خانه ای برای پزشکان, جایگاهی برای مردم

نگاهی به سازمان نظام پزشکی

نزدیک به نیم قرن است که سازمان نظام پزشکی به عنوان بزرگ‌ترین نهاد صنفی در ایران فعالیت می‌کند و بزودی انتخابات این نظام صنفی در ایران انجام می‌شود؛ اما پرسش بسیاری از افراد جامعه این است که نقش نظام پزشکی در تامین سلامت آنها چیست؟ جامعه پزشکی نیز با این پرسش مواجه است که نقش نظام پزشکی در تامین خواسته‌های صنفی آنها چیست؟

در دهه ۲۰ شمسی با ورود پزشکانی که خارج از کشور تحصیل کرده بودند شاهد تحولاتی در نظام بهداشت و درمان کشور بودیم. در سال ۱۳۲۲ پیشنهاد تشکیل انجمن‌های پزشکی در شهرستان‌ها توسط جمعی از پزشکان مطرح شد، اما با مخالفت نمایندگان مجلس روبه‌رو شد و نمایندگان وقت مجلس، مطرح شدن لوایحی نظیر این را وقت تلف کردن نامیدند. با تصویب ‌قانون وزارت بهداری در سال ۱۳۲۴ به بهداشت و درمان کشور انسجام بهتری داده شد.

در ‌قانون بهداشت شهری که سال ۱۳۲۹ تصویب شد برای اولین بار واژه نظام پزشکی وارد قوانین ایران شد. این لغت در تبصره ماده ۳ این قانون آورده شده بود. ماده ۳ این قانون درخصوص تخلفات پزشکی بود و شامل حال پزشکان، داروسازان، دندانپزشکان، دامپزشکان، ماماها، متصدیان آزمایشگاه‌ها و مؤسسات دارویی و بازرگانی و تمامی اشخاصی که‌ به وسیله تبلیغات بی‌اساس باعث گمراهی یا فریب بیماران می‌شوند، می‌شد.

در آذر سال ۱۳۴۶ موادی از این قانون اصلاح شد. در عمل اولین انتخابات نظام پزشکی در سال ۱۳۴۷ انجام و سازمان نظام پزشکی ایران به طور رسمی در سال ۱۳۴۸ تشکیل شد. با پیروزی انقلاب اسلامی بازهم قانون نظام پزشکی بود که به عنوان یکی از نخستین قوانین در شورای انقلاب با اصلاحاتی مواجه شد، اما موجودیت خود را حفظ کرد و از آن تاریخ تا به حال بارها قانون این سازمان تغییر پیدا کرده که آخرین بار آن در سال ۱۳۸۳ بوده است.

● اختیارات نظام پزشکی

سازمان نظام پزشکی، نیم قرن پیش بیشتر نقش رسیدگی به تخلفات پزشکی را به عهده داشت، اما با گذشت سال‌ها اختیارات این سازمان نیز تغییر کرد به نحوی که اکنون یکی از مقتدرترین نهادهای صنفی در کشور است. قانون سال ۱۳۸۳ اختیارات متعددی به این سازمان اعطا کرده است.

اظهار نظر مشورتی در تهیه و تدوین لوایح، طرح‌ها، تصویب‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های مرتبط با امور پزشکی، تنظیم دستورالعمل‌های تبلیغاتی و آگهی‌های دارویی و مواد خوراکی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی و امور پزشکی و اعلام به مراجع ذی‌ربط، تدوین و تصویب مقررات و ضوابط خاص صنفی مربوط به استاندارد کردن تابلوها و سرنسخه‌های مؤسسات پزشکی و پزشکان شاغل حرف پزشکی و وابسته پزشکی، اجرای برنامه‌های آموزش مداوم اعضای موضوع این قانون در راستای قانون آموزش مداوم جامعه پزشکی با مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، صادر کردن کارت عضویت برای اعضای سازمان موضوع این قانون، رسیدگی انتظامی به تخلفات صنفی و حرفه‌ای شاغلان حرف پزشکی که عنوان جرایم عمومی را نداشته باشند، اظهارنظر کارشناسی درباره جرایم پزشکی به عنوان مرجع رسمی به دادگاه‌ها و دادسراها، همکاری با مراجع ذی‌صلاح برای رسیدگی به تخلفات غیرصنفی و جرایم شاغلان به حرف پزشکی و وابسته به پزشکی و اظهارنظرهای کارشناسی مشورتی در این ارتباط با مراجع ذی‌ربط، همکاری با مراجع ذی‌صلاح برای حفظ احترام و شؤون پزشکی در جامعه و همکاری با مراجع ذی‌ربط به منظور گسترش فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی و انتشارات پزشکی قسمتی از این وظایف و اختیارات است.

