انقلاب اسلامی و مواجهه با نسل سوم

نسل سوم,نسلی سیاسی و خواستار مشاركت و ایفای نقش بیشتر در جامعه است نسل امروز به بركت استقلال و آزادی پدید آمده از انقلاب اسلامی نه تنها در فضای مدارس و دانشگاه ها حضوری فعالی و مؤثر دارد,بلكه در عرصه های سیاسی و اجتماعی جامعه, انتخابات متعدد خبرگان رهبری,ریاست جمهوری,نمایندگان مجلس , شوراها و حضوری تعیین كننده دارند

نسل سوم،نسلی سیاسی و خواستار مشاركت و ایفای نقش بیشتر در جامعه است ؛ نسل امروز به بركت استقلال و آزادی پدید آمده از انقلاب اسلامی نه تنها در فضای مدارس و دانشگاه‌ها حضوری فعالی و مؤثر دارد،بلكه در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی جامعه، انتخابات متعدد خبرگان رهبری،ریاست جمهوری،نمایندگان مجلس ، شوراها و.... حضوری تعیین كننده دارند.این نسل كه در دوران پرشور و تحرك پس از پیروزی انقلاب رشد كرده ، حضور در عرصه‌های مختلف اجتماعی و دخالت در تعیین سرنوشت كشور را حق خود می‌داند و با توجه به جمعیت به شدت رشد یافته خود،با استفاده از آزادی و اختیاری كه از مواهب انقلاب به اوست،بیش‌ترین نقش را در بسیاری تصمیم گیری های مبتنی بر آرای مردم دارد.

● پیشگفتار

تغییر و تحول نسل‌ها ، یكی از مباحث مهم در حوزه جامعه شناسی است در آموزه‌های اسلامی نیز به این مسئله اهتمام زیادی شده است ، چنان كه امام علی (ع) می‌فرماید : «لاتقسروا اولادكم علی اخلاقكم ، فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانكم » فرزندانتان را به اخلاق ( آداب ) و خوی‌های خودتان منحصر و مقید مسازید ؛ چه آنها برای زمانی جز زمان شما آفریده شده‌اند (۱) انقلاب اسلامی از آغاز شكل گیری تاكنون ، نسل‌های متعددی را پشت سر گذاشته و در سال‌های اخیر ، شاهد كاربرد برخی اصطلاحات ،‌نظیر «نسل سوم » ، « تفاوت نسل‌ها » و « شكاف یا انقطاع نسل » ، در برخی مطبوعات و محافل فرهنگی هستیم ، اینكه نسل سوم چیست و از چه ویژگی‌ها و خواسته‌هایی برخوردار است و آیا مسئله شكاف نسلی در جامعه ما واقعیت داشته و برای جلوگیری از بروز آن چه باید كرد ؟ موضوع اصلی نوشته حاضر است كه تلاش شده ، با استفاده از نظرات كارشناسان و صاحب نظران ، به بررسی آن پرداخته شود .

● تعریف نسل

اختلافات فردی و گروهی و نیز توضیح فرهنگ و منابع و رفتار ، به اندازه « طبقه اجتماعی» اهمیت دارد . منظور از واژه نسل ، فاصله میان تولد والدین و تولد فرزندان است كه معمولا سی سال گرفته می‌شود ؛ یعنی سه نسل درصد سال یا یك قرن . »(۲)

● تفاوت نسل‌ها

از دیدگاه روان شناختی و جامعه شناختی ، بین بینش‌ها ، منش‌ها و خواسته های دو نسل ، تفاوت وجود دارد ؛ به صورت طبیعی ، هیچ نسلی آینه تمام نمای آرمان‌های نسل قبل ، به ویژه انعكاس دهنده خصلت‌ها و منش‌های آنها نیست . هر نسلی شرایط و خصوصیات روانی اجتماعی خاص خود را دارد كه قطعا جنبه‌های مثبت و منفی را در بر می‌گیرد . تحول اقتضاد دارد كه نسل جدید در منش ، خصلت و بینش ، تابلوی نسل قبل نباشد ؛ به خصوص با توجه به اینكه سرعت تحولات در تمامی عرصه‌های زندگی بشری ، شتاب فزاینده و رود به تزایدی یافته است ؛ از این رو تفاوت نسل‌ها بیشتر از گذشته ، احساس می‌شود (۳) و حالت مخاطره آمیز این وضعیت ، شكاف و گسست نسلی است كه به معنای دور شدن تدریجی دو یا سه نسل پیاپی از یك دیگر ، از حیث جغرافیایی ، عاطفی ، فكری و ارزشی است و وضعیت جدیدی را ایجاد می‌كند كه اصطلاحا گسست نسل‌ها نامیده می‌شود . در این وضعیت ، غالبا نوجوانان و جوانان می‌كوشند ، تا آخرین پیوندهای وابستگی خود را از والدین یا نسل بالغ بگسلند و اغلب در این راه ، به گردن كشی و طغیانگری می‌پردازند . (۴) بر روی یك لوح سنگی كه از تمدن‌های قدیم به دست آمده ، نوشته شده است كه نسل جوان ما نسلی نظام گسیخته است ، نظام گسیخته عمل می‌كند و این مسئله ممكن است كه تمدن ما را بر با دهد . (۵)

