انواع سخن گفتن با دیگران

«الدُّنْیَا سُوق » دنیا بازار است در بازار چهار عنصر داریم فروشنده, خریدار, جنس, مبلغ فروشنده ما هستیم داریم آن به آن جانمان را می دهیم عمرمان را داریم می دهیم

«الدُّنْیَا سُوق‏»؛ دنیا بازار است. در بازار چهار عنصر داریم : فروشنده، خریدار، جنس، مبلغ. فروشنده ما هستیم. داریم آن به آن جانمان را می‌دهیم. عمرمان را داریم می‌دهیم. خریدار مربوط به این است که به چه کسی بفروشیم. به خدا بفروشیم یا به خلق؟ خلق به چه می‌خرد، خالق به چه می خرد؟ حق تو این است که خودت را مفت نفروشی. در اطاعت خدا باشی.

قرآن می‌فرماید: «الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثی‏ بِالْأُنْثی فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخیهِ شَیْ‏ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِکَ تَخْفیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ» (بقره/۱۷۸)‏

«الْحُرُّ بِالْحُرِّ» کسی حری را کشت، قصاصش این است که او را بکشند. «وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ» عبد به عبد. تعادل، عدالت. «وَ الْأُنْثی‏ بِالْأُنْثی» زن کشته شد، زن در مقابل زن. این آیه برای قصاص است. یعنی تندترین آیه است که می‌گوید: «وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْباب‏» (بقره/۱۷۹) یعنی آیه‌ای که شمشیر را از رو بسته و گفته به قاتل رحم نکنید. در عین حال در خود همین آیه چند کلمه‌ی عاطفی وجود دارد :

گفته: «فَمَنْ عُفِیَ» اجازه دادیم اگر زنی را کشتند، زن در مقابل زن، عبد در مقابل عبد، آزاد در مقابل آزاد، اما در عین حالی «عُفِیَ» کلمه‌ی عفو است. حتی راه منحصر به قصاص نیست. می‌توانید او را عفو کنید.

قرآن می فرماید : با اینکه قاتل است، باز هم برادرت است. «مِنْ أَخیهِ» قاتل بالاخره کافر که نیست. مسلمان بوده چاقو کشیده یا تیراندازی کرده است. باز هم از مدار برادری بیرون نمی‌رود.

در همین آیه کلمه‌ی معروف آمده است. در همین آیه کلمه‌ی احسان آمده است. در همین آیه کلمه‌ی تخفیف آمده است. در همین آیه کلمه‌ی رحمت آمده است.

اگر در همه ی کتاب های حقوقی شرق و غرب جستجو کنید که اینقدر کلمات عاطفی در همان آیین‌نامه و تبصره آمده باشد ، هیچ نخواهید یافت .

● رحمت و محبّت، پایه‌ی دعوت اسلام

اسلام دین رحمت است. تنها کلمه‌ای که ما باید روزی شصت بار بگوییم، کلمه‌ی رحم است. هیچ‌ کلمه‌ای را واجب نیست ما شصت بار بگوییم، جز کلمه‌ی رحم! واجب است نماز بخوانیم در نماز هر رکعتش شش بار رحم است.

● حقوق در رساله‌ی حقوقی امام سجاد و قرآن کریم

▪ حق خدا

امام سجاد علیه السلام فرمود: حق خدا بر مردم پرستش او و دوری از شرک است. «إِیَّاکَ نَعْبُد» (فاتحه/۵) فقط بنده‌ی تو نه بنده‌ی شرق، نه بنده‌ی غرب. نه بنده‌ی زور، نه بنده‌ی زر، نه بنده تزویر.

در قرآن حدود دویست بار «دُونِهِ» و «دُونِ اللَّه‏» داریم. که می‌گوید: مواظب باش به غیر خدا هُل نخوری! چون انسان خیلی وقت‌ها به غیر خدا هُل می‌خورد. پولی، پستی، مقامی.

