ایران رود

جستاری درباره طرح اتصال دریای خزر به خلیج فارس

یکی از طرح‌های مهم و جالب توجه در کشور طرح اتصال دریای عمان به دریای خزر است. این طرح قبل از انقلاب بررسی گردید و برای آن طرح کلی ارائه شد. پس از انقلاب اسلامی هم دوباره مطرح بود اما به بوته فراموشی سپرده شد.

حالا که قرار است در مصرف بنزین و نفت صرفه‌جوئی شود بد نیست این طرح مورد بررسی قرار گیرد. هزینه آن زیاد نیست و احتمالاً توسط نیروهای داخلی هم قابل اجرا باشد. اما اجرای آن تحول عظیمی در آب و هوا، حمل و نقل، اشتغال و غیره خواهد داشت.

به گفته آقای دکتر کردوانی اولین طرح را مهندس هومان فرزاد در سال ۱۳۴۵ نوشت و به سازمان پژوهش‌های علمی کشور ارائه داد. او گفته بود که باید بین دریای خزر و خلیج فارس دریاچه‌هائی درست کنیم تا این دو دریا به هم متصل بشوند. در این ارتباط سه نقطه پست در ایران داریم چاله جازموریان، بیابان لوت و دیگری هم دشت کویر می‌گویند. اگر آب را از خلیج فارس به داخل این سه نقطه گود پمپاژ کنیم تبخیر آنها موجب بارندگی می‌شود و آن‌قدر هم بارندگی می‌شود که با کشتی می‌توانیم راه بین این دو دریا را طی کنیم و طبق گفته‌ها همان‌طور که در گذشته این‌جا دریا بوده حالا هم همان‌طور خواهد شد یک طرح هم آقای مسعود قمی به آقای مهندس موسوی نخست‌وزیر وقت داده بود که نزدیک بود آن را اجرا کند چون در طرح خودش نوشته بود که این طرح برای جمهوری اسلامی هزینه‌ای در بر ندارد.

مسعود قمی ابتدا یک تاریخچه‌ای گفته بود که در کشور چین در زمان فلان پادشاه چنین کردند و کانالی ساختند و به یادگار مانده است اگر جمهوری اسلامی هم چنین کاری بکند در تاریخ خواهد ماند. طرح او به این صورت است که ما کوه البرز را به شکل یک ذوزنقه پنج‌ کیلومتر بالا و هفت کیلومتر پائین می‌تراشیم و خاک‌ها و سنگ‌ها را بر می‌داریم و از طرف پونک یکی زا محله‌های تهران یک کانال درست می‌کنیم که از کنارش قطار و ماشین هم به شمال برود.

منظره زیبائی هم در این صورت خواهیم داشت از طرفی رطوبت منطقه شمال هم به داخل تهران خواهد آمد و آن رطوبت هوای تهران را تا قسمت‌های زیادی از خشکی در می‌آورد. البته طرح‌های دیگری هم برای وصل کردن خلیج فارس به دریای خزر بود به این‌ صورت که بین این دو دریا کانالی بکشیم و کشتی هم رفت و آمد داشته باشد نظرشان هم این بود که این کار آب و هوا را معتدل می‌کند من شنیدم که این طرح را هم تصویب کرده و برایش بودجه گذاشتند و حتی مدتی هم روی آن کار کردند. چند سال پیش هم که آقای خاتمی رئیس‌جمهور وقت به آمریکا رفته بودند ۵۰ نفر از تحصیل‌کرده‌های ایرانی مقیم آمریکا طرح دیگری به ایشان داده‌ بودند که شبیه طرح آقای هاشمی رفسنجانی بود. اسم طرح آقای هاشمی کانال کشتی‌رو بود اما اسم طرح آقای خاتمی را ایران‌رود گذاشته بودند. طرح ایران‌رود را غلامحسین رشید که برایم فرستاد تا نظرم را برایش بنویسم من در ۳۰ صفحه نظرم را نوشتم و بندبند آن طرح را با دلایل علمی رد کردم و گفتم این طرح قابل اجرا نیست.

