قلعه ایرج

قلعه ایرج به بزرگترین قلعه خشتی و گلی دفاعی ایران معروف است که به شکل مستطیل بوده و ساختمان آن با خشت و گل ساخته شده است.

قلعه ایرج به بزرگترین قلعه خشتی و گلی دفاعی ایران معروف است که به شکل مستطیل بوده و ساختمان آن با خشت و گل ساخته شده است. این قلعه یکی از بی‌نظیرترین قلعه‌های خشتی جهان است و با وسعت ۲۰۰ هکتار در دوران ساسانی ساخته شده اما به علت عدم حفاظت‌ از آن به شدت آسیب دیده است.

ابعاد داخلی شمال - جنوب قلعه ایرج ورامین ۱۲۱۴ متر و ابعاد شرقی - غربی آن ۱۱۵۰ متر است که با هیچ یک از قلعه‌های خشتی و تاریخی جهان قابل مقایسه نیست. درون دیوارهای قطور قلعه ایرج راهروهایی تعبیه شده که برجک‌های دیده‌بانی را به هم وصل می‌کرده است. ملات دیوارها از خشت و آجر است. در بیرون محوطه قلعه نیز سنگرهایی قرار دارد.

مصالح به کار رفته در آن خشت و گل است و به باور برخی، قلعه ایرج همان دژ وارنا است که در «وندیداد» که یکی از کتاب های پنجگانه اوستا است، نام آن برده شده. در وندیداد آمده است: « اهورا مزدا گفت آفریدم قلعه ای چهار گوش با نام وارنا ».

این قلعه در سمت شمال جاده ارتباطی ورامین به پیشوا قرار دارد و در ۴ جهت بنا، دروازه‌هایی به منظور فراهم ساختن امکان ورود و خروج به درون آن ساخته شده است. از چهار دروازه تنها دروازه اصلی که در شمال شرقی واقع شده، باقی مانده است که این حصار دارای ضخامتی بین ۱۷ تا ۲۲ متر و بیشترین ارتفاع آن ۱۶ متر است. نمای بیرونی حصار در چهار طرف ۱۴۶ برج و نیم دایره ای دارد که حد فاصل هر دو برج با چهار طاق‌نما تزئین شده که این طاق‌نما در بعضی قسمت‌ها به صورت دو طبقه است.

درون دیوارهای قطور قلعه ایرج راهروهایی تعبیه شده که برجک‌های دیده‌بانی را به هم وصل می‌کرده است. ملات دیوارها از خشت و آجر است. در بیرون محوطه قلعه نیز سنگرهایی قرار دارد. خندق اطراف قلعه در اثر فعالیت‌های کشاورزی پر شده و کل فضای عرصه و حریم به کشاورزی اختصاص یافته شده است.

برخی مورخین نظیر اعتمادالسلطنه که در دوران قاجار می‌یسته‌اند، توضیح مفصلی از این اثر ارائه داده‌اند.با توجه به قدمت و اهمیت این قلعه، طی سال‌های اخیر، مطالعات باستان‌شناسی درباره‌ این قلعه به عمل آمده است. بنای قلعه ایرج به شماره ۹۸۳۵ و تاربخ یازدهم مرداد ماه سال ۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. گفته می شود مرمت این بنای تاریخی در برنامه میراث فرهنگی قرار دارد و با بهسازی آن، گردشگران بیشتری می توانند بخشی از تاریخ تهران را به طور زنده ببینند.

فراوری: الهام مرادی