروندان قرار می دهد و همچنین رانت اطلاعاتی را از بین می برد. او تاکید می کند که اگر در پی عدالت محوری، پیشرفت، کرامت انسانی و کارآمدی در جامعه هستیم، باید به فناوری اطلاعات و ارتباطات متوسل شویم. زیرا امروز فقط با این دیدگاه می توان مشکلات و چالش های شهر را حل کرد.

● قالیباف و نجات خمودگی در مدیریت سنتی

گرچه شهردار تهران یک متخصص فناوری اطلاعات و ارتباطات نیست، اما این نکته را می داند که به جز استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات راهی برای مدیریت شهری وجود ندارد. از این رو او از بدو ورود به شهرداری تاکید کرد که در مسیر این فناوری گام برداشته شود. اعتقاد این مدیر به مقوله فناوری اطلاعات برآمده از این دیدگاه است که ارتقای کیفیت زندگی شهری با هزینه های بسیار کمتر در گرو تحقق فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت شهری است. به همین دلیل او خطاب به مسوولان دولتی می گوید اگر به کارایی فناوری اطلاعات پی ببرند، با دنیای تازه ای روب رو می شوند که می تواند به خمودگی که بدان مبتلا شده اند، پایان ببخشد.

اما درک این موضوع از سوی برخی مدیران که حتی قالیباف هم خود را در حلقه آنان می داند، به اندازه کافی شکل نگرفته؛ به همین دلیل او معتقد است که در این مسیر نمی توان جزیره ای عمل کرد و باید به یک باور ملی رسید. چنانچه وظیفه دولتمردان، ارتقای سطح آموزش و آگاهی شهروندان است، آیا بستری جز فناوری اطلاعات و ارتباطات برای دستیابی به این مهم وجود دارد؟ پرسشی که قالیباف آن در دیدگاه های خود این گونه پاسخ می دهد که هرگز! شهردار تهران تاکید می کند که مدیران دولتی در موقعیتی حیاتی ایستاده اند؛ موقعیتی که لازم است مدیران در بحبوحه امور جاری مدیریتی خود، یک آن از این امور فارغ شده و در نقطه دیدی بالاتر ایستاده، نگاهی به گذشته، حال و آینده بیندازند. قالیباف این گونه مساله را برای مدیران کلان دولتی توضیح می دهد که اگر موقعیت امروز ما تاریخی، حساس و منحصر به فرد است، می توان با دست آویختن به فناوری اطلاعات و ارتباطات با وجود عقب ماندگی های چندین ساله این خلاء را پر کرد؛ به همین دلیل نباید فرصت را از دست بدهیم.

شهردار تهران در بدو ورود خود به شهرداری توجه به مقوله فناوری اطلاعات و ارتباطات را جزو اولویت های خود قرار داده و حتی در سخنرانی خود در همایش ها، همواره توجه مسوولان و مدیران را به این مقوله مورد تاکید قرار داده است. او آنقدر نسبت به اراده خود برای تحقق شهر الکترونیکی مصمم است که حتی به شهروندان این قول را داده که در پنج سال آینده اگر به اینترنت مراجعه کنند، تهران را در رده ۱۰ کلان شهر دنیا ببینند. باید منتظر ماند دید تا آیا این وعده آقای شهردار محقق خواهد شد یا نه.

یا این که دست تقدیر آن را از مدیریت شهری بر مدیریت جای دیگری می گمارد و رویای او را برای تحقق فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت شهری، ناتمام می گذارد.

نویسنده: حامد شفیعی