آزمون های استاندارد برای لاک

میزان وزن پوشش ورق قلع در هر طرف ورق و یکنواختی آن باید در ابتدای امر مورد توجه قرار گیرد

۱- آزمون‌های انجام شده روی ورق قلع

- اندازه‌گیری میزان قلع: میزان وزن پوشش ورق قلع در هر طرف ورق و یکنواختی آن باید در ابتدای امر مورد توجه قرار گیرد.

- وزن پوشش قلع: این آزمون که به وسیله مقدار مشخصی از مواد شامل کلرآنتیموان و اسیدکلریدریک انجام می‌شود، میزان وزن پوشش قلع در هر طرف را به دست می‌دهد. به طور معمول این آزمون یک بار و به هنگام ورود قلع به کارخانه و یا در صورت نیاز به صورت مقطعی انجام می‌شود.

۲- آزمون‌های انجام شده روی لاک مایع

این آزمون‌ها به طور کلی به ۵ دسته تقسیم می‌شوند که شامل آزمون‌های ظاهری، اندازه‌گیری ویسکوزیته، تعیین درصد مواد جامد، اندازه‌گیری دانسیته و در نهایت تست پوشش است.

- شکل ظاهری مواد خام

الف) رنگ: در این آزمون رنگ نمونه مورد آزمایش، با نمونه شاهد و استانداردهای تعریف شده موجود در شرکت مقایسه می‌شوند.

ب) وجود کف: محصولات و مواد اولیه و مواد نیمه ساخته تولیدی نباید دارای کف زیادی باشند.

ج) ذرات خارجی: نمونه مورد آزمایش باید عاری از هرگونه ذرات خارجی باشد.

د) شفافیت و کدری: محلول‌ها و ورنی‌ها از نظر شفافیت باید مطابق شاهد و استانداردهای تعریف شده باشند.

- اندازه‌گیری ویسکوزیته: این امر توسط دو آزمون کاپ و دستگاه بروکفیلد- که به ترتیب ویسکوزیته لاک‌ها را بر اساس ثانیه و سانتی‌پوآز اعلام می‌کنند- انجام می‌گیرد.

- تعیین درصد مواد جامد: بر اساس استاندارد ملی کد ۲۵۰۹ آزمون اندازه‌گیری میزان مواد جامد صورت می‌گیرد که در نتیجه آن مقدار استفاده از رقیق‌کننده تا آن‌جا مجاز خواهد بود که درصد مواد جامد آن از حداقل درصد مواد جامد گزارش شده پایین‌تر نباشد.

- اندازه‌گیری دانسیته: این آزمون توسط دستگاه پیکنومتر انجام شده و برای حلال‌ها و رقیق‌کننده‌ها کاربرد دارد.

- تست پوشش:

الف) فیلم پوشیده شده روی ورق: به منظور بررسی قابلیت پخش لاک روی ورق انجام می‌شود. برای این کار، ورقی که لاک خورده از داخل دستگاه با همان زمان و دمای اعلام در کوره پخته می‌شود و برای آسانی کار به وسیله دستگاه بارکوتر به صورت دستی، بخش کوچکی از یک ورق را لاک‌زده و در کوره پخت می‌کنند.

ب) وزن فیلم‌تر: پس از تمیز کردن و وزن نمودن ورق مورد نظر، آن را لاک زده و دوباره وزن می‌کنند. از تفاضل این دو وزن، وزن فیلم‌ تر در مساحت ورق به دست می‌آید.

۳- آزمون‌های انجام شده روی لاک پخته شده

به طور کلی باید گفت سطح لایه لاک پخته شده باید به طور کامل صاف، یکنواخت و عاری از هر گونه حفره، ذرات خارجی و دانه بازنشده باشد.

بدین منظور یک سری آزمون‌های فیزیکی و شیمیایی روی ورق انجام می‌گیرد.

- آزمون‌های فیزیکی:

الف) تعیین ضخامت با استفاده از ضخامت‌سنج: به وسیله دستگاه ضخامت‌سنجی که به دقت کالیبره شده است، این عمل انجام می‌شود.