اظهار نظر و مشارکت فعال هنگام تعیین یا تجدید نظر در تعرفه‌های خدمات بهداشتی و درمانی بخش دولتی و تعیین تعرفه‌ها در بخش غیردولتی بر اساس ضوابط بند (۸) ماده (۱) قانون بیمه همگانی خدمات درمانی کشور مصوب ۳/۸/۱۳۷۳ و همکاری با مراجع ذی‌صلاح در اجرای آن شاید جنجالی‌ترین اختیار این سازمان باشد که در ۳ سال گذشته بیشترین محل حرف و بحث را داشته است.

اظهار نظر و مشارکت فعال در تعیین یا تجدید نظر در میزان مالیات و عوارض مشاغل موسسات و شاغلان حرف پزشکی و همکاری با مراجع ذی‌صلاح در وصول آن، مشارکت در تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های نظارتی درباره مطب‌ها، مؤسسات درمانی و بهداشتی و دیگر مراکز پاراکلینیک در بخش خصوصی، صدور پروانه اشتغال مطب‌های پزشکی و حرف وابسته و تمدید آنها و مشارکت در صدور پروانه مؤسسات پزشکی بر اساس مقررات و ضوابط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، عضویت در شوراهای گسترش و برنامه‌ریزی دانشگاه‌ها و مشارکت در تعیین ظرفیت دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی، همکاری در تدوین آیین‌نامه‌های ارزشیابی و مشارکت در اجرای آن برای مراکز درمانی و بیمارستانی، کمک به رفع مشکلات رفاهی و مالی شاغلان حرف پزشکی کم‌درآمد و خسارت‌دیده از طریق صندوق تعاون و رفاه، همکاری با مراجع ذی‌ربط در ارائه خدمات امدادی، بهداشتی و درمانی هنگام بروز حوادث و سوانح غیرمترقبه از طریق تشویق و بسیج اعضای سازمان، مشارکت فعال در تدوین برنامه‌های آموزشی گروه پزشکی، همکاری و مشارکت در جهت اشتغال فارغ‌التحصیلان گروه پزشکی و انجام کلیه مسؤولیت‌ها، وظایف و اختیاراتی که تاکنون در قوانین مختلف از سوی مجلس شورای اسلامی به سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران محول شده، از دیگر وظایف این سازمان است.

● صنف یا مردم

در اغلب کشورهای دنیا دفاع از حقوق اصناف مختلف به عهده انجمن‌های صنفی و اتحادیه‌هاست. این موضوع در بخش سلامت هم معمولا در قالب اتحادیه‌ها یا انجمن‌های خاص یا در قالب ملی شکل می‌گیرد. به عنوان مثال وقتی صحبت از نظام پزشکی می‌شود، انتظار این است که جایگاهی برای دفاع از حقوق پزشکان باشد و در این جایگاه‌ها وظایفی چون ثبت افراد مشغول در این حرفه و دفاع از حقوق آنان را به عهده بگیرد. اما وضعیت نظام پزشکی ایران چگونه است؟ در ماده ۲ قانون تاسیس سازمان نظام پزشکی، اهداف این سازمان به شرح زیر مشخص شده است:

- تلاش برای تحقق بخشیدن به ارزش‌های عالیه اسلامی در کلیه امور پزشکی

- تلاش به منظور پیشبرد و اصلاح امور پزشکی

- مشارکت برای ارتقای سطح دانش پزشکی

- حفظ و حمایت از حقوق بیماران

- حفظ و حمایت از حقوق صنفی شاغلان حرف پزشکی

- تنظیم روابط شاغلان حرف پزشکی با دستگاه‌های ذی‌ربط برای حسن اجرای موازین و مقررات و قوانین مربوط به امور پزشکی.

