موقعیت و طبیعت سرزمین ایران

طبیعت جادویی و پهناور ایران یكی از عامل های بسیار ارزشمند صنعت جهانگردی است از میلیون ها هكتار مساحت خشكی ایران , ۱۹ میلیون هكتار باغ و كشت زار ۱۰ میلیون هكتار جلگه و مرتع ۱۹ میلیون هكتار جنگل , و باقی مانده آن شامل زمین های بایر , صحرا و كوه است

كشور جمهوری اسلامی ایران سرزمین پهناوری است كه ۱۶۴۸۰۰۰ كیلومتر مربع مساحت دارد و در جنوب غربی آسیا، میان كشورهای تركمنستان ، آذربایجان و ارمنستان در شمال ؛ افغانستان و پاكستان در شرق ؛ و تركیه و عراق در غرب قرار گرفته است . سراسر مرزهای جنوبی ایران را كرانه‌های خلیج فارس و دریای عمان فراگرفته است . مجموع مرزهای خشكی ایران ۵۱۷۰۰ كیلومتر ، و مجموع مرزهای آبی آن ، در شمال و جنوب ۲۵۱۰ كیلومتر است .

ایران در قلب خاورمیانه قرار گرفته است و چون پلی دریای مازندران ،‌ یعنی زیباترین دریاچه جهان را به خلیج فارس وصل می‌نماید و همچنین مانند چهارراهی بر سر راه شرق و غرب ، پیوندگاه تجلیات فرهنگی ، معنوی و سیاسی جهان شرق و غرب است .

چشمه‌سارهای زلال ، انارستان‌ها ، باغ‌های پسته ، ردیف درختان تبریزی ، كوچ كاروان عشایر در فصل‌های گوناگون شب‌های پرستاره ، صخره‌ها ، كوه‌ها ، پستی‌بلندی‌های پایان ناپذیر، آتشفشان‌های خاموش و پوشیده از برف ، جنگل‌های انبوه رشته‌ كوههای البرز و كرانه‌های دریای مازندران از جمله چشم‌اندازهای دیدنی و فراموش ناشدنی طبیعت ایران‌اند كه خاطره‌های ماندگار در اذهان جهانگردان به جا می‌گذارند.

چهره دشت و هامون ایران در خلال سال مختلف و متغیر است ؛ زمانی پر از شن و سنگ، گاه پر از سیلاب و زمانی پوشیده از برف و گل و لای یا سرشار از گل و گیاه و سبزه است

هنرمندان ایرانی در طرح‌های انواع آثار هنری خود غالباً طبیعت را به عنوان نماد و نشانه‌ای از زیبایی هستی ترسیم كرده‌اند . ایرانیان آب را همیشه ارجمند داشته و نشانه آبادانی شناخته‌اند . در چمن‌زارها، باغ و بوستان‌ها ، خانه‌ها و در مسجدها و مكان‌های مقدس به طور همیشگی آب جریان دارد و درختان بسیار به ویژه درختان سرو ، كاج ، نارنج ، انار و انگور و غیره را آبیاری می‌كند .

طبیعت جادویی و پهناور ایران یكی از عامل‌های بسیار ارزشمند صنعت جهانگردی است . از میلیون‌ها هكتار مساحت خشكی ایران ، ۱۹ میلیون هكتار باغ و كشت‌زار ؛ ۱۰ میلیون هكتار جلگه و مرتع ؛ ۱۹ میلیون هكتار جنگل ،‌و باقی مانده آن شامل زمین‌های بایر ، صحرا و كوه است

از خصوصیات مهم این سرزمین پهناور كه از نظر جهانگردی بسیار با اهمیت است وجود رشته كوههای سر به آسمان كشیده ، جلگه‌ها و دشت‌های هموار، ناحیه‌های كویری ، رودخانه‌ها و در یاچه‌های گوناگون است كه موجب شده است در هر زمان از سال ، در گوشه‌های مختلف آن ، یكی از چهار فصل را بتوان دید ، به طوری كه در زمستان در ناحیه‌های جنوبی می‌توان از دریای خوب و آرام برای ورزش‌های آبی هم چون شنا و اسكی روی آب استفاده كرد و در همان زمان در كوهستانهای شمال و غرب كشور به ورزش‌های زمستانی مانند اسكی پرداخت و هم زمان در شهرهای بسیاری در كرانه‌های دریای مازندران ، از هوای دلپذیر بهاری استفاده كرد.

