مراقب جعبه جادو باشید

توصیه ها و هشدارهای دکتر محمدرضا کاظمی به والدین جوان

تلویزیون، رسانه‌ای فراگیر و پرمخاطب است که اگرچه برای کودکان و نوجوانان، برنامه‌هایی را تهیه و پخش می‌کند اما اغلب آنها به دیدن برنامه‌های خاص خودشان بسنده نمی‌کنند و پای سایر برنامه‌ها نیز می‌نشینند...

آنها ساعت‌های طولانی صرف تماشای برنامه‌های تلویزیونی می‌کنند و به همین ترتیب، تاثیر بیشتری را از این رسانه دریافت می‌کنند، درحالی که براساس نتایج تحقیقات، تماشای برخی برنامه‌های تلویزیونی می‌تواند باعث بروز خشونت، پرخاشگری و ترس در کودک شود. در دنیای امروز نمی‌توان کودکان را به‌طورکلی از تماشای تلویزیون منع کرد، اما مشخص کردن زمانی خاص برای تماشای آن از بروز این آسیب‌ها پیشگیری می‌کند. در این حال، استقبال کودکان از شبکه پویانمایی که از صبح تا شب، انواع انیمیشن را پخش می‌کند و کودکانی را که دائم، از فعالیت نکردن آنها گله‌مندیم، پای تلویزیون میخکوب می‌کند، بر دامنه این آسیب‌ها می‌افزاید و این سوال را مطرح می‌کند که آیا این، راهکار درستی برای سرگرم کردن کودکان است؟ دکتر محمدرضا کاظمی، فوق?تخصص روان?پزشکی کودک و نوجوان به این پرسش پاسخ می‌دهد.

کودکان چند ساعت در روز مجاز به تماشای برنامه‌های تلویزیونی هستند؟

به توصیه انجمن متخصصان کودک آمریکا، در ۲ سال اول زندگی بهتر است کودکان تلویزیون تماشا نکنند. بعد از این سن هم باید مدت زمان خاصی برای تلویزیون تماشاکردن آنها در نظر گرفت. برنامه‌هایی که کودک می‌بیند، باید مناسب سن او باشد. یک ساعت تماشای تلویزیون در روز برای کودکانی که هنوز به مدرسه نرفته‌اند، کافی است.

در کودکان بزرگ‌تر چطور؟

حداکثر زمان مجاز پای تلویزیون نشستن کودکان بزرگ‌تر هم یکی‌، دو ساعت در روز است. یکی از زیان‌های مهم ساعت‌های طولانی پای تلویزیون و رایانه نشستن، چاق‌شدن بچه‌هاست بنابراین باید آنها را تشویق کرد به جای این کار نگاه‌کردن، پیاده‌روی و ورزش کنند و همچنین بازی‌های فکری، تعاملی و فعالیتی انجام دهند.

ولی برخی از والدین معتقدند در سنین پایین اگر کودکشان پای برنامه‌های تلویزیونی باشد راحت‌تر لب به سخن باز می‌کند.

هرچند در سنین پیش از دبستان، تماشای برنامه‌های تلویزیون باعث افزایش گنجینه لغات کودک می‌شود اما نباید تماشاگر هر برنامه‌ای باشد. آگاهی والدین از نوع برنامه‌ها بسیار مهم است.

آیا سرگرم‌کردن کودکان به‌خصوص در ایام تعطیل با شبکه‌هایی که در طول روز فقط برنامه‌های کودک پخش ‌‌می?کنند، کار درستی است؟

خوب بودن یا نبودن هر چیز به موقعیت و نحوه استفاده از آن بستگی دارد. اگر برنامه‌ریزی دقیقی وجود داشته باشد و کودک فقط در زمان خاص تماشاگر برنامه‌های چنین شبکه‌هایی باشد، مشکلی ایجاد نمی‌شود اما اگر قرار باشد این شبکه‌ها تا پاسی از شب برنامه داشته باشند و کودک هم تا آن زمان پای تلویزیون بنشیند، سلامت او به خطر می‌افتد. اگر کودک در زمان و برای مدت مشخص تحت‌نظر والدینش برنامه‌های این شبکه‌ها را نگاه کند، مشکلی به وجود نخواهد آمد.