طرح آقای خاتمی ایران‌رود هم شبیه طرح آقای هاشمی رفسنجانی بود با این تفاوت که مسیرش با طرح قبلی کمی اختلاف داشت. طرح آقای هاشمی ایجاد کانالی بود که از گرگان می‌آمد و به جاجرم به شرق بندرعباس و به بندر تیاب وصل می‌شد اما طرح آقای خاتمی دورتر می‌رفت به طرف جاسک و آن نواحی. من از جنبه‌های مختلف آن طرح را رد کردم که شرحش مفصل است. اولاً ایجاد کانال اصلاً عملی نیست چون بین این دو دریا ما اختلاف ارتفاع زیاد داریم کشتی باید یک‌هزار و ۷۰ متر از کوه البرز بالا برود این کار چگونه امکان دارد ما در دنیا جائی داریم که کشتی ۳۰ متر بالا می‌رود مثلاً در کانال پاناما آنها سه پله درست کرده‌اند به نام‌ دروازه‌های کشتی یا مثلاً کانال ولگا ـ دن که ۱۲ پله است و دریای خزر را به آب‌های آزاد جهان وصل کرده است.

طرح عظیم ساختن آبراه سراسری ایران (ایران‌رود) طرحی است که بر مبنای آن دریای خزر به خلیج فارس متصل می‌شود. این پروژه پس از مطالعه فراوان و بررسی‌های همه‌جانبه پس از رایزنی و همکاری با گروهی از استادان و متخصصان ایرانی و غیرایرانی در رشته‌های اقتصاد، زمین‌شناسی، آب‌شناسی، مهندسی راه و ساختمان، نفت، معادن، جامعه‌شناسی، محیط زیست، کامپیوتر، ارتباطات و امور مالی و حقوق بین‌الملل بر روی کاغذ آورده می‌شود.

نکته قابل توجه این‌ است که این طرح یک برنامه آبرسانی ساده نیست، بلکه یک پروژه آبادانی بسیار گسترده و فراگیر می‌باشد.

طرح ایران‌رود این قابلیت را دارد که نزدیک به دو میلیون نفر را به اشتغال وا دارد، موجب فراهم آوردن آب شیرنی در مناطق خشک خاوری ایران گشته، مبارزه با خشکسالی را بنیان نهاده، نیرو و ارزش ژئوپلیتیکی ایران را در گیتی چندین برابر ساخته، آبادانی گسترده به وجود آورده، برای همیشه چهره ارتباطات و حمل و نقل در ایران را دگرگون ساخته و موجب جلب سرمایه و ممر درآمد بی‌وقفه برای کشور شود و تا زمانی‌که ابر و باد و مه خورشید و فلک در کارند مورد بهره‌وری نسل‌های آینده ایران قرار گیرد. پس از اجرای این طرح و در مراحل بعدی، در صورت نیاز می‌توان با کشیدن آبراه‌های باریک‌تر و ارتباط آنها با شهرهای کرمان، یزد، کاشان و قم یک شبکه بزرگ در قلب کشور به وجود آورده و نسل‌های آینده را از نتایج بی‌سابقه آن بهره‌مند نمود.

بر پایه بررسی‌های جغرافیائی و زمین‌شناسی دو مسیر برای آبراه پیشنهاد می‌شود: شروع مسیر از خلیج کوچک واقع در باختر خلیج چابهار به سوی شمال آغاز و پس از گذشتن از کنار شهر بم، کویر لوت را گذرانده، از کنار کویر نمک و شهر طبس به سوی شمال عبور نموده در حوالی ۱۳۰ کیلومتری خاور شاهرود به سوی شمال باختری متمایل شده و پس از گذشتن از کنار گرگان به بندر ترکمن در دریای خزر می‌رسد.

مسیر دوم از ناحیه میان چابهار و بندر جاسک آغاز و پس از گذر از کنار شهر بم هم‌چون مسیر شماره یک تا طبس رفته و آن‌گاه به سوی شمال باختری رفته به فاصله ۵۰ کیلومتری جنوب باختری از شهر سمنان گذشته و در فاصله ۱۰۰ کیلومتر خاور تهران از میان رشته‌کوه البرز به شهر ساری رسیده و با گردش به سور خاور به بندر ترکمن خاتمه می‌یابد.

طول آبراه بین ۱۴۶۵ کیلومتر تا ۱۶۰۰ کیلومتر برآورده شده است. در طول مسیر باید کانالی به ژرفای ۵۰۰ متر حفر شود و از آن‌جائی که سطح دریای خزر نزدیک به ۲۹ متر از سطح دریای آزاد پائین‌تر است، در بخش کوچکی از مسیر در شمال ایران از الگوی کانال پاناما استفاده شده و تالاب‌هائی ساخته خواهد شد تا از سرازیر شدن آب دریای آزاد به دریای مازندران جلوگیری به عمل آید. در همین ناحیه می‌توان با نصب توربین، برق سراسر آبراه را تأمین نمود.

پهنای آبراه در پائین ۲۵۰ متر و در سطح زمین ۱۰۰۰ متر پیش‌بینی می‌شود تا بتواند در آینده دور نیز رفت و آمد دو سویه کشتی‌های بزرگ از جمله نفتکش‌ها را امکان‌پذیر سازد.