كرانه‌های دریای مازندران به صورت باریكه‌ای بسیار زیبا در میان دریای مازندران و رشته‌ كوههای زیبا و جنگلی البرز قرار گرفته‌اند.

كرانه‌های خلیج فارسی كه بخشی از آن از صخره‌های كوهستانی و بخش‌های دیگر آن از كناره‌های شنی و باتلاقی تشكیل شده كه به یك نواختی كرانه‌های شمالی نیستند

استانهای جنوبی ایران به ویژه خوزستان كه بخشی از جلگه پهناور میان‌رودان(بین‌النهرین) را تشكیل می‌دهد، بسیار هموار و مسطح‌اند و در ارتفاع اندكی از سطح دریا قرار گرفته‌اند. چنانكه اگر یك جهانگرد در میان كوهستانهای شمالی یا غربی ایران به گردش بپردازد ، در زیر پای خود شهرك‌ها ، روستاها ، باغ‌ها و چمن‌زارهای بسیار زیبایی را خواهد یافت كه شگفتی او را برخواهند انگیخت .

ارتفاع بسیار فلات ایران از سطح دریا و قرارگرفتن بیش‌تر استانهای كشور در ارتفاع بیش از ۱۰۰۰ متر ، یكی دیگر از ویژگی‌های مهم سرزمین ایران است .

رشته‌كوههای عظیم و بلند البرز از سوی شمال ، كوههای زاگرس از سوی غرب و رشته‌كوههایی كه از از خراسان تا بلوچستان كشیده شده‌اند، از سوی شرق سرزمین ایران را محصور نموده‌اند. مهم‌ترین قله‌های ایران عبارتند از : دماوند در شمال شرقی تهران با ارتفاع ۵۶۷۱ متر ؛سبلان در غرب اردبیل با ارتفاع ۴۸۸۰ متر ؛ سهند در جنوب تبریز با ارتفاع ۴۷۰۷ متر ؛ تخت سلیمان در مركز مازندران با ارتفاع ۴۸۲۰ متر ؛ زردكوه در بختیاری با ارتفاع ۴۵۵۰ متر ؛ دنا در شمال یاسوج با ارتفاع ۴۳۰۹ متر ؛ تفتان در جنوب زاهدان با ارتفاع ۳۹۴۱ متر و ده‌ها قله دیگر كه در سرتاسر ایران پراكنده‌اند.

پیچیدگی و گوناگونی سازندهای آهكی، غارهای فراوانی در استان‌های مختلف ، به ویژه در آذربایجان ، كردستان و همدان به وجود آورده است كه مورد توجه جهانگردان بی‌شماری هستند كه برای بازدید از غارهای مزبور به ایران سفر می‌كنند. چشم‌اندازهای درون این غارها از جاذبه‌های مهم جهانگردی برخوردارند و پیوسته مورد بازدید جهانگردان خارجی و داخلی قرار می‌گیرند.

كوههای ایران به چین‌خوردگی‌های دوران سوم زمین شناسی تعلق دارند، و برخی از آنها با منشاء آتشفشانی موجبات پیدایش چشمه‌های آب گرم و معدنی را فراهم آورده‌اند . كوهستانهای ایران شرایط بسیار مطلوبی برای ورزش‌های زمستانی و كوهستانی پدید آورده‌اند. كویرهای معروف ایران ؛ از جمله دشت لوت و دشت كویر در وسعتی بیش از ۳۶۰ هزار كیلومتر مربع گسترده شده‌اند و هنوز هم از ناحیه‌های ناشناخته و جالب توجه به شمار می‌روند

ایران با بیش از ۵۰۰ چشمه معدنی و آب گرم شناخته شده كه آب تمامی آنها برای تأمین آب آشامیدنی و استفاده‌های درمانی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، یكی از مهم‌ترین منابع درآمد جهانگردی را در اختیار دارد . بیش‌تر این جشمه‌ها در رشته كوههای البرز ، آذربایجان و زاگرس قرار گرفته‌اند و تعدادی از آنها نیز در نزدیكی اصفهان ، مشهد و بندرعباس واقع شده‌اند . چشمه‌های آب معدنی سرعین اردبیل ، چشمه‌های آب گرم لاریجان در دامنه‌های البرز و همچنین چشمه‌های آب معدنی محلات ، كه از نظر توسعه جهانگردی اقدامات قابل توجهی در آنها صورت گرفته است در تابستانها هزاران نفر را برای درمان و تفریح به سوی خود جلب می‌كنند

