سرقت متان از مریخ

مریخ مملو از رمز و راز است و گرچه دانشمندان با استفاده از تازه ترین فناوری های اکتشافاتی برخی از آنها را رمزگشایی می کنند, اما از آن سو و با گسترش همین اکتشافات بر صف راز و رمزهای آن افزوده می شود

مریخ مملو از رمز و راز است و گرچه دانشمندان با استفاده از تازه‌ترین فناوری‌های اکتشافاتی برخی از آنها را رمزگشایی می‌کنند، اما از آن سو و با گسترش همین اکتشافات بر صف راز و رمزهای آن افزوده می‌شود.

یکی از عجیب‌ترین نکاتی که ذهن دانشمندان را در سال‌های اخیر به خود مشغول کرده است، چرخه تناوبی تولید و ناپدیدشدن گاز متان در سطح این سیاره در طول سال است به طوری‌که در مریخ به طرز عجیبی گاز متان تولید و ناپدید می‌شود.

دانشمندانی که مریخ و تغییرات جوی آن را به عنوان یک حرفه زیرنظر دارند، متوجه شده‌اند که تمرکز گاز متان نه تنها در نقاط مختلف آن متفاوت است بلکه در فصول گوناگون سال نیز در نوسان است. مطالعه‌ای که گروهی از دانشمندان در ایتالیا روی این چرخه به ظاهر عجیب داشته‌اند، نشان از آن دارد که در طول یک سال مریخی، متانی که در سطح این سیاره بزرگ تولید شده است از بین می‌رود. این بررسی که نتایج آن شگفتی دانشمندان را به همراه داشته است، با استفاده از فناوری‌های نوینی از جمله مدارگرد اکتشافی مریخ متعلق به ناسا صورت گرفته است.

انتشار نتایج این مطالعه جدید بر مباحث داغ و عمدتا متناقضی که درخصوص متان یا همان CH۴ که در سطح مریخ دیده می‌شود، دامن زده است. دانشمندان طی ۵ سال به این نتایج رسیده‌اند.

بر اساس این نتایج در طول فصل پاییز، گاز متان از ۳ نقطه مشخص در سطح مریخ منتشر می‌شود. این نقاط عبارتند از Tharsis، Elysium و Arabia Terrae. دو نقطه نخست از این مجموعه در حقیقت بزرگ‌ترین مناطق آتشفشانی در سطح مریخ هستند. در عین حال حجم قابل توجهی از یخ آب در زیر شن‌های منطقه Arabia Terrae وجود دارد. دانشمندان متوجه شده‌اند در طول زمستان تمرکز گاز متان در مریخ کاهش می‌یابد اما در تابستان آنچنان افزایش می‌یابد که براحتی و از اتمسفر نازک مریخ منتشر می‌شود. دانشمندان با دقت زیادی این چرخه را زیرنظر گرفته‌اند، چون فکر می‌کنند در لابه‌لای آن سرنخ‌های زیادی درباره گذشته حیات در مریخ وجود خواهد داشت.

دانشمندانی که در این پروژه حضور دارند، طی ماه‌های گذشته تلاش‌های طاقت‌فرسایی انجام داده‌اند. آنها حدود ۳ میلیون گزارشی که حدفاصل جولای ۱۹۹۹ تا اکتبر ۲۰۰۴ از طریق مدارگرد اکتشافی مریخ به دست آمده است را مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار داده‌اند. این بازه زمانی معادل ۳ سال مریخی می‌شود که برای تخمین درستی یک چرخه طبیعی بازه زمانی کافی به نظر می‌رسد. دستاوردهای آنها در نوع خود جالب توجه بوده است. آنها دریافته‌اند عمر هر دوره انتشار گاز متان در مریخ تنها حدود یک سال است. در ادامه اتفاقاتی در سطح این سیاره روی داده که طی آن متان تولید شده ناپدید می‌شود و سپس همه چیز دوباره آغاز می‌شود.