▪ مجموعه تفاوت‌هایی كه میان دو نسل وجود دارد عبارت است از :

۱) تفاوت درآرمان ها و هدف های دو نسل .

۲) تفاوت در مفاهیم دو نسل .

۳) تفاوت در الگویابی و گروه‌های مرجع .

۴) تفاوت در اصطلاحات روزمره دو نسل .

۵) تفاوت در ظاهر ، پوشش و نوع سخن گفتن در میان دو نسل .

۶) تفاوت در انتظار از زندگی و به تبع آن تفاوت در سبك زندگی

همچنین تفاوت‌ها و ویژگی هاست كه نوعی ماهیت جدید ، تازه و متفاوت از نسل‌های گذشته را برای نسل جدید ایجاد می‌كند . در شكل گیری این فاصله و تفاوت میان نسل‌ها ، عوامل گوناگونی نقش دارند كه برخی طبیعی ( نظیر اقتضائات سنی ) و برخی ناشی از شرایط خاص جامعه و جهان كنونی است . (۷)

● نسل های انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی از آغاز شكل گیری تا كنون ، با چهار نسل مواجه است :

۱) نسل اول ، كسانی هستند كه در سال ۱۳۴۲ جوان بودند و بخشی از عمر خو را در مبارزه با استبداد رژیم منفور سابق گذراندند و به همراه امام (ره) موجب به وجود آمدن انقلاب اسلامی شدند و جمهوری اسلامی را تشكیل دادند . این نسل را می‌توان فداكارترین مجموعه وفادار به آرمان‌های انقلاب نام نهاد كه در دشوارترین روزهای انقلاب ، مدیریت جامعه را به عهده گرفت و به رغم چالش ها و توطئه های گوناگون ، موفق شد كه انقلاب را از مسیر انحراف نجات دهد .

۲) نسل دوم كه پرورده نسل اول است ، كسانی هستند كه موتور حركت انقلاب اسلامی بودند و جنگ تحمیلی را اداره كردند و با كمترین امكانات ، توانستند بر ارتش مزدور صدام پیروز شوند و حماسه‌های جاودانه‌ای از خود به یادگار بگذراند و در واقع نسل انقلاب و جنگ نام دارند . این افراد كسانی هستند كه تجربه پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ را دارند و با تجربه جنگ وارد میدان سازندگی شدند و در ارائه طرح‌های كلان عمرانی كه كشور پس از جنگ ، به آن نیاز داشت ، ساختار مدیریتی نظام را به عهده گرفتند و در حال حاضر ، بیشتر مسئولان و مدیران جامعه از این نسل هستند .

۳) نسل سوم ، فرزندان نسل دوم هستند و تجربه پیش از انقلاب ، انقلاب و جنگ را ندارند .

۴) نسل چهارم ، فرزندان نسل سوم هستند ، اینها نسلی هستند كه در واقع در آینده به نسل تبدیل خواهند شد و در حال حاضر كودك هستند و تقریبا ده سال دیگر ، در عرصه جامعه ظاهر خواهند شد .(۸)

● ویژگی های نسل سوم

وضعیت كلی جوانان كشور نشان می‌دهد كه ۷۰ درصد جمعیت جامعه ، زیر ۳۰ سال و ۳۵ درصد آنها در گروه سنی جوانان قرار دارند ؛ اگر سن جوان را بین ۱۵ تا ۲۸ سال تعریف كنیم ، ۲۵ میلیون جوان داریم كه به عنوان یك سرمایه بسیار عظیم ، بخش مهمی از جامعه كنونی را شكل داده ، ۲۰سال آینده كشور نیز در اختیار همین جوانان نسل سوم انقلاب است . از این رو ، شناخت صحیح این نسل و ویژگی‌های آنان ، از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار بوده و ضرورت توجه به آن را در بخش های سیاستگذاری و اجرایی كشور خاطرنشان می‌سازد.