در كناره‌های جنوبی دریای مازندران ، منطقه‌ای وسیع و سرسبز با دامنه‌های پوشیده از جنگل وجود دارد ارتفاع این كناره‌ها از سطح دریاهای آزاد جهان ۲۸ متر است . كرانه‌های دریای مازندران با سواحل ماسه‌ای و مناظر دل‌انگیز از زیباترین كانونهای سیاحتی و جهانگردی ایران به شمار می‌روند. كرانه‌ها و جزیره‌های جنوب ایران نیز به ویژه در فصل‌های سرد از جذابیت طبیعی و جهانگردی قابل توجهی برخوردارند . دامنه‌های رشته كوههای البرز ، زاگرس و انشعابات آن در خراسان و آذربایجان و همچنین منشأ رودخانه‌های ایران ، مظهر چشمه‌سارها و نیز منبع پیدایش دریاچه‌ها و تالاب‌هایی هستند كه هر یك با چشم‌اندازهای زیبا و جذاب خود ارزش‌های جهانگردی در خور توجهی را به نمایش می‌گذارند.

● آب و هوا

فلات ایران آب و هوایی نسبتاً خشك دارد . ایران در كمربند آب و هوایی خشك جهان قرار گرفته است و رشته كوههای البرز و زاگرس از رسیدن جریان‌های هوایی مرطوب دریای مازندران(خزری) و مدیترانه‌ای به داخل آن جلوگیری می‌كنند. سرزمین ایران به دلیل گسترده شدن بین۲۵ و ۴۰ درجه عرض جغرافیایی و همچنین به دلیل وجود ارتفاعات، از تنوع آب‌ وهوایی شایان توجهی برخوردار است . میانگین دمای سالانه، از شمال غرب به جنوب شرق كشور افزایش می‌یابد و از حدود ۱۰ درجه سانتی گراد در آذربایجان ، به ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد در جنوب و جنوب شرقی می‌رسد.

كرانه‌های شمالی و جنوبی ایران در فصل‌های مختلف ،‌آب و هوایی متفاوت با آب و هوای ناحیه‌های مركزی و كوهستانی دارند . میانگین دمای بندرعباس در جنوب ایران در دیماه(ژانویه) به ۵/۱۸ درجه سانتی گراد می‌رسد میزان تفاوت بارش سالانه نیز در ناحیه‌های مختلف كشور بسیار زیاد است و از ۲۰۰۰ میلی متر در گیلان تا كم‌تر از ۱۰۰ میلی متر در نواحی مركزی در نوسان است میانگین سالانه بارش در ایران در حدود ۲۷۵ میلی‌متر است.

سرزمین ایران از تنوع آب و هوایی چشمگیری برخوردار است تنوع آب و هوا میان مناطق كشور با تغییراتی كه در فصل‌های مختلف ایجاد می‌شود افزایش می‌یابد .

چنانچه در چند ناحیه مختلف از یك منطقه ، می‌توان تابستان گرم و زمستان سرد را هم‌‌زمان دید بنابراین ، آب و هوای ایران را فصل به فصل باید مورد بررسی قرار داد.

در ماههای دی و بهمن ،‌در ایران سه منطقه آب و هوایی وجود دارد . كرانه‌های دریای مازندران با آب و هوای ملایم و نسبتاً سرد، بخش‌های مركزی با آب و هوای زمستانی ؛ بخش‌های جنوبی با آب و هوایی معتدل و مطبوع ، چهره می‌نمایند . در فصل بهار به ویژه در اردیبهشت به طور كلی سراسر ایران از آب و هوای مطبوع و دلنشینی برخوردار است و فقط بخش‌های جنوبی ایران به طور ناگهانی گرم می‌شوند در تابستان وضعیت آب و هوایی كشور پیچیده می‌شود . هوای كرانه‌های دریای مازندران به علت رطوبت زیاد دگرگون می‌گردد و در روزها گرم و در شب‌ها نسبتاً خنك است . كرانه‌های جنوبی ایران با روزهای بسیار گرم و شب‌های نسبتاً گرم و رطوبت بسیار همراه است .

