سیگار از کشیدن تا کشتن

به مناسبت هفته جهانی بدون دخانیات

مصرف دخانیات یکی از مشکلات بهداشتی و تهدید‌کننده سلامت جهان امروز است، آمار سازمان جهانی بهداشت نشانگر ۵ میلیون مرگ سالانه ناشی از مصرف دخانیات می‌باشد. اگر الگوی مصرف فعلی در جهان ادامه یابد تا سال ۲۰۲۰ میلادی این رقم به ۱۰ میلیون نفر در سال خواهد رسید.

حدود ۴۷ درصد مردان و ۱۲ درصد از زنان جهان سیگاری هستند. در هر ۵ ثانیه یک مرگ ناشی از مصرف دخانیات در جهان رخ می‌دهد، سالانه نیز ۵۰ هزار نفر در ایران بر اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند.

برآورد می‌شود سالانه حدود ۵۸ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود که ۵ میلیارد و ۱۵ میلیون نخ آن از طریق تولیدات داخل، ۷ میلیارد و ۱۱ میلیون نخ از طریق تولیدات مشارکتی، ۲۱ میلیارد نخ از طریق واردات قانونی و ۱۰ میلیارد نخ از طریق قاچاق تامین می‌شود. بر این اساس، گردش مالی سالانه بازار سیگار در ایران رقمی حدود ۳ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. اما ۳ برابر این میزان نیز سالانه صرف درمان عوارض ناشی از مصرف سیگار در کشور می‌شود، اگر هزینه عمر از دست رفته افرادی که به خاطر مصرف سیگار جان خود را از دست می‌دهند را نیز اضافه کنیم رقم بسیار بزرگی می‌شود که محاسبه آن مشکل است. همگان نیز ضررهای سیگار را می‌دانند اما همچنان آن را می‌کشند و سیگار نیز آنها را می‌کشد.

● لایت‌های دروغین

روزگار روزگار لایت‌هاست و هر محصولی که برچسب بدی می‌خورد، بلافاصله نوع لایت خود را با شعار بی‌زیانی به بازار عرضه می‌کند. مهم‌ترین نمونه‌های این محصولات نوشابه و سیگار لایت است. اخیرا مقامات قضایی آمریکا اعلام کرده‌‌اند که چند دهه است کارخانجات تولید سیگار این کشور مردم را با کلماتی مانند لایت و اولترالایت فریب داده‌اند و برای افزایش فروش خود با ادعاهایی نظیر این که سیگارهای لایت، نیکوتین کمتر و در نتیجه مضرات کمتری دارند، به مردم دروغ گفته‌اند.

سالانه از ۳۰۰ میلیارد دلار درآمد کمپانی‌های دخانیات ۲۰۰ میلیارد دلار آن سود خالص است. طبیعی است این شرکت‌ها به هیچ وجه نمی‌خواهند سود هنگفت خود را از دست بدهند. به همین دلیل با افزایش آگاهی مردم درخصوص زیان‌های سیگار به حربه‌های تبلیغاتی دیگری روی می‌آورند تا بتوانند همچنان بازارهای جهانی فروش سیگار را در اختیار داشته باشند. گسترش انواع سیگار با اسامی لایت، سبک، ملایم و... از جمله این شیوه‌هاست. حتی اگر ادعاهای شرکت‌های تولید دخانیات را مبنی بر کم‌ضرر بودن بپذیریم باز هم لایت‌ها مشکلات خود را دارند. تحقیقات نشان داده که کشیدن سیگارهای کم نیکوتین یا به اصطلاح سیگارهای سبک به جای کشیدن سیگارهای معمولی به منظور کاهش مضرات دود سیگار بی‌تاثیر است.

همچنین احتمال ابتلا به سرطان در افرادی که سیگار سبک می‌کشند در مقایسه با افرادی که از سیگارهای معمولی استفاده می‌کنند برابر است. نتیجه این تحقیقات نشان داد افرادی که سیگار سبک می‌کشند ۵۰ درصد کمتر از دیگر سیگاری‌ها می‌توانند سیگار خود را ترک کنند. این افراد برای رسیدن به حد رضایت از سیگار کشیدن و جذب نیکوتین بیشتر دود این سیگار را بیشتر و غلیظ‌تر وارد ریه خود می‌کنند، به همین دلیل اگر نگوییم بیشتر حداقل به اندازه دیگران در معرض ابتلا به بیماری قرار دارند.

