علم از قم به عالم منتقل می شود

۱۷ ذیقعده, وفات شیخ عبدالکریم حائری

آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری، فقیهی برجسته، مرجع و زعیمی بزرگ، محققی ژرف اندیش و عالمی وارسته و پرهیزگار و صاحب کرامت، امین و مورد وثوق بود و زهد و ساده زیستی، تواضع، صبر و بردباری، شجاعت، ثبات قدم، اخلاق و برخورد نیکو، عدالت و احتیاط شدید در بیت المال جنبه یی از خصوصیات اخلاقی ایشان بود.او همواره متبسم بود و به نیازهای مردم به ویژه فقرا توجه ویژه یی داشت و از هرگونه خودخواهی و تنگ نظری احتراز می کرد و امور را با تدبیر و سعه صدر و بلندنظری حل می کرد.ایشان نسبت به صرف وجوهات شرعیه در مخارج خانوادگی به شدت احتیاط داشت تا جایی که روز وفاتش خانواده ایشان در تنگی بودند به طوری که آیت الله (امام)خمینی(ره) در پاسخ به شاه گفته بود؛ «... مایی که وقتی مرحوم حاج عبدالکریم حائری مان از دنیا می رود، آقازاده هاشان همان شب شام ندارند، مفت خوریم یا آنان که بانک های خارجی را پر کرده اند و باز دست از سر ملت برنمی دارند؟»آیت الله حائری اظهار علاقه شدید به ائمه اطهار(ع) به خصوص امام حسین (ع) داشته اند به طوری که بنابر درخواست ایشان یکی از شاگردانش همه روز پیش از شروع درس چند دقیقه یی ذکر مصیبتی می کرده است. و به طور کلی در برپایی مراسم سوگواری جدیت داشت. همچنین ایشان احاطه خاصی بر مجالس عزاداری و گویندگان مذهبی و مطالب گفته شده در این مورد داشته اند و هدف ایشان این بود که در این مجالس که منشاء تربیت نفوس است، از هرگونه جعل و دروغ و خلاف و مبالغه گویی منزه و به دور باشد.

● زندگینامه

حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۲۷۶ هـ.ق مطابق ۱۲۳۹ هـ.ش در روستای مهرجرد واقع در۶۰ کیلومتری شهر یزد، از توابع میبد یزد متولد شد. در میان پدرانش کسی روحانی نبوده و پدرش محمدجعفر انسانی عادی بود که با کرباس فروشی و خرید و فروش گوسفند و گاهی با کشاورزی روزگار می گذرانید. شش ساله بود که پدرش را از دست داد. جهت ادامه تحصیل به یزد رفت و در مدرسه علمیه خان سکنی گزید و نزد حضرات آیات می رسید. نزد علی مدرس یزدی، سیدیحیی موسوی، سیدحسین وامق و سیدحسین سلطان العلماء به فراگیری ادبیات و فقه و اصول پرداخت.بعد از تکمیل مقدمات تحصیل در سال ۱۲۹۸ هـ.ق به عشق امام حسین(ع) و آیت الله فاضل اردکانی به همراه مادرش وارد کربلا شد و طی دو سال که در کربلا بود، شرح لمعه و قوانین را نزد علامه فاضل اردکانی آموخت.

مدتی نیز از حوزه درس آیت الله شیخ علی بفرویی یزدی بهره برد. سپس به سامرا رفت. سامرا در آن زمان مرکز بزرگ علمی شیعه بود که توسط میرزای شیرازی تاسیس شده بود و از آن جهت که پس از فوت میرزای شیرازی بیم تعطیلی آن حوزه می رفت، از مدرسان نجف و کربلا درخواست کردند به سامرا مهاجرت کنند و شیخ عبدالکریم نیز به توصیه استادش فاضل اردکانی عازم سامرا شد.ایشان ۱۳ سال در سامرا بود و نزد استادانی چون میرزا محمدحسن شیرازی، میرزامحمدتقی شیرازی، شیخ فضل الله نوری و سیدمحمدبن المیرقاسم طباطبایی فشارکی اصفهانی به تحصیل پرداخت. پس از وفات میرزای بزرگ شیرازی به همراه استاد خود سیدمحمد فشارکی به نجف رفت و با شرکت در درس آیات عظام؛ آخوند خراسانی، سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی و شیخ الشریعه اصفهانی به تکمیل مبانی فقهی پرداخت و به درجه عالی اجتهاد نائل آمد.در زمان مرجعیت آخوند خراسانی به کربلا بازگشت و ۱۶سال به تربیت طلاب علوم دینی پرداخت و از همین روی به حائری ملقب شد چرا که به کربلا حائر گویند.

● سفر به اراک

در سال ۱۳۳۲ هـ.ق به دعوت حاج آقا اسماعیل، فرزند حاج آقا محسن اراکی به اراک آمد. در طول هشت سال که در اراک بود، حوزه علمیه ممتازی دایر کرد به طوری که جمعی از طلاب و فضلای شهرهای دیگر نیز رهسپار اراک شدند. پس از پنج سال اقامت در اراک وقتی به زیارت امام رضا(ع) مشرف شدند در بازگشت، چند روزی را در قم به سر بردند و این امر باعث آشنایی علمای قم با ایشان شد. او مدرسه فیضیه را دید که حجره های پرغوغای دیروزش اکنون خالی از همهمه محصلان علوم دینی شده و بر قفسه های کتاب گرد فراموشی نشسته بود. همچنین مدرسه بزرگ «دارالشفاء» را دید که سالن های درس و بحث آن اکنون محل اسکان فقرای شهر یا زائرین حرم مطهر حضرت معصومه(س) شده بودند و بعضاً کسبه اطراف حرم از حجره هایش به عنوان انبار اجناس استفاده می کردند.