ب) وزن فیلم خشک: مانند وزن فیلم تر محاسبه می‌شود.

ج)‌تست چسبندگی (Cross Cut): کراس کات شامل وسیله‌ای مانند قلم به شکل مربع مستطیل بوده که کاتر نام دارد. طی مراحلی به وسیله این ابزار با کشیدن خطوطی متقاطع روی سطح ورق با زاویه مشخص اعمال قلم روی سطح و فواصل استانداردی در کشیدن خطوط و مربع‌ها، میزان چسبندگی لاک به سطح ورق معین می‌شود.

د) تست استن: این آزمون برای تعیین میزان پخت لاک صورت می‌گیرد. بدین صورت که پنبه‌ای آغشته به استن را با فشار معینی (حدود ۳۰۰ گرم) روی سطح کشیده تا جایی که لاک روی ورق شروع به پاک شدن کند. تعداد دفعات رفت و برگشت برای پاک شدن لاک، مقدار پخت لاک را به دست می‌دهد.

ه) تست انعطاف‌پذیری (Cupping Test): همان‌طور که گفته شد به منظور تعیین میزان مقاومت پوشش ورق در حالت فشار، در برابر ترک‌خوردگی انجام می‌شود.

ی) تست ضربه (Impact Test): توسط دستگاهی به نام Impact و با ایجاد ضربه‌ای ناگهانی از ارتفاعی مشخص بر روی ورق، ایجاد فرورفتگی می‌کند و برای تست از بین رفتن لاک موجود روی ورق انجام می‌شود.

ر) تست میزان سختی لاک (Dur-O-Test): ‌این آزمون برای لاک داخل و ورنی‌های خارج سطح قوطی کاربرد دارد و توسط دستگاه سختی‌سنج انجام می‌شود.

م) تست براقیت: این آزمون را حتی با نگاه کردن به وسیله چشم غیرمسلح به ورق لاک خورده نیز می‌توان انجام داد، که نسبت به درجه زاویه دید و لاک‌های مختلف، اعداد استاندارد مختلفی برای آن تعریف شده است.

ن) تست گوه‌ای شدن (Wedge-Bend): این آزمون در دستگاهی با همین نام انجام می‌شود و از مجموعه آزمون‌ها برای کنترل میزان مقاومت لاک است.

ش) تست نوچی شدن (Blocking Test): به وسیله قسمت کردن و تا زدن ورق در ابعاد معینی صورت می‌گیرد تا پس از باز شدن مکان‌های فاقد لاک در محل تا شده مشخص شود. اگر ورق فاقد ترک‌خوردگی یا ریختگی باشد، لاک از لحاظ پوشش مناسب است.

- آزمون‌های شیمیایی:

این دسته از آزمون‌ها نیز بر اساس استاندارد ۲۵۰۹ صورت می‌گیرند.

این آزمون‌ها میزان پایداری لاک در برابر محصولاتی با خاصیت خورندگی را سنجیده و تعیین می‌کنند که آیا این مقاومت زیاد است یا کم. این آزمون‌ها شامل: پاستوریزاسیون (جوشان) و استریلیزاسیون (اتوکلاو) است که از آزمون‌های قطعی در رابطه با قوطی‌های مواد غذایی به حساب می‌آیند.

کمی بیشتر درباره استانداردها

استاندارد ۲۴۵۵ با عنوان «بسته‌بندی، پوشش‌های مورد مصرف در بسته‌بندی فلزی، مواد غذایی و آشامیدنی، ویژگی‌ها» آن‌طور که در بخش پیشگفتار آن آمده، در سال ۱۳۶۴ برای نخستین بار تدوین شده است. این استاندارد بر اساس پیشنهادهای رسیده مورد بررسی و تایید کمیسیون‌های مربوط در سال ۱۳۸۴ مورد تجدید نظر و تایید قرار گرفته است.