در یك دسته بندی ، ویژگی های نسل سوم عبارت است از :

۱) به لحاظ شخصیتی ، هویتی شكل یافته تر و مستقل تر دارند .

۲) در توجه به مظاهر دینی ، گزینش گرند و مظاهر اساسی را ترجیح می‌دهند و بیش از آنكه به مظاهر دینی تكیه كنند به جوهر و گوهر دین تكیه دارند .

۳) بیشتر ترجیح می‌دهند ، آن گونه كه هستند ، دیده شوند و كمتر به پنهان كاری در رفتارها تمایل دارند .

۴) با خوش بینی ، به تعامل با جهان و فرهنگ‌های مختلف می‌اندیشند .

۵) بیشتر واقع گراست و طرح و برنامه‌های فردی و اجتماعی را بیشتر از نسل گذشته ، با ملاك قابلیت در دسترس ، عملی بودن ، راهگشا بودن می‌سنجد .

۶) بر خلاف دسته‌ای از برداشت‌های جامعه شناسی سیاسی ، این نسل بر اساس تجارب تاریخی ، به جدایی دین از سیاست تمایل نشان نخواهد داد ، بلكه به تعدیل ارتباط آن دو تمایل دارد . (۹)

۷) از سیاست زدگی گریزان است ؛ بی آنكه به احزاب و افراد سیاسی وابستگی جناحی داشته باشد، خود جوش در جهت تداوم انقلاب اسلامی گام بر می‌دارد و بی درگیری در مجادلات سیاسی ، به رشد و توسعه خدمتگذاری مردم همت می‌گمارد .

۸) تمایل زیبایی شناختی و هنری این نسل ، در مقایسه با نسل گذشته بیشتر است .

۹) صمیمی تر و راحت تر با دیگران مراوده و معاشرت می‌كند .

۱۰) ویژگی‌های این نسل ، پویایی و روحیه انتقادگری است كه در مقابل انحرافات احتمالی و كجروی‌ها به سرعت از خود واكنش نشان می‌دهد و بدون توسل به خشونت ، خطاها را اصلاح می‌كند .

۱۱) مدار حركت این نسل بر شناخت ، تجزیه و تحلیل حوادث سیاسی جهان ، موضع گیری صحیح و مقابله سریع با تهدیدات بیگانگان استوار است ، شرایط جهانی ، انفجار اطلاعاتی و گردش سریع اطلاعات ، پویایی و قدرت تحلیل بالایی به این نسل بخشیده است .

۱۲) میزان تبعیت و تأثیر پذیری نسل سوم از دیگران بسیار بالاست ؛ در نتیجه نسل سوم به الگوی مناسب نیاز دارد .

۱۳. این نسل به فرهنگ و سنت‌های ایرانی علاقه مند است . همچنین به دین و اخلاق پای بند است و ابعاد فرهنگی ، هنری و زیباشناسی فرهنگ ایرانی برای آنها بسیار جذابیت دارد .

● نسل سوم و انقلاب اسلامی

بررسی واقعیات موجود پیرامون نسل های انقلاب اسلامی ، روشن گر این نكته مهم است كه بخشی از تفاوت‌های موجود بین نسل‌ها ، كاملا طبیعی است . آرمان‌ها ، نیازها و احساسات نسل جوان هر جامعه‌ای، با نسل پیش متفاوت است ؛ به این معنی كه معمولا نسل های جدید ، بخش‌هایی از دیدگاه‌های نسل‌های قبلی را تعدیل می‌كنند یا تغییر می‌دهند و برخی مواقع این تغییر و تعدیل‌ها ، بسیار جدی است . این تفاوت اگر به درستی شناخته شود و با شیوه‌های صحیح با آن برخورد گردد ، نه تنها عارضه‌ای به دنبال نخواهد داشت كه موجب پختگی و ارتقای نسل های آینده خواهد شد .