شهرهای شیراز ، اصفهان ، مشهد ، تهران و تبریز كه از كانون‌های اصلی جهانگردی ایران به شمار می‌آیند ، آب و هوای مختلف دارند شیراز با داشتن چهار ماه گرما در رتبه اول و تبریز با داشتن یك ماه گرما در رتبه آخر قرار دارد. استانهای آذربایجان ، كردستان ، همدان و خراسان به عنوان استانهای خنك در فصل تابستان شهرت دارند.

به طور خلاصه سراسر شمال كشور به ویژه منطقه‌های ییلاقی دامنه‌های البرز مانند دره نوز ، كجور ، كلاردشت و كتالم و همچنین آذربایجان ، خراسان و منطقه‌های مركزی كوههای زاگرس – میان تویسركان و گلپایگان – برای گذراندن تعطیلات گردشگران داخلی و همچنین جهانگردانی كه به ایران سفر می‌كنند در فصل تابستان نقاط مناسبی به نظر می‌رسند . منطقه‌های جنوبی ایران با توجه به نواحی مختلف آن ، از پنج تا شش ماه ، به ویژه در طول زمستان می‌توانند مورد استفاده جهانگردان داخلی و خارجی قرار گیرند.

جهانگردانی كه در فصل زمستان به كرانه‌های جنوبی ایران سفر می‌كنند با آب و هوای مطبوعی رو به رو می‌شوند ، در حالی كه در همان زمان در فارس و اصفهان ، برف و سرما چهره شهرها را دگرگون كرده است در فصل تابستان هوای بیش‌تر منطقه‌های ایران گرم اما قابل تحمل است . بهار و پاییز ، به ویژه تعطیلات نوروزی ، برای جهانگردان و گردشگران داخلی زمان بسیار مناسب برای سیر و سیاحت به شمار می‌رود .

● تاریخ

فلات ایران از قدیمی‌ترین كانون‌های تمدنی دوران باستان در آسیا است . و از این نظر در دانش باستان شناسی ، جایگاه مهمی دارد . تاریخ اسكان در فلات ایران از دوره نوسنگی تا مهاجرت آریاها چندان روشن نیست ، اما شواهد روشنی در دست است كه سرزمین ایران از دیرباز مسكون بوده است كانون‌های قدیمی سكونت در كنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها یا به طور كلی در مجاورت كوههای زاگرس و البرز، به وجود آمده‌اند مهم‌ترین این كانونهای باستانی عبارت‌اند از : تپه سیلك كاشان ، تپه حصار دامغان ، ترنگ تپه گرگان ، تپه حسنلو در آذربایجان ، تپه مارلیك در رودبار، همچنین شوش در خوزستان در كاوشهای باستان شناسی در این كانون‌های تمدنی ، آثاری به دست آمده‌اند كه قدمت برخی از آنها به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد مهاجرت قویم آریایی به فلات ایران از هزاره دوم پیش از میلاد آغاز شد . از این قوم‌ها ، پارت‌ها در خراسان ، مادها در غرب و پارس‌ها در جنوب ایران مستقر شدند . امپراتوری مادها ، هگمتانه (اكباتان) یا همدان كنونی پا گرفت . هخامنشیان پس از پیروزی بر مادها و تسخیر پایتخت آنان ، نخستین امپراتوری بزرگ ایران را به وجود آوردند . حدود متصرفات آنان در زمان داریوش اول (۴۸۵-۵۲۲ ق.م) از جلگه رود سند در مشرق تا مرزهای یونان در مغرب می‌رسید. بناهای تخت جمشید و پاسارگاد كه از آثار این دوره‌اند از آثار مهم باستانی ایران و جهان و از جاذبه‌های مهم جهانگردی به شمار می‌آیند و همه ساله هزاران نفر از جهانگردان از این آثار بازدید می‌كنند.

پس از انقراض هخامنشیان و به آتش كشیده شدن تخت جمشید به دست اسكندر ، جانشینان وی (سلوكی‌ها) مدت كوتاهی بر ایران تسلط یافتند كه نتیجه آن آمیزش فرهنگ ایرانی با فرهنگ هِلِنی بود.

منبع :

http://www.rayzani.online.tm/iranshenasi

[ ایمان علمدار ]

---