در مسیر میان بم و طبس ایجاد یک بندر مدرن و آزاد تجاری پیش‌بینی گردیده است تا دل کویر را به‌صورت یک قطب بازرگانی در آورده و شکوفائی اقتصادی را به کرمان، یزد، طبس و از آن‌جا به سراسر کشور به ارمغان آورد.

● امتیازات طرح ایران‌رود

▪ فراهم آوردن اشتغال، هدف کوتاه مدت از اجرای پروژه ایجاد کار در سطح بسیار گسترده می‌باشد، بنابراین روش انجام طرح هم‌چون برنامه‌های آبادانی کشور چین بر پایه به کار گرفتن هر چه بیشتر نیروی انسانی خواهد بود.

▪ تولید و دستیابی به آب آشامیدنی، فراهم آوردن راه‌های آبرسانی و مبارزه با خشکسالی، براساس نظر کارشناسان کمبود آب عامل اصلی خشک شدن جنگل‌ها در آینده به ویژه در مناطق خشک چون خاورمیانه خواهد بود.

▪ افزایش نیرو و ارزش ژئوپلیتیکی ایران در جهان و کاهش نفوذ بیگانه در منطقه، ارتباط دریای خزر با دریای عمان از راه ایران‌رود آرزوی کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان مبنی بر دستیابی به دریای آزاد را تحت کنترل ایران برآورده خواهد ساخت.

▪ بهبود بخشیدن محیط زیست و وضع آب و هوا در بخش خشک ایران. بررسی‌های نخستین نشان می‌دهد که ایجاد آبراه عظیم ایران‌رود احتمالاً از خشکی هوا در مسیر کاسته، به تشکیل ابر کمک کرده و موجب ریزش باران‌های محلی خواهد گشت.

▪ ایجاد آبادانی در محروم‌ترین نقاط خاوری ایران، پروژه‌ ایران‌رود نقطه پایانی بر محرومیت‌های چندصدساله بخش خاوری ایران بود. آوردن آب به کویر آٰغاز پا گرفتن کشاورزی و آبادانی بوده و ساختن بندر آزاد بازرگانی، فرودگاه، راه‌های ارتباطی، کشیدن خط نیرو، به ارمغان آوردن ماهی و ماهیگری، کشتی‌سازی، شهرسازی، بهره‌برداری از مواد آلی و برقراری ارتباط با دنیای بیرون از کویر، آبادانی و رفاه و پیشرفت را به همراه خواهد داشت.

▪ پدید آوردن امنیت و کمک به مبارزه با قاچاق مواد مخدر

▪ ایجاد درآمد ابدی برای ایران افزون بر پدید آوردن شکوفائی اقتصادی. ایران‌رود یک منبع درآمد همیشگی برای ایران به وجود خواهد آورد. هر بار که کشتی‌های حامل نفت و گاز و سایر کالاهای ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان، روسیه و افغانستان و یا هر کشتی دیگر از این آبراه گذر می‌کند مبلغی قابل مقایسه با کانال سوئز به‌عنوان حق ترانزیت یا آمد و شد به دلار به ایران خواهد پرداخت و این منبع سرشار را پایانی نخواهد بود.

▪ خنثی یا کم اهمیت ساختن طرح انتقال نفت و گاز از زیر دریای خزر

▪ پدید آوردن همکاری و همبستگی بی‌سابقه میان ایرانیان برون‌مرزی و درون‌مرزی این حقیقت که بیش از ۹۳ درصد کسانی که از برنامه ایران‌رود آگاهی یافته‌اند با شور و هیجان بی‌اندازه از آن استقبال کرده و آمادگی خود را برای پژوهش و همکاری در به انجام رساندن آن اعلام داشته‌اند مؤید این واقعیت است که با یک برنامه‌ریزی خردمندانه می‌توان احساسات میهن‌پرستانه و آرزوی سرافرازی و پیشرفت و آبادانی ایران را در ایرانیان برون‌مرزی و درون کشور برانگیخت و از نیروی لایزال حاصله از آن برای انجام پروژه بهره گرفت.

▪ بازگرداندن سرمایه و اندیشه و مغز به کشور علاوه بر کارشناسان و استادان و متخصصان ایرانی برون‌مرزی که با شوق بسیار برای پژوهش و اجرای طرح ایران‌رود اعلام آمادگی نموده‌اند، تنی چند از سرمایه‌داران جوان ایرانی که از برکت وجود آزادی و هوش و استعداد و به کار گرفتن نبوغ خود در زمینه کامپیوتر و اینترنت در غرب به ثروت فراوان رسیده‌اند نیز آمادگی مشروط خود برای فراهم آوردن تا یک میلیارد دلار هزینه پروژه را اعلام نموده‌اند.