همان‌طور که مشخص است، این سازمان علاوه بر حفظ و حمایت از حقوق صنفی شاغلان حرف پزشکی، وظیفه حفظ و حمایت از حقوق بیماران را نیز به عهده دارد. این موضوعی است که بارها مورد نقد قرار گرفته است که آیا سازمانی می‌تواند این دو وظیفه متناقض را همزمان به عهده داشته باشد؟

● جلب اعتماد

سازمان نظام پزشکی به شکل فعلی در ایران تنها یک نهاد صنفی نیست، بلکه نهادی است که بیشترین ارتباط را با زندگی و حیات مردم دارد و در کنار تمام اهداف خود وظیفه حفظ حقوق بیماران در برابر شاغلان حرف پزشکی را نیز عهده‌دار است. وظیفه‌ای که نباید تحت‌الشعاع مسائل صنفی قرار گیرد.

در بسترهای قانونی موجود سازمان نظام پزشکی به عنوان یک تشکل مهم صنفی نتوانسته نقش و کارکرد خود را بخوبی ایفا کند

در بسترهای قانونی موجود سازمان نظام پزشکی به عنوان یک تشکل مهم صنفی نتوانسته نقش و کارکرد خود را بخوبی ایفا کند. سوء‌تفاهم‌های موجود میان افکار عمومی و جامعه پزشکی همچنان پایدار مانده و تلاشی برای زدودن آن صورت نگرفته است. تعرفه‌های پزشکی یکی از بزرگ‌ترین سوء‌تفاهم‌های حل نشده است.مردم، پزشکان را به چشم متمولانی می‌نگرند که از استیصال آنها نهایت بهره را برده و به بهای زندگی دیگران و از دست رفتن کاشانه‌شان برای خود برج بنا می‌کنند. خود درمانی و عدم اعتماد به پزشکان از آسیب‌های دیگر است. افراد جامعه برای آن‌که به اطمینان برسند، نسخه‌ای را که یک پزشک تجویز می‌کند و نسخه درمان درد و علاج و رفع گرفتاری‌های آنهاست به چند پزشک دیگر هم مراجعه می‌کنند تا ضریب اعتماد و اطمینان درد خود را بیشتر حس کنند و متاسفانه برخی پزشکان نیز برای به دست آوردن دل بیمار، کار همکار خود را زیر سوال می‌برند. این خود یک ضایعه است که جامعه به پزشک خود اطمینان کامل ندارد و پزشک بر ضد پزشک سخن می‌گوید. در این اوضاع و احوال وظیفه سازمان نظام پزشکی است که این زنگارها را با حرکت‌های فرهنگی زدوده، ضریب اعتماد و اطمینان مردم را نسبت به عملکرد پزشکان افزایش داده و شکافی را که اکنون میان مردم و پزشکان ایجاد شده از میان ببرد.

● انتظارات مردم

سازمان نظام پزشکی، به لحاظ ماهیتی، سازمانی است که بیشتر به دنبال دفاع از حقوق و حدود صنف پزشکی است و نیم نگاهی هم به گیرندگان خدمات پزشکی یا جامعه دارد. مسائل و مشکلات متعدد پزشکی، باید در این سازمان به عنوان یک نهاد مرجع مطرح شود و مورد بررسی قرار بگیرد. در اینجا سازمان مانند یک شمشیر دو لبه است. از یک طرف می‌تواند در جامعه بسیار موثر باشد و با سازماندهی مناسب، اهدافی را در صنف خود تدوین کند و موجب ارتقای سلامت جامعه شود و از سوی دیگر، می‌تواند فقط از منافع یک صنف دفاع کند. مردم طبیعتا از این سازمان انتظار دارند که مشکلات آنها را در بخش سلامت حل کند. البته به طور قطع نمی‌توان انتظار حل تمام مشکلات سلامت را از این سازمان داشت، اما می‌توان انتظار داشت مشکلات احتمالی در روابط فیمابین پزشک و بیمار در این سازمان حل شود.