بهتر است برنامه‌هایی که کودک تماشا می‌کند به‌صورت انیمیشن باشد یا برنامه‌هایی که در آن مجری‌ها به‌عنوان خاله یا عمو در کنار کودکان برنامه اجرا می‌کنند؟

هرکدام از این برنامه‌ها معایب و محاسن خاص خود را دارند. اگر انیمیشن پخش شود، بیشتر جنبه سرگرم‌کننده و جذاب بودن آن مطرح است ولی می‌توان مطالب آموزشی را هم در آن گنجاند اما زمانی که برنامه‌های کودک را خاله یا عمو اجرا می‌کنند، تعامل واقعی بین آنها و بچه‌ها اتفاق می‌افتد و محروم شدن کودک از تعاملات اجتماعی، کمتر اتفاق می‌افتد. البته به‌شرطی که سازندگان چنین برنامه‌هایی با اصول کار آشنا باشند؛ اگر آنها نتوانند آداب اجتماعی درست و نحوه صحیح معاشرت را حین اجرای برنامه به کودک آموزش دهند، تنها حسن این برنامه‌ها هم از بین می‌رود. معمولا یکی از مشکلاتی که با تماشای برنامه‌هایی که عمو یا خاله در آنها نقش اصلی را ایفا می‌کنند، بروز می‌کند و البته در بسیاری موارد به چشم نمی‌آید، این است که کودک در ارتباط با افراد غریبه دچار سردرگمی می‌شود بنابراین باید به کودک آموزش لازم داده شود و به او فهماند هر غریبه‌ای نمی‌تواند خاله یا عمویش باشد. اما اگر محتوای برنامه‌ها خوب و آموزنده‌ و در عین حال جالب و جذاب باشد، می‌تواند آثار مفیدی داشته باشد. در این صورت می‌توان این‌گونه برنامه‌ها را جایگزین برنامه‌های در ظاهر جذاب و در اصل آسیب‌رسان برخی شبکه‌ها کرد.

اشاره می‌کنید که تماشای بی‌وقفه و طولانی‌مدت برنامه‌های کودک چه تاثیر سوئی بر سلامت کودکان خواهد داشت؟

بله، نشستن بیش‌ازحد پای تلویزیون باعث مختل شدن ساعت خواب و همچنین کاهش سطح تمرکز کودک می‌شود. معمولا چنین کودکانی نمی‌توانند مهارت‌های اجتماعی لازم را بیاموزند و با دیگران ارتباط برقرار کنند زیرا امکان تمرین‌ این مهارت‌ها را در محیط واقعی از دست داده‌اند. چنین کودکانی تمایلی به بازی و فعالیت ندارند که نتیجه آن افزایش وزن، مشکلات ستون فقرات و کاهش مهارت‌های حرکتی و هماهنگی اعصاب و عضلات خواهد بود. اگر کودک تماشاگر برنامه‌هایی باشد که به نوعی در آن پرخاشگری به تصویر کشیده شده، از آنها الگوبرداری می‌کند. مشاهده چنین برنامه‌هایی سطح هیجان را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود کودک رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهد. همچنین احتمال دارد این کودکان به علت برانگیختگی شدید ناشی از محرک‌های تلویزیونی، آشکارا به اعمال پرخاشگرانه دست بزنند و رفتار پرخاشگرانه را روشی قابل‌قبول برای حل تعارضات بدانند بنابراین از پرخاشگری برای مقابله با همسالان خود استفاده می‌کنند و از آنها نیز انتظار رفتار خشونت‌آمیز دارند از این‌رو، احتمال اینکه قربانی خشونت شوند، بیشتر است.

چه توصیه‌ای به والدینی که به دلیل مشغله‌کاری یا نداشتن برنامه‌ریزی در تعطیلات، کودک را پای تلویزیون می‌نشانند، دارید؟

برای تعطیلات آخر هفته فرزندشان برنامه ریزی کنند. به علاوه سعی کنند با ایجاد تفریحات و بازی‌های مناسب و متناسب برای کودکان و جایگزینی آنها با تماشای طولانی‌تلویزیون مانع روی‌آوردن آنها به تماشای برنامه‌های مضر شوند. این جعبه جادویی در عین اینکه می‌تواند سرگرم‌کننده و آموزنده باشد، زیان‌هایی هم دارد. اگر هم برای سرگرمی کودک سی‌دی تهیه می‌کنند، حداقل قبل از او حتما خودشان آن را ببینند، نظارت بر محتوای برنامه‌های تلویزیونی و اعمال محدودیت برای زمان تماشای آن باعث می‌شود کودک به فعالیت‌های دیگر مانند بازی با دوستان، ورزش یا مطالعه بپردازد. هرگز به دلیل مشغله کاری، کودک را پای تلویزیون ننشانند زیرا با این کار او را در معرض آسیب‌های روانی و جسمی قرار می‌دهند.

راضیه پاشایی