اول اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی

چرا ماجرای حقیقی زندگی‌ سعدی شیرازی، شاعری که امروز شعر و تصویر آرامگاهش بر اسکناس‌ها و نامش بر کوی و خیابان‌های بسیاری نشسته است، با این همه شهرت در پس پرده‌های تردید و افسانه پنهان مانده است؟

چرا ماجرای حقیقی زندگی‌ سعدی شیرازی، شاعری که امروز شعر و تصویر آرامگاهش بر اسکناس‌ها و نامش بر کوی و خیابان‌های بسیاری نشسته است، با این همه شهرت در پس پرده‌های تردید و افسانه پنهان مانده است؟

محمدعلی فروغی در مقدمه‌ی تصحیح خود بر کلیات سعدی می‌نویسد: درباره‌ی زندگی سعدی «نگارش بسیار اما تحقیق کم بوده است و باید تصدیق کرد که خود شیخ بزرگوار نیز در گمراه ساختن مردم درباره‌ی خویش اهتمام ورزیده، زیرا که برای پروردن نکات حکمتی و اخلاقی که در خاطر گرفته است، حکایتی ساخته و وقایعی نقل کرده و شخص خود را در آن وقایع دخیل نموده و از این حکایت فقط تمثیل در نظر داشته است؛ نه حقیقت...»

به این ترتیب است که یافته‌های دقیق و مورد اعتماد از زندگی سعدی بسیار اندک هستند؛ مثلا محققان شک دارند که سعدی شیرازی در واقعیت هم به همه‌ی سفرهای دور و درازی که در آثارش آورده، رفته باشد. شک و شبهه درباره‌ی زندگی او بسیار است، اما در اثرگذاری قدرتمندانه‌ی او بر ادب و حتا زبان پارسی کم‌تر کسی تردید دارد. بی‌گفت‌وگو سعدی شیرازی از مشهورترین شاعران پارسی‌زبان است. در گذشته‌های اندکی دور، اثر معروفش «گلستان»، متن درسی مکتب‌ها و مدرسه‌ها بوده است و پارسی‌آموزان با آثار او مشق زبان و ادب پارسی می‌کرده‌اند.

گفته می‌شود که شیخ مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی در حوالی سال ۶۰۶ هجری در شیراز متولد شده، درکودکی پدرش را از دست داده، در جوانی به بغداد رفته و آن‌جا در مدرسه‌ی نظامیه و حوزه‌های دیگر به درس و بحث و تکمیل علوم دینی و ادبی پرداخته است. سفرهایی به عراق و شام و حجاز داشته، به سفر حج هم رفته است.

سعدی پس از چند سفر دوباره به شیراز بازگشته است. دوران هجوم مغول بوده و به همت اتابکِ فارس، ابوبکر بن سعد زنگی، شیراز به پناهگاه دانشمندان در برابر حمله‌ی دشمن تبدیل شده، سعدی نیز مقامی خاص در دربار پیدا کرده و به صحبت اتابک جوان، سعد بن ابوبکر پرداخته است. به نظر می‌رسد تخلص «سعدی» هم برگرفته از نام این اتابک است.

کلام سهل و ممتنع سعدی در آثار نظم، محکم و گیرا و در آثار نثر، آهنگین و مسجع است. اهل ادب و حتا خود سعدی لقب‌هایی چون «استاد سخن»، «پادشاه سخن» و «شیخ اجل» را برازنده‌ی شاعر دانسته‌اند. بسیاری از جمله‌ها و شعرهای او نیز برای پارسی‌زبانان ضرب‌المثل شده‌اند.

شعر «بنی‌آدم» از معروف‌ترین آثار سعدی است. گفته می‌شود این شعر بر سردر ورودی تالار ملل سازمان ملل متحد در نیویورک نقش بسته است، اما در درستی این مطلب تردیدهایی وجود دارد. عده‌ای می‌گویند نه این شعر را در مکان یادشده دیده‌اند و نه سندی برای اثبات ادعای درج شدن این شعر بر سردر یادشده در دست وجود دارد.

سعدی در میان عامه‌ی پارسی‌زبانان با نثر «گلستان» و نظم «بوستان» مشهور است. غزلیات او اما از عالمی به‌کلی متفاوت در دنیای ذهن و زبان سعدی خبر می‌دهند. گفته می‌شود او دلی عاشق و شیدا داشته و این همه شور و نشاط عاشقانه در غزلیات از این دل شوریده برآمده است.

از سعدی علاوه بر غزلیات، بوستان و گلستان، بسیاری آثار نظم و نثر دیگر هم برجای مانده است که همه را در قالب کلیات سعدی جمع کرده‌اند. کلیات سعدی شامل بوستان، گلستان، قصاید عربی، قصاید فارسی، مراثی، ملمعات و مثلثات و ترجیعات، غزلیات، مجالس پنج گانه، نصیحت الملوک و صاحبیه است.

استاد سخن در سال ۶۹۰ یا سالی پس از آن در زادگاه خود از دنیا رفته و در همان‌جا به خاک سپرده شده و از آن زمان تا امروز آرامگاهش میعادگاه علاقه‌مندان اوست.

روز اول اردیبهشت‌ماه در تقویم رسمی کشورمان به ابتکار مرکز سعدی‌شناسی به عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.