بخش دیگری از این فاصله ، نه تنها طبیعی كه مطلوب است و نشانه تحول خواهی ، نوگرایی و سرزندگی نسل جوان است . چنان كه از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده است كه فرزندان خود را نه برای امروز، بلكه برای بیست سال آینده تربیت كنید ؛ یعنی در واقع بیست سال بعد ، مانند امروز نخواهد بود و فضای معنایی بیست سال بعد نیز با فضای معنایی امروز تفاوت خواهد داشت . بنابراین ، دگرگونی در نسل‌های بعدی تا اندازه زیادی طبیعی خواهد بود ؛ اما اگر شكاف نسل ها را به معنی انقطاع و انقلاب نسل ها بدانیم ، یعنی اینكه پدیده نسل ها ، ممكن است از مسیر سیلان عادی خود خارج شود و در شرایط خاص ، دچار دگردیسی ناگهانی شود و این دگردیسی به گونه‌ای باشد كه بتوان از كلمه انقلاب در نسل ها استفاده كرد كه در آن تمام مفاهیم ، گزاره‌ها ، سلیقه‌ها و غیره به طور ناگهانی تغییر می‌یابند ، در آن صورت به قطع می‌توانیم ادعا كنیم كه این امر ، یك واقعیت نیست ، بلكه یك توهم بیش نخواهد بود ، چرا كه انقلاب در نسل ها زمانی است كه هنجارها و ارزش های قدیمی از بین بروند و ارزش‌های جدید هم وجود نداشته باشد . آنگاه جامعه دچار انقلاب می‌شود . این امر در جمهوری اسلامی قابل تصور نیست و نخواهد بود. مقام معظم رهبری در تبیین رابطه نسل سوم با انقلاب اسلامی می‌فرمایند :

« یكی از حرف‌هایی كه امروز ، محور جنگ روانی دشمن است ، كه لازم است آن را بگویم . این است كه می‌گویند نسل سوم انقلاب ، از ایده‌های انقلاب جدا شده است ! بعد به دنبالش یك فلسفه هم می‌گذارند؛ مثل همه قلابی و دروغین و جعلی كه فقط برای توجیه یك حرف دروغ و غلط درست می‌كنند ، تا كسی جرأت نكند بگوید ، این حرف غلط است . می‌گویند این حرف متكی به یك فلسفه است ! آن فلسفه چیست ؟ آن فلسفه این است كه همواره در همه انقلاب‌ها ، نسل سوم از آن انقلاب رو برگردانده‌اند ! حرف دروغ ، حرف غلط ، حرف چرند ! كدام انقلاب‌ها را می‌گویید؟ در سال ۱۷۸۹ درفرانسه انقلاب شده ؛ اما نه نسل سوم ، نه نسل دوم ، بلكه همان نسل اول از انقلاب برگشتند ! بعد از چهار ، پنج سال ، یك حركت علیه انقلابیون اول به وجود آوردند و سه ، چهار سال قدرت را قبضه كردند ؛ باز بعد از چهار ، پنج سال علیه آنها فعالیت شد . به سال ۱۸۰۲ كه رسید ، آن چنان ماهیت این انقلاب دگرگون شده بود كه كسی مثل ناپلئون ، توانست بیاید و تاج پادشاهی را روی سرش بگذارد ! ... بعد هم تا نزدیك به هشتاد ، نود سال رژیم های سلطنتی البته سلطنت‌های گوناگون و سلسله‌های مختلف . در فرانسه پا بر جا بود كه دائما در حال جنگ و ابتذال و فساد بودند ! آن انقلاب به نسل سوم كه هیچ ، به نسل دوم هم نرسید ، چون پایه‌های انقلاب پایه‌های سستی بود . امروز بعد از گذشت دو قرن ، بعضی‌ها در جمهوری اسلامی ، خجالت نمی‌كشند می‌آیند ، ایده‌هایی كه در زمان خودش یك انقلاب را نتوانسته بود ، به سامان برساند ، با تیتر درشت به انقلابیون ایران تقدیم می‌كنند ؛ انقلابیونی كه توانسته‌اند ، عظیم ترین انقلاب را با پایه‌های مستحكم به وجود بیاورند و سال‌های متمادی آن را در مقابل طوفان ها حفظ كنند .

انقلاب اكتبر شوروی هم به نسل سوم نرسید ؛ هنوز شش ، هفت سال از پیروزی انقلاب نگذشته بود كه استالینیسم سركارآمد ، ..... حكومت به اصطلاح كارگری كه برای طبقات ضعیف تشكیل شده بود ، به حكومت استبداد مطلق فردی تبدیل شد .... بنابراین مسئله نسل دون و سوم و این حرف‌ها نبود ؛ همان اوایل كار ، همه چیز از دست رفته بود .