حدیث داریم به حرف هرکس گوش بدهی، عبد او هستی :«مَنْ أَصْغَی إِلَی نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ» (کافی/ج۶/ص۴۳۴) اگر کسی به یک ناطق، گوینده گوش بدهد، «فَقَدْ عَبَدَهُ» عبد اوست

▪ حق نفس

حق خودت چیست؟ می‌گوید: حق خودت این است که خودت را مفت نفروشی. «قُلْ إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُم‏» (زمر/۱۵) خاسر کسی است که خودش را مفت داد. مفت فروخت. به چه؟ به یک سوت ، به یک کف ، به یک صلواتی، به یک مقامی، مدالی...

امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرماید: «ثمنک الجنه» ارزش تو بهشت است. کمتر از بهشت بفروشی باختی. خدا به بهشت می‌خرد، «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری‏ مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّة» (توبه/۱۱۱)

«الدُّنْیَا سُوق‏» (بحارالانوار/ج۴۶/ص۳۲۶) دنیا بازار است. در بازار چهار عنصر داریم : فروشنده، خریدار، جنس، مبلغ. فروشنده ما هستیم. داریم آن به آن جانمان را می‌دهیم. عمرمان را داریم می‌دهیم. خریدار مربوط به این است که به چه کسی بفروشیم. به خدا بفروشیم یا به خلق؟ خلق به چه می‌خرد، خالق به چه می خرد؟ حق تو این است که خودت را مفت نفروشی. در اطاعت خدا باشی.

▪ حق زبان در گفتگو با دیگران

حق زبان، خوب حرف بزنیم. قرآن برای زبان خیلی آیه دارد : «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا» (بقره/۸۳) نمی‌گوید: «قولوا للمؤمنین» بلکه می‌گوید: با همه مردم خوب حرف بزن.

در جبهه یکی از یاران امیرالمؤمنین به یاران معاویه فحش داد. فرمود: چرا فحش دادی؟ گفت: آقا دشمن است. فرمود: دشمن باشد. فحش ندهید : «إِنِّی أَکْرَهُ لَکُمْ أَنْ تَکُونُوا سَبَّابِین‏» (بحارالانوار/ج۳۲/ص۵۶۱) من ناراحت هستم که شما فحش بدهید. فحش برای کسی است که منطق ندارد.

«یَقُولُوا الَّتی‏ هِیَ أَحْسَن‏» (اسراء/۵۳) در حرف‌ها هم بهترین حرف را بزن. با هر کسی هم یک طور حرف بزن. اگر با پدر و مادرت حرف می‌زنی، «قَوْلاً کَریماً» (اسراء/۲۳) خیلی با کرامت. اگر با فرعون حرف می‌زنی، «قَوْلاً لَیِّنا» (طه/۴۴) اگر در مقام موعظه هستی، «قَوْلاً بَلیغاً» (نساء/۶۳) اگر با توده‌ی مردم حرف می‌زنی، «قَوْلاً مَعْرُوفاً» (نساء/۵)

اینها همه کد دارد. هر چیزی جای خودش را دارد. «قَوْلاً کَریماً» با والدین. «قَوْلاً بَلیغاً» در تبلیغ، «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا» با همه. «قَوْلاً لَیِّنا» با مثل فرعون.

▪ حق گوش در شنیدن سخن حق

حق گوش؛ اگر یک نواری به شما بدهند، حاضر هستید هر صدایی روی آن ضبط کنید؟ نوار در مغز ما است. چرا هر صدایی روی آن ضبط می‌کنیم؟

حدیث داریم به حرف هرکس گوش بدهی، عبد او هستی :«مَنْ أَصْغَی إِلَی نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ» (کافی/ج۶/ص۴۳۴) اگر کسی به یک ناطق، گوینده گوش بدهد، «فَقَدْ عَبَدَهُ» عبد اوست.