● سفر به قم و تاسیس حوزه

شیخ عبدالکریم در سال۱۳۴۰ هـ.ق به قصد زیارت حضرت معصومه(س) به قم رفت و در آنجا با پافشاری و اصرار شدید علما و مدرسان قم، که مقام برجسته علمی و حسن تدبیر او را به خوبی شناخته بودند، از جمله مرحوم آیت الله بافقی که ایشان را به اخبار منقول از امامان مبنی بر اینکه در آخرالزمان علم از قم به عالم افاضه خواهد شد، تذکر دادند، روبه رو شد و شیخ عبدالکریم نیز موافقت کردند و تا آخر عمر در قم ماند و حوزه علمیه مهمی را در این دیار، بنیان نهاد که او را پس از آن «موسس» یا «مجدد» حوزه علمیه لقب دادند.

ابتکار آیت الله حائری پس از توجه دادن محصلان علوم دینی به ژرف نگری در درس و بحث علمی گزینش «هیات ممتحنه» برای گرفتن امتحان از دروس حوزوی بود که امروز چنین روشی در آموزش و پرورش همه کشورها از ضروریات کار محسوب می شود.

ایشان پس از فوت مراجع تقلید عراق، مرجعیت مطلق شیعیان ایران و برخی کشورها را برعهده گرفت. چندی بعد از تاسیس حوزه، علمای دیگری چون آیات عظام سیدابوالحسن اصفهانی، میرزامحمدحسین نائینی، سیدعلی شهرستانی و سیدعبدالحسین حجت که از مراجع تقلید و مدرسان بزرگ نجف به شمار می آمدند، در پی فشارهای حکومت عراق به ایران هجرت کردند و با برپایی مجالس تدریس فقه و اصول، در تقویت حوزه علمیه و آیت الله حائری کوشیدند.

● آثار علمی

حاج شیخ عبدالکریم حائری با پیروی از شیوه پژوهشی شیخ اعظم انصاری با ژرف اندیشی به تنقیح فقه و اصول و بحث های اجتهادی و تحکیم قوانین پرداخت و به تدوین بسیاری از مباحث استدلالی پرداخت.در این راستا به تالیف کتبی پرداخت که عبارتند از؛ کتاب الصلاه، دررالفوائد مشهور به دررالاصول شامل مباحث اصول فقه غیر از اجتهاد و تقلید در دو جلد، تقریرات درس های استادش مرحوم فشارکی، کتاب المواریث، کتاب النکاح، رساله عملیه به فارسی و عربی، حاشیه عروه الوثقی آیت الله سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی و حاشیه بر انیس التجار، ملامهدی نراقی است. البته یکی از مهم ترین خدمات علمی حضرت آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری، تربیت شاگردانی والامقام در عرصه علوم دینی است که برخی از آنان عبارتند از؛ آیات عظام خمینی، گلپایگانی، اراکی، شریعتمداری، مرعشی، هاشم آملی، صدر، سیدمحمد حجت، محمد تقی خوانساری، طالقانی و... .

● آثار فرهنگی - اجتماعی

آیت الله حائری در عصری زندگی می کرد که به جهت حاکمیت ظلم، عدالت اجتماعی در کشور معنایی نداشت و در کوچه و بازار و معابر عمومی شهر، فقرا و تهیدستان به تکدی، روزگار می گذراندند. لاجرم محلی را به نام «خانه فقرا» اختصاص داد و مستمندان شهر را در آن مکان گرد آورد. و به این ترتیب صدقات و کمک های مالی مردم خیر و نیک اندیش را در مسیری صحیح، صرف اداره امور آنان کرد. همچنین ایشان با کمک مالی یکی از مومنان قم به نام سیدمحمد فاطمی، بیمارستانی به نام «فاطمی» احداث کردند و بعدها آیت الله حائری با وجوهی که از «سهام الدوله» به ارث مانده بود، این بیمارستان را گسترش داده و خلاء بزرگ درمانی و بهداشتی مردم قم را با این بیمارستان پر کرد.

● رحلت

حضرت آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی، در هفدهم ذیقعده سال۱۳۵۵ قمری، مطابق با دهم بهمن سال ۱۳۱۵شمسی در ۷۹ سالگی دار فانی را وداع گفت.در آن زمان به دستور رضاخان برگزاری مجالس سوگواری و عزاداری حتی برای سیدالشهدا(ع) در شهرهای ایران ممنوع شده بود. اما در آن روز وقتی خبر رحلت مرجع بزرگ تشیع در شهر پیچید، با همه این محدودیت ها و خفقانی که در شهر حاکم بود، حکومت نتوانست از تجمع شیفتگان مرجعیت جلوگیری کند.در نهایت پیکر پاکش بعد از اقامه نماز توسط آیت الله سیدفخرالدین قمی در جوار حضرت معصومه(س) در مسجد بالاسر به خاک سپرده شد.

سیدمحمد ناظم زاده قمی