این كدام فلسفه است ، با كدام انقلاب تطبیق شده و در كجا تجربه شده كه نسل‌های سوم انقلاب ، از انقلاب برمی‌گردند ؟ نخیر ، این بسته به این است كه ایده آن انقلاب چه باشد. اگر ایده‌های یك انقلاب بتواند ، نسل دوم و سوم و دهم را به خاطر اصالت و صحت خود قانع كند ، آن انقلاب عمر ابدی خواهد داشت . ایده‌های انقلاب اسلامی ، ایده‌هایی هستند كه عمر ابد دارند . عدالتخواهی ، هیچ وقت كهنه نمی‌شود ؛ آزادی خواهی و استقلال خواهی ، هیچوقت كهنه نمی‌شود ؛ مبارزه با دخالت بیگانگان ، هیچ وقت كهنه نمی‌شود ؛ اینها چیزهایی است كه همیشه برای نسل ها جاذبه دارد .... مطمئن باشند ، همان شور و هیجان و ایمان و عواطفی كه در نسل جوان آن روز وجود داشت و توانست آن كار را بكند ، در این نسل جوان هم موجود است . (۱۰)

پی نوشت‌ها :

۱.رک. ده گفتار ، مرتضی مطهری ؛ دنیای جوان ، علامه سیدمحمدحسین فضل‌الله ، ترجمه مجید مرادی ، ص ۱۰۶.

۲.فرهنگ علوم سیاسی ، علی آقا بخشی ، تهران : چاپار ، ۱۳۸۳ ، ص ۲۶۷.

۳.مفاهمه بین نسلی ، دكتر علی‌اصغر كاكو جویباری ، بازتاب .

۴.پرورش فرزند در عصر دشوار ، بنجامین اسپاك ، ص ۲۵۹.

۵.جوان و بحران‌های اجتماعی ، مرتضی منطقی ، تجربه غرب و ایران .

۶.شكاف نسلی یا تفاوت نسلی ، امین بزرگیان ، نشریه نامه ، شماره ۳۹.

۷.ر. ك . شكاف ، فاصله یا تحول ؟ علی ذوعلم ، حلقه نقد و پاسخ .

۸.شكاف نسل‌ها؛ واقعیت یا توهم ؟ علی اختر شهر ، حلقه نقد و پاسخ .

۹.ر . ك . مفاهمه بین نسلی ، دكتر علی‌اصغر كاكوجویباری بازتاب .

۱۰.بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیركبیر ، ۹/۱۲/۱۳۷۹ .

۱۱.ر . ك . نیازهای نسل نو ، گفت و گویا با دكتر احمد برجعلی ، مجله حدیث زندگی ، ش ۱۷.

۱۲.همان ور . ك « روانشناسی خودباوری و ارتباط ان با موفقیت ، تقی ابوطالبی احمدی ، تهران: وحید ، ۱۳۸۲ .

۱۳.آیت‌الله جوادی آملی ، بازتاب ، بهمن .

۱۴.صیانت از آزادی ، امام موسی صدر .

۱۵.نازطلبی جوان ، صادق طباطبایی ، سایت بازتاب ، ۱۰/۸/۱۳۸۳ .

۱۶.سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ، مركز تحقیقات ، مطالعات و سنجش برنامه‌ای ور . ك : جوانان ، اسیر چالش‌های ناشی از سوء برنامه ریزی !‌منبع : خبرگزاری مهر ۲۴/۵/۱۳۸۳ .

۱۷.تحل جمعیتی جوانان جامعه ایران ، غلامعلی حداد عادل ، آسیب شناسی انقلاب اسلامی ، تهران : نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه صنعتی شریف ، ۱۳۷۹ ، ص ۴۳۱.

۱۸.نسل سوم ، احمداسماعیل تبار ؛ خانواده سبز ، ش ۸۱.

۱۹.سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی ، ساموئل هانتینگتون ، ترجمه محسن ثلاثی ، تهران : نشر علم ، ۱۳۷۵ ، ص ۲۶.

۲۰.جوانان و آینده انقلاب ، علی اكبر آقایی ، كتاب راه انقلاب ، ص ۴۲۶ .

۲۱.تحول جمعیتی جوانان جامعه ایران ، غلامعلی حدادعادل ، آسیب شناسی انقلاب ا سلامی ، تهران : نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه صنعتی شریف ، ۱۳۷۹ ، ص ۴۳۵.

۲۲.مرتضی مطهری ، ده گفتار ، تهران : صدرا .

منبع:هفته نامه پگاه حوزه،شماره ۲۰۷

---