مقدمه ای بر كاربرد RS و GIS در مدیریت جهانگردی

توریسم صنعتی است كه هم بر محیط طبیعی تاثیر گذاشته و هم از آن تاثیر می پذیرد

● چكیده

كاربرد سنجش از دور (RS) و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) در عرصه توریسم نه تنها در ایران بلكه در بسیاری از كشورهای جهان سوم گسترش زیادی نداشته است. در این مقاله سعی بر این است تا مدلی عمومی و ساده جهت كاربرد این دو دانش نو در توسعه توریسم و مدیریت آن ارایه شود. بدین منظور نحوه جمع‌آوری داده‌ها و تهیه مواد لازم و تركیب آنها جهت استخراج نقشه‌های مفید برای مدیریت توریسم به صورت اجمالی تشریح شده است.

● مقدمه

اغلب كشورهای جهان سوم و در حال توسعه با معضلاتی از قبیل توسعه نیافتگی محلی و منطقه‌ای به عنوان زیربنای توسعه ملی، نبود برنامه‌ریزی مناسب و كارآمد، بیكاری، توزیع ناهمگن امكانات و تسهیلات در سطح ملی، آلودگی محیط زیست و نارسایی اقتصادی مواجهند. در این میان معضل بیكاری بیشتر از همه به عنوان نمود عینی تمامی مشكلات فوق رخ می‌نماید.

جهانگردی برنامه‌ریزی شده و مدیریت شده می‌تواند در زمینه ایجاد اشتغال نقشی انكارناپذیر و اساسی داشته باشد. كشور ما با توجه به تنوع جاذبه‌های طبیعی و انسانی، زمینه مناسبی جهت گسترش توریسم دارد. توریسم صنعتی است كه هم بر محیط طبیعی تاثیر گذاشته و هم از آن تاثیر می‌پذیرد. وجود اطلاعات و داده‌های خام عددی قابل توجه در زمینه توریسم در كشورهای در حال توسعه این امكان را به متخصصین می‌دهد تا ضمن مدیریت صحیح و سریع داده‌ها، نارسایی‌های مربوط به امكانات و تسهیلات زیربنایی، زمینه‌های قابل سرمایه‌گذاری و شناسایی مبادی توریست فرست را به نحو قابل قبولی انجام دهند.

GIS می‌تواند این داده‌ها را جمع‌آوری، ذخیره، طبقه‌بندی، پردازش، بازیابی، كدگذاری، ترتیب، تجزیه و تحلیل، مدلسازی و مكانیابی نموده و نتایج حاصل را در اختیار تصمیم‌گیران قرار دهد. از طرف دیگر تصاویر ماهواره‌ای سنجش از دور به عنوان یكی از منابع تهیه داده‌های لازم برای محیط GIS ضمن كاهش محسوس هزینه تهیه اطلاعات زمینی، می‌تواند زمینه بازنگری منظم تغییرات و پایش مداوم آنها را در اختیار متخصصین قرار دهد.

● منابع تهیه داده‌های مورد استفاده در محیط GIS جهت كاربرد در توریسم

۱) داده‌های میدانی

داده‌های میدانی عبارتند از آمار و اعداد خامی كه توسط محققین و با پیمایش زمینی و با استفاده از ابزار دستی مانند فرم‌های آماده و ابزار الكترونیكی مانند GPS۱ جمع‌آوری و در بانك‌های اطلاعاتی مانند access و یا excel ذخیره می‌شوند. این داده‌ها در محیط GIS به شرطی كه دارای مختصات جغرافیایی از قبیل طول و عرض باشند قابل تبدیل به نقشه‌های گرافیكی و موضوعی در لایه‌های مخصوص به هر پدیده می‌باشند. این داده‌ها می‌توانند شامل جاذبه‌های طبیعی مانند پارك‌های تفریحی یا جاذبه‌ها و امكانات انسان ساخت مانند: مجتمع‌های توریستی، پمپ‌بنزین‌ها، تعمیرگاه‌های بین راهی، تیرپاركها، رستوران‌های بین راهی، اقامتگاه‌های دائم و موقت، دفاتر خدمات جهانگردی، ترمینال‌ها، فرودگاه‌ها، بنادر و … باشند.

۲) نقشه‌های موضوعی منتشر شده

۲-۱) نقشه‌های پراكنش انسانی مانند: تقسیمات سیاسی، تراكم جمعیت، گرایش‌های مذهبی، زبان‌ها و گویش‌ها، توزیع جغرافیایی نژادی یا بافت قومی و …

۲-۲) نقشه‌های توپوگرافی، جغرافیای طبیعی، زمین‌شناسی و منابع آب (دریاها، دریاچه‌ها و رودخانه ها و چشمه‌های آب معدنی).