این استاندارد در ۷ سرفصل به شرح زیر تنظیم و منتشر شده است:

۱- هدف

۲- دامنه کاربرد

۳- مراجع الزامی

۴- اصطلاحات و تعاریف

۵- ویژگی‌ها

۶- بسته‌بندی و نشانه‌گذاری

۷- نمونه‌برداری

هدف از تدوین این استاندارد تعیین ویژگی‌های عمومی، نشانه‌گذاری و نمونه‌برداری پوشش‌های مصرفی در داخل بسته‌بندی فلزی مواد غذایی و آشامیدنی ذکر شده است.

در بخش دامنه کاربرد نیز آمده است: این استاندارد شامل روش‌های آزمون برای پوشش‌های پودری، چندلایی، سیال، فیلم‌های خشک و تر، بر روی سطوح داخلی و یا خارجی ورق فلزی یا بسته‌بندی‌های فلزی است.

از مراجع زیر نیز به عنوان مراجع الزامی جهت کاربرد این استاندارد یاد شده است:

استاندارد ملی ایران: ۲۵۰۹ سال ۱۳۸۴ بسته‌بندی پوشش‌های مورد مصرف در بسته‌بندی فلزی، روش‌های آزمون- استاندارد ملی ایران: ۱۸۸۱ سال ۱۳۸۱، ظروف فلزی غیر قابل نفوذ جهت نگهداری مواد غذایی، ویژگی‌ها- استاندارد ملی ایران: ۲۳۲۷ سال ۱۳۸۲ قوطی فلزی بسته‌بندی مواد غذایی و غیرغذایی، روش‌های آزمون.

استاندارد ۲۵۰۹ با عنوان «بسته‌بندی، پوشش‌های مورد مصرف در بسته‌بندی فلزی، روش‌های آزمون» نیز مشابه استاندارد ۲۴۵۵، در سال ۱۳۶۴ به تدوین رسیده و در سال ۱۳۸۴ مورد بازرسی مجدد قرار گرفته است.

در بخش هدف تدوین این استاندارد آمده است: «هدف تدوین این استاندارد، تعیین روش‌های آزمون‌های عمومی پوشش‌های مصرفی در داخل و یا خارج بسته‌بندی فلزی مواد غذایی و آشامیدنی است.

با این دید، فهرست مطالب آورده شده در این استاندارد نیز شامل: پیشگفتار، هدف، دامنه کاربرد، مراجع الزامی، اصطلاحات و تعاریف، نمونه‌برداری، کلیات، روش‌های آزمون، پیوست الف و پیوست ب است.

این استاندارد در بخش روش‌های آزمون شامل ۲۱ تست و توضیحات آن در رابطه با پوشش‌های مصرفی در داخل و یا خارج بسته‌بندی‌های فلزی مواد غذایی و آشامیدنی است.

در زیر به نام این آزمون‌ها اشاره می‌کنیم:

وزن مخصوص (چگالی)، گرانروی، آزمون تعیین درصد مواد جامد، نقطه اشتعال، دانه‌بندی، ضخامت پوشش و یا وزن فیلم خشک، روش آزمون چسبندگی فیلم خشک به روش چهارخانه‌ای، روش آزمون چسبندگی فیلم خشک در محل لبه برش، آزمون نوچی فیلم خشک، آزمون ضربه‌ای (گوی در حال سقوط)، روش‌های آزمون پایداری فیلم خشک در برابر گوه‌ای شدن، روش آزمون جامی شدن گرد یا فنجانی شدن، روش آزمون تعیین مقاومت در برابر خراش (سختی پوشش)، آزمون کنگره‌ای نمودن فیلم خشک، روش آزمون پایداری فیلم خشک در عملیات کشش نیمه عمیق و عمیق، مقاومت در برابر عملیات ساخت بدنه و سر و کف، آزمون مقاومت فیلم خشک در برابر حلال استون، آزمون تعیین نقاط بدون پوشش، آزمون تعیین خلل و فرج فقط برای بسته‌بندی نوشابه‌های گازدار، بررسی مقاومت پوشش داخلی بسته‌بندی فلزی پر شده در برابر مواد غذایی و آشامیدنی و در نهایت، تعیین نوع رزین فیلم خشک بر روی ورق پوشش داده شده.