● سیگار و مالیات

افزایش مالیات سیگار تاثیرات مثبتی را در زمینه کاهش مصرف دخانی به همراه دارد اول این که افراد سیگاری به دلیل گران شدن قیمت سیگار به کاهش مصرف سیگار و حتی ترک کردن آن ترغیب می‌شوند. در عین حال، این اقدام ممانعت از سیگاری شدن افراد مستعد (مانند نوجوانان و جوانان) و کاهش مصرف سیگار در میان مصرف‌کنندگان دائم را در پی دارد.

براساس آمارهای جهانی، افزایش ۱۰‌درصدی مالیات سیگار موجب می‌شود که ۴ درصد افراد سیگاری با درآمد بالا و ۸ درصد این افراد با درآمد متوسط سیگار را ترک کنند و به این ترتیب ۴۲ میلیون نفر در دنیا موفق به ترک خواهند شد و ۱۰ ‌میلیون نفر از مرگ ناشی از مصرف دخانیات نجات می‌یابند. این در حالی است که با افزایش ۷۰ درصدی قیمت دخانیات از یک‌چهارم مرگ‌های ناشی از مصرف مواد دخانی نیز کاسته می‌شود. جمعیتی از جامعه که در وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین‌تری قرار دارند، همواره مورد توجه شرکت‌های دخانیاتی هستند. بنابراین زمانی که قیمت مواد دخانی افزایش یابد، این افراد سعی می‌کنند به‌ عنوان یک ابزار اقتصادی، سیگار را ترک کنند. بد نیست بدانید به همین دلیل در برخی کشورها ۴۰۰ درصد مالیات بر سیگار اخذ می‌شود.

البته افزایش مالیات باید همراه با کنترل بازار قاچاق باشد. اگر این افزایش قیمت همراه با کنترل بازار سیگارهای قاچاق نباشد نه‌تنها کمکی به کاهش مصرف دخانیات نخواهد کرد، بلکه مصرف سیگار قاچاق در کشور افزایش می‌یابد. به همین دلیل شرکت دخانیات باید به عنوان متولی نسبت به درج تصاویر هشدار‌دهنده روی سیگارهای موجود در بازار اقدام کند. در ایران نیز مالیات بر تولیدات داخلی و وارداتی مواد دخانی به‌ ترتیب ۱۰ و ۲۰ درصد بود، اما براساس قانون بودجه سال ۱۳۸۹، مالیات سیگارهای تولید داخل از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد و مالیات سیگارهای وارداتی و تولید مشترک از ۲۰ درصد به ۴۰ درصد افزایش یافت.

● جوانی بدون سیگار

جوانان بیش از همه از طرف کارخانه‌های بزرگ تولید سیگار در دنیا‌ تهدید می‌شوند ، تولیدکنندگانی که سالانه میلیاردها دلار برای بازاریابی محصولاتشان خرج می‌کنند.

کشیدن سیگار از مخرب‌ترین رفتارهای غیربهداشتی است که سلامت نوجوانان را به خطر می‌اندازد. نوجوانی که سیگار می‌کشد احتمال مصرف مواد مخدر و الکل در او افزایش می‌یابد که خود باعث افت تحصیلی یا ترک تحصیل وی می‌شود. خودنمایی از مهم‌ترین انگیزه‌ها برای سیگار کشیدن بین نوجوانان است.

دانشمندان معتقدند چنانچه افراد در سنین نوجوانی شروع به کشیدن سیگار کنند، (بیش از ۷۰ درصد موارد سیگاری شدن در این مرحله اتفاق می‌افتد) و مدت ‌۲۰ سال یا بیشتر به این عمل ادامه بدهند بین ۲۰ تا ۲۵ سال زودتر از افرادی که به هیچ‌وجه در زندگی سیگار نکشیده‌اند، خواهند مرد. نتایج تحقیقات نشان داده است که اغلب نوجوانان سیگاری یک یا چند دوست سیگاری دارند. مصرف سیگار توسط والدین و معلمان نیز نقش بسیار مهمی در شروع سیگار کشیدن یا تداوم مصرف آن در بین نوجوانان دارد. هم‌اکنون نیمی از کودکان دنیا در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار قرار دارند و شاید یکی از دلایل کاهش سن استعمال دخانیات و رسیدن آن به سن ۱۳ سالگی استنشاق تحمیلی دود سیگار در کودکی باشد.