دانشمندان از حدود ۷ سال پیش به این نتیجه دست یافتند که مریخ مملو از متان است و حتی برخی از دانشمندان به این سیاره به عنوان منبع آتی تامین انرژی مورد نیاز زمین در دهه‌های آتی نگاه می‌کنند، هر چند که هنوز بشر برای رسیدن به این سیاره در نخستین مراحل آماده‌سازی قرار دارد. طی ۷ سال گذشته این احتمال به یقین تبدیل شده است که گاز متان در طول فصول مختلف و همچنین نقاط گوناگون این سیاره با نوسانات زیادی همراه است، اما این برای نخستین بار است که دانشمندان متوجه می‌شوند که چرخه تولید و از بین رفتن گاز متان خیلی سریع‌تر از تصورات قبلی‌شان انجام می‌شود.

از آنجاکه مشخص شده است گاز متان تنها به ۲ روش فوران‌های آتشفشانی و فعل و انفعالات بیولوژیکی تولید می‌شود، تولید این گاز در مریخ به همان اندازه هیجان‌انگیز بوده است که چرخه تولید و از بین رفتن آن. این که در گوشه‌ای از منظومه شمسی گازی تولید می‌شود که نمونه آن نیز در زمین وجود دارد برای همگان و حتی مردم عادی نشانه‌ای احتمالی مبنی بر وجود نشانه‌های حیات در سطح این سیاره است.

البته این تنها مریخ نیست که از حیث وجود گاز متان مورد توجه مردم عادی و دانشمندان قرار گرفته است. تحقیقاتی که دانشمندان در سال‌های اخیر انجام داده‌اند، نشان می‌دهد در اتمسفر سیاراتی نظیر مشتری، زهره، نپتون و اورانوس و البته قمر تیتان نیز مقادیر قابل توجهی از این گاز وجود دارد. همین ردپا کافی است تا دانشمندان پس از پشت سر گذاشتن مریخ روی این اجرام فضایی نیز متمرکز شوند.

گرچه دانشمندان معتقدند تولید گاز متان صرفا به وسیله فوران‌های آتشفشانی یا فعل و انفعالات بیولوژیکی صورت می‌گیرد با این حال این نکته نیز ثابت شده است که فرآیندهای شیمیایی می‌توانند به تولید گاز متان منجر شوند. از جمله این فرآیندها می‌توان به ترکیب دی‌اکسیدکربن با آب تولید شده از یخ ذوب شده در زیر سطح (مریخ) اشاره کرد.

گرچه نمی‌توان کشف ردپایی از مریخ در یک سیاره فرازمینی نظیر مریخ را نشانه‌ای بسیار روشن و نهایی از کشف حیات عنوان کرد، با این حال تغییراتی که در چرخه تولید و نابودی این گاز دیده شده است به اندازه کافی برای دانشمندان انگیزه ایجاد کرده تا مریخ را با دقت بیشتری زیرنظر بگیرند.

گاز متانی که در مریخ تولید می‌شود، پس از قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش خورشید که سطح این سیاره را بشدت تحت تاثیر قرار می‌دهد بتدریج از میان می‌رود و از آنجا که چرخه احیای متان در مریخ وجود دارد همه چیز گویای آن است که فرآیندی در این سیاره وجود دارد که موجب تولید مجدد این گاز می‌شود. به عقیده برخی دانشمندان چرخه عجیب تولید و نابودی گاز متان در مریخ با قواعد و قوانین فیزیکی موجود تناقضاتی دارد و همین تناقضات است که دانشمندان را به وجد آورده است. فاکتور دیگری که بر مبهم بودن این فرآیند می‌افزاید این است که تنها نور خورشید برای نابودی متان تولیده شده در مریخ کافی نیست بلکه فرآیندهای بیولوژیکی نیز می‌توانند بخشی از فرآیند نابودی را انجام دهند. این گمان قوی دانشمندان را بر آن می‌دارد که باز هم به مریخ به عنوان سیاره‌ای که نشانه‌های جدی از حیات در خود دارد، نگاه کنند.

ناسا و اسا و سایر غول‌های تازه‌وارد در برنامه‌های فضایی برنامه‌های مختلفی برای اکتشافات در مریخ دارند. شاید باید همچنان منتظر ماند تا چند دهه دیگر که بسیاری از ایده‌های مطرح شده در خصوص رسیدن پای بشر به مریخ به واقعیت تبدیل شود. در آن زمان است که بدون شک پاسخ بسیاری از رازهای موجود درباره مریخ و از جمله چرخه عجیب تولید و نابودی متان در آن کشف می‌شود.

مهدی پیرگزی