● تعرفه‌ها و نقش نظام پزشکی

یکی از بزرگ‌ترین نارضایتی فعلی مردم از نظام سلامت کشور هزینه‌های بالای درمان بخصوص درمان‌های بیمارستانی است. وزارت بهداشت و بسیاری از مسوولان، ریشه این مشکل را در سازمان نظام پزشکی می‌دانند و معتقدند تعرفه‌های ۱۰ برابری این سازمان برای بخش‌خصوص غیرقانونی است و عامل آشفتگی نظام سلامت محسوب می‌شود. جدا از درست یا غلط بودن تعیین تعرفه توسط سازمان نظام پزشکی، سوالی مطرح می‌شود که در زمانی که حدود ۹۰ درصد امکانات بستری کشور در اختیار بخش دولتی است و بخش خصوصی تنها ۱۰ درصد امکانات را آن هم بیشتر در شهرهای بزرگ به عهده دارد، سازمان نظام پزشکی چگونه می‌تواند تعیین‌کننده باشد؟ اگر به گفته مسوولان این سازمان و بخش خصوصی این هزینه‌های سنگین را موجب شده‌اند پس آنگاه باید به حال مدیریت دولتی سلامت کشور گریست که با در اختیار داشتن ۹۰ درصد امکانات نمی‌توانند جوابگوی مردم باشند و بخش خصوصی با ۱۰ درصد امکانات می‌تواند تعیین کننده سرنوشت سلامت کشور باشد.

● چشم‌اندازی برای فرداها

امروز سازمان نظام پزشکی با آنچه در قدیم بود، تفاوت بسیاری پیدا کرده است؛ ساختمان کوچک استیجاری آن اکنون به چند ساختمان ملکی و بزرگ تبدیل شده، صدور پروانه‌‌ مطب‌های پزشکی از وزارت بهداشت به این سازمان واگذار شده و تعیین تعرفه‌های نظام پزشکی بخش خصوصی به عهده این سازمان است. در حوزه انتظامی هیات‌های بدوی، دادسراهای نظام پزشکی، تجدید نظر و هیات عالی در سراسر کشور فعالند و بتازگی با موافقت رئیس قوه قضاییه شورای حل اختلافات پزشکی نیز در تمام شهرها تشکیل شده است و در تهران نیز بزودی راه می‌افتد.

افزایش شمار فعالان در حرفه پزشکی و تنوع رشته از یک طرف و به وجود آمدن مشکلات اجتماعی و اقتصادی از طرف دیگر موجب شده است پزشکان گرایش بیشتری به مشارکت فعال در فرآیند تصمیم‌سازی نظام سلامت پیدا کنند. از سوی دیگر، تمایل جامعه پزشکی در کسب استقلال هر چه بیشتر از دستگاه‌های دولتی نیزانکارناپذیر است. در مقابل نیز دستگاه‌های دولتی کوشیده‌اند اختیارات خود را از قانونگذاری و تولیت گرفته تا ارائه خدمات، برای خود محفوظ نگاه دارند. در میان این تضادها قطعا حضور صاحب‌نظران و پیشکسوتان جامعه پزشکی با حمایت پزشکان و دیگر گروه‌های پزشکی می‌توانند نظام صنفی بهتری را شکل دهند. یک نظام پزشکی قوی و مستقل خواهد توانست تا حدود زیادی مشکلات جامعه پزشکی را رفع کند، مشروط به این‌که بتواند حوزه صنف و حق مردم را از یکدیگر تفکیک نماید یا به نوعی میان آن تعادل ایجاد کند.

علی اخوان بهبهانی