● قانون جهانی

صاحب‌نظران پزشکی توصیه می‌کنند هیچ فردی چه به صورت فعال و چه غیرفعال نبایستی در معرض دود دخانیات قرار گیرد و در این بین حفاظت از سلامت افراد غیرسیگاری بر عهده دولت‌هاست. وجود قوانین مدون با ضمانت اجرایی قوی در کشورهای توسعه‌یافته و اقامه دعوی که در بسیاری موارد، پرداخت خسارات و تحمل زیان‌های کلان را برای شرکت‌های تولیدکننده سیگار در این کشورها به همراه دارد، توجه این شرکت‌ها را برای تدارک بازارهای جدید مصرف و سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه جلب کرده است.

این موضوع به صراحت در اسناد کمپانی‌های دخانیات و گزارش سازمان جهانی بهداشت منعکس شده است. در کشورهای در حال توسعه یا کم‌درآمد به علت ‌ وجود نداشتن قوانین مدون برای کنترل دخانیات یا نبود ضمانت‌های اجرایی کافی، همچنین وجود جمعیت جوان و روند افزایش روز‌افزون این جمعیت، میزان مصرف رو به افزایش است.

این موضوع باعث گردید تا سازمان بهداشت جهانی معاهده بین‌المللی کنترل دخانیات را تدوین و پیشنهاد نماید. این طرح در نشستی جهانی در اردیبهشت ماه ۸۲ توسط وزرای بهداشت ۱۹۲ کشور عضو سازمان ملل از جمله ایران به تصویب رسید.

● روزی بدون سیگار

سیگار و تنباکو دومین علل مرگ و میر در دنیا است. در سال ۱۹۸۷ کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی با تعیین یک روز با عنوان روز جهانی بدون دخانیات؛ توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانیات جلب نمودند. روز جهانی بدون دخانیات هر سال در ۳۱ می‌ مصادف با ۱۰ خرداد برگزار می‌شود. هر ساله به صورت سمبولیک شعاری برای این روز در نظر گرفته می‌شود؛ شعار روز جهانی بدون دخانیات، سال ۱۳۸۵ «دخانیات به هر شکل و نوعی کشنده است» بود. شعار سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۳۸۶ «جوانی بدون دخانیات» عنوان شده بود. سال گذشته نیز شعار محیط‌های عاری از دخانیات مطرح شد. شعار سال قبل سازمان جهانی بهداشت نیز «تصاویر و پیام‌های هشداردهنده آری، تعابیر فریبنده و گمراه‌کننده هرگز» بود. شعار امسال سازمان بهداشت جهانی نیز «جنسیت و دخانیات با تاکید بر حفاظت زنان در مقابل استعمال دخانیات» است.

● آرزوهای بزرگ

روز بدون دخانیات، دنیای بدون سیگار؛ تمامی این واژه‌ها عناوین زیبایی هستند که دست یافتن به آنها را باید از آرزوهای بزرگ بشری دانست. متاسفانه شرکت‌های دخانیات و به خصوص شرکت‌های چندملیتی آنقدر قدرت دارند که با وجود اجباری شدن درج شعار سیگار برای سلامتی مضر است، بازار خود را همچنان حفظ کرده‌اند و از میزان فروش آنها کاسته نشده است. شرکت‌های دخانیات با تبلیغات گسترده خود توانسته‌اند بازار عظیمی را در دنیا از آن خود کنند. قطعا با برخوردهای پراکنده و جزیی نمی‌توان به مبارزه با تولیدات گسترده دخانی و کاهش مصرف سیگار امیدوار بود. همه می‌دانند سیگار بد است.

پیام‌ها، هشدارها و تاسف‌های متفاوتی هر روزه در نکوهش دخانیات مطرح می‌شود و گروه‌های مختلفی بسیج می‌شوند. روزانه مضرات دخانیات اعلام می‌شود، اما آنچه امروزه کمبود آن بیش از گذشته حس می‌شود راهکارهایی عملی برای رفع این مشکل است. بررسی میزان مصرف دخانیات در جوانان نشان داده است، مصرف دخانیات در میان جوانان در حال افزایش است. این موضوع، هشدار و زنگ خطری برای افرادی که در سلامت عمومی جامعه، نقش دارند، است. با وجود اقدامات متعدد جهانی و ملی در کاهش مصرف دخانیات، هنوز تا کاهش میزان مرگ و میر به این دلیل، راه طولانی در پیش است و باید تلاش بسیار کرد.

علی اخوان بهبهانی