▪ حق چشم و دست در روابط اجتماعی

حق چشم؛ هرچه نگاه حرام است، نگاه نکنیم. چون به ضرر خودمان است. نگاه می‌کنیم دلمان می‌خواهد، دستمان هم به آن نمی‌رسد. مثل آدمی که پول ندارد، دکان کبابی هم می‌ایستد و هی بو می‌کشد. بابا تو که پول نداری برو !

این هم پول ندارد و هم دکان کبابی بو می‌کشد. خوب بوی کباب در حلقش می‌رود و دهانش پر از آب می‌شود. هی خودش را تحریک می‌کند و پول هم ندارد. دستت که به آن نمی‌رسد برای چه نگاهش می‌کنی؟

از همه گذشته، اگر نگاهش نکنی به فکر ازدواج می‌افتی. اما اگر هر جوانی، هر دختر و پسری را دید و خواست هرطوری کام بگیرد و راحت باشد، این دیگر لازم نیست ازدواج کند. علت اینکه ازدواج عقب می‌افتد، یکی از دلایلش این است. ارضاء کاذب می‌شود، آنوقت دیگر ارضای صادق اتفاق نمی افتد .

▪ حق دست

حدیث داریم مسلمان کسی است که مردم از دست و زبانش در امان باشند. «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِم‏» (کافی/ج۲/ص۲۳۳) حق دست، هرچه روا نیست انجام ندهیم.

حق معلم؛ او را بزرگ بداریم. منزلتش را محترم بداریم. صدایمان را بلند نکنیم. از او بدگویی نکنیم. از او دفاع کنیم. عیبش را بپوشانیم. نکویی‌هایش را مطرح کنیم. با دشمنش ننشینیم

▪ حق شکم

حرام خواری نکنید. این لقمه‌ی حرام خیلی اثر دارد. لقمه‌ی حرام اینطور نیست که هضم شود برود. «کَسْبُ الْحَرَامِ یَبِینُ فِی الذُّرِّیَّةِ» (کافی/ج۵/ص۱۲۴) لقمه‌ی حرام در نسل آدمی اثر دارد. در قرآن داریم که مراحل تأثیرگذاری و عواقب لقمه حرام را بیان می کند : «وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ» (مطففین/۱) وای به اینهایی که کم‌فروشی می‌کنند! حرام می‌خورند. پشت سر «مُطَفِّفین» می‌گوید: «إِنَّ کِتابَ الفُجَّار» (مطففین/۷)یعنی اگر کم‌فروشی کردی، فاجر می‌شوی. فاجر که شدی، بعد می‌گوید: «وَیْلٌ یَوْمَئذٍ لِّلْمُکَذِّبِینَ» (مطففین/۱۰) یعنی اول مطففین، بعد فجار، بعد مکذبین. یعنی گام به گام آدم اول تخم مرغ می‌‌دزدد، بعد مرغ می‌دزدد، بعد گوسفند می‌دزدد، بعد کشتی را در دریا می‌دزدد. گام به گام!

▪ حق نماز بر مؤمنان

حق نماز؛ با آرامش نماز بخوانیم. امام صادق علیه السلام فرمود: بعضی‌ها بد نماز می‌خوانند.

اگر نماز را غلط بخوانید معنایش عوض می‌شود. حق نماز این است که درست بخوانیم. با وقار بخوانیم. بهترین لباس، بهترین عطر،...

▪ حق معلم بر دانش‌آموزان و دانشجویان

حق معلم؛ او را بزرگ بداریم. منزلتش را محترم بداریم. صدایمان را بلند نکنیم. از او بدگویی نکنیم. از او دفاع کنیم. عیبش را بپوشانیم. نکویی‌هایش را مطرح کنیم. با دشمنش ننشینیم.

فرآوری : زهرا اجلال

منابع :

سایت درس هایی از قرآن

سایت حوزه

صحیفه سجادیه