▪ پدید آوردن بندر آزاد در میانه ایران و شکوفائی بازرگانی در کناره ایران‌رود، در محلی میان شهرهای بم و طبس و در دل کشور طرح بنیان یک بندر آزاد به معنای واقعی کلمه پیش‌بینی شده است تا با نیروی تمام به رقابت با دبی بپردازد. تسهیلات بندری مدرن، سردخانه، انبار و وسایل کامپیوتری، ارتباطات آخرین سیستم از طریق ماهواره GPS و فرودگاه و بزرگراه موجب آن خواهد شد که این بنادر با پیشرفته‌ترین بنادر دنیا رقابت کرده و هم‌چون هنگ‌کنگ و سنگاپور و دبی بتواند ثروت فراوانی به کشور سرازیر سازد.

▪ گسترش چشم‌گیر دریانوردی و صنعت کشتی‌سازی با بهره‌برداری از آبراه سراسری ایران‌رود: با نگرش به دریای خزر و خلیج فارس ایران دارای بیش از ۳۵۰۰ کیلومتر راه دریائی و قابل کشتیرانی خواهد شد. اتصال دو دریا در شمال و جنوب خود به خود رفت و آمد کشتی‌ها را افزایش داده، موجب رونق بازرگانی در این مناطق شده و روح دریانوردی را در بسیاری زنده خواهد کرد. افزون بر این، احداث تعمیرگاه و کارخانه کشتی‌سازی در سطح بین‌المللی ایران را به مراحل نوینی در این زمینه رهنمون خواهد ساخت که خود موجب اشتغال و منبع درآمد قابل ملاحظه‌ای خواهد گردید.

▪ ایجاد دو دریاچه و پرورش ماهی و سایر جانداران دریائی: پژوهش‌های علمی انجام شده بر روی دریای خزر نشان می‌دهد که این دریاچه یک دوره ۷۰ ساله دارد. بدین‌گونه که در این دوره آب آن افزوده شده و بالا رفته و در دوره پس از آن،آب دریاچه پائین می‌رود.

برای یکی نشدن آب دریاچه خزر و خلیج فارس (غلظت و ترکیب آب این دو دریا متفاوت است و آبزی‌های آنها نیز از انواع متفاوت‌اند) در بخش کوهستانی شمال، از الگوی کانال پاناما استفاده می‌شود. بدین ترتیب که کشتی به درون تالاب هدایت می‌شود که کارش شبیه کار آسانسور بوده و آن را به سطحی بالا یا پائین می‌برد. پس از انتقال کشتی، آب این تالاب به بخشی در نزدیکی آبراه منتقل شده و یک دریاچه مصنوعی تشکیل می‌دهد.

در این دریاچه که از آب دریای خزر پدید آمده، آبزی‌های آن دریا از جمله ماهی استروژن پرورش خواهند یافت که خود منبع درآمد بسیاری خواهد گشت.

در دوره ۷۰ ساله دیگر آب دریای خزر پائین می‌رود، می‌توان یک دریاچه مصنوعی دیگر در سوی دیگر آبراه به وجود آورده و ماهی و میگو و سایر آبزی‌های خلیج فارس را در آن پرورش داد.

طرح عظیم آبراه سراسری ایران از سوی گروهی از استادان و کارشناسان و دانشمندان ایرانی عاشق ایران که همگی قلبشان برای ایران می‌طپد به منظور عرضه برنامه‌ای برای جلوگیری از انفجار قریب‌الوقوع سرزمینشان عرضه شده است. این افراد به خوبی از عظمت پروژه آگاهی داشته و واقفند که ممکن است پاره‌ای افراد ایرادهائی نسبت به آن داشته، آن را ناشدنی انگاشته و یا به دلیل آن‌که منافعی برای خود در آن نمی‌بینند، با آن به مخالفت بپردازند.

به گفته کارشناسان طرح ایران‌رود پروژه‌ای اجراء نشدنی است که براساس بررسی‌های علمی بنیان نهاده شده است. آشکار است که پس از آن‌که اصول طرح‌ مورد پذیرش قرار گیرد مطالعات گسترده ولی سریع دیگری نیز انجام گرفته و تمام نظرات صاحب‌نظران ایرانی و بین‌المللی مورد مداقه قرار خواهد گرفت.

منبع: اینترنت