۲-۳) نقشه‌های مربوط به زیرساختهای توسعه‌ای مانند: شبكه راههای ارتباطی جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی، شبكه مخابراتی، شبكه انتقال نیرو، شبكه توزیع آب و توزیع فصلی دما و …

۳) داده‌های سنجش از دور

به دلیل متغیر بودن عوارض زمینی چه از بعد كیفی و چه از بعد كمی، محققین نیازمند دسترسی به آخرین وضعیت طبیعی و انسانی مناطق مورد مطالعه و وضعیت همان مناطق در زمانهای متعدد پیشین جهت كشف تغییرات و روند آن می‌باشند، یگانه ابزار سهل‌الوصول جهت این امر تصاویر ماهواره‌ای در زمانهای مورد نظر می‌باشد تا با تجزیه و تحلیل آنها به وسیله نرم‌افزارهای كامپیوتری یا در موارد كم، توسط برآورد چشمی بتوانند تغییرات انجام گرفته را دقیقاً یا حدوداً تخمین بزنند.

● نحوه مطالعه و نتایج مورد انتظار در عرصه توسعه توریسم

۱) محققی كه مطالعه خود را در محیط GIS متكی به داده‌های صرف میدانی می‌نماید قادر خواهد بود پس از جمع‌آوری داده‌های خام و تبدیل آنها به نقشه‌های موضوعی، كمبودهای زیرساختی مناطقی را كه زمینه‌های طبیعی توسعه توریسم را دارا می‌باشند از لحاظ تسهیلات توریستی تشخیص داده و پیشنهادات خود را ارایه نماید. مثلاً پراكنش غیر متوازن پمپ بنزین‌ها، تیرپارك‌ها، تعمیرگاه‌های بین راهی و رستوران‌ها را تشخیص داده و مكان‌های مناسبی را جهت احداث موارد لازم پیشنهاد نماید.

ممكن است در مناطقی از ناحیه مورد مطالعه جاذبه‌های طبیعی توریستی وجود داشته باشد ولی شبكه ارتباطی مناسبی موجود نباشد لذا محقق در آن صورت با در نظر گرفتن وضعیت جمعیتی مناطق مجاور پیشنهاد احداث شبكه ارتباطی لازم را ارایه خواهد داد.

۲) تحقیق در محیط GIS كه مبتنی بر نقشه‌های موضوعی منتشر شده باشد محقق را در امر ارایه راهكارهای توسعه توریسم به در نظر گرفتن مواردی راهنمایی خواهد كرد تا بتواند توسعه توریسم را در ارتباط با باورهای فرهنگی و اعتقادی انسان‌های ساكن در اطراف جاذبه‌های توریستی تبیین نماید. پر واضح است كه باورهای فرهنگی و پیشداوری‌های یك جامعه در مورد افرادی كه به عنوان توریست وارد آن می‌شوند نقش تعیین كننده نهایی در توسعه یا ركود توریسم در آن جامعه دارد و محقق باید بتواند با در نظر گرفتن جمیع جهات جمعیتی از قبیل خصوصیات مذهبی، نژادی، قومی، تركیب جنسی و سنی، صنایع دستی، سطح درآمد، وجه غالب اقتصادی، تولیدات دامی و كشاورزی، آب و هوا، توپوگرافی، نوع خاك، زمین‌شناسی، پراكنش گیاهی و جانوری، شبكه‌های ارتباطی و خدماتی، منابع آبهای سطحی، میزان بارش سالانه و فصلی و… یك الگوی قابل قبول جهت جذب توریست یا اكوتوریست ارایه نماید. تمامی موارد پیش گفته هر كدام بایستی به صورت نقشه‌های جداگانه در محیط GIS وارد شده و موقع تجزیه و تحلیل مورد استفاده و استناد محقق قرار گیرد.

۳) تحقیق براساس تصاویر ماهواره‌ای در مورد موضوع توریسم بیشتر مربوط به تغییرات طبیعی منطقه مورد مطالعه خواهد بود. با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و مقایسه تصاویر چند زمانه یك منطقه محقق می‌تواند نواحی آسیب‌دیده، مناطق در معرض خطر و یا مناطق مستعد توسعه توریستی را شناسایی نموده و در اختیار تصمیم‌گیران قرار دهد.

۴) مطالعه توسعه توریسم با استفاده از تمامی موارد سه‌گانه فوق در محیط GIS باعث می‌شود قضاوت و نتیجه‌گیری محقق دقیق‌تر، جامع‌تر و نزدیكتر به حقیقت بوده و قابلیت اطمینان نتایج تحقیق بالاتر باشد به عبارت دیگر محقق هر اندازه كه بتواند جزئیات زیادتری را به صورت لایه‌های مجزا در محیط GIS طراحی و در تجزیه و تحلیل‌های خود مد نظر قرار دهد به قضاوت نهایی نسبتاً جامعی دست خواهد یافت.

۱- Global Position System

علیرضا چنار- كارشناس ارشد سنجش از دور و GIS