زیستگاه گوهرهای گرانبها

منطقه حفاظت شده نای بند در استان بوشهر که نقطه اتصال کوه های عسلویه به دریای خلیج فارس است, با داشتن پوشش گیاهی مناسب و حیات وحش متنوع جلوه ای زیبا از طبیعت کوه و دریا را در سواحل آبی و خشکی خلیج فارس به وجود آورده است

سواحل آفتابی و چشم اندازهای کم نظیر، هوای معتدل پاییز و زمستان، چشمه‌های آب معدنی، دریای زیبای خلیج فارس، جزیره‌های متعدد، تالا‌ب‌های ارزشمند، باغ‌ها و عمارت‌های دیدنی و تپه‌های تاریخی و صدها جاذبه طبیعی و تاریخی دیگر از دارایی‌های استانی به شمار می‌رود که درست ۵ ماه از سال، زمانی که بیشتر نقاط ایران در سرما و یخبندان بسر می‌برند از آب و هوای مطلوب و سواحل گرم و آرام برخوردار است.

از این رو وقت آن است تا در فرصت پیش آمده به سرزمین جزیره‌ها برای کشف نادیده‌ها و چشیدن طعم مهمانوازی جنوبی‌های گرم این خطه سری بزنیم; دیاری که پوشش گیاهی نواحی گرمسیری و جانوران خاص مناطق خشکی و دریایی در آن همواره دوستداران طبیعت را به سوی خود جلب می‌کند و تل خندق، تل مرو، کاخ کوروش، کاخ سنگ سیاه و کوشک اردشیر آن از قابلیت‌های تاریخی و معماری این منطقه حکایت می‌کند. به بوشهر سرزمین رئیسعلی دلواری و تمدن کهن سیراف خوش آمدید. جاذبه‌ها زیاد است و انتخاب ما به همان اندازه سخت! مقصد ما در اینجا پارک نای بند است.

منطقه حفاظت شده نای بند در استان بوشهر که نقطه اتصال کوه‌های عسلویه به دریای خلیج فارس است، با داشتن پوشش گیاهی مناسب و حیات وحش متنوع جلوه‌ای زیبا از طبیعت کوه و دریا را در سواحل آبی و خشکی خلیج فارس به وجود آورده است. پیش روی خشکی در دریا که به دماغه نای بند معروف است موجب تشکیل خلیجی کوچک به نام نای بند شده است که در ۳۲۰ کیلومتری جنوب شرق بوشهر واقع است و درعصر آل بویه از مهم‌ترین مراکز صید و تجارت مروارید در ایران بوده است. بر اساس گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر، خلیج نای بند و کرانه‌ها و سواحل خشکی آن اکنون از مناطق مهم حفاظت شده کشور است که ۴ هزار و ۱۳۰ هکتار وسعت دارد. اگرچه اکنون خبری از مروارید و صید و تجارت آن درخلیج نای بند نیست، اما مرواریدها جای خود را به گوهرهای گرانبهای حیات وحش و محیط زیست داده است و این منطقه حفاظت شده زیباترین منطقه ساحلی در طول سواحل خلیج فارس است. منطقه حفاظت شده و خلیج نای بند با جنگل‌های همیشه سبز حرا و کوه‌های پیوسته به دریا با پوشش گیاهی مناسب یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌های دریایی و حیات وحش را در خلیج فارس به وجود آورده است.

● یک روز به دور از هیاهوی شهر هزار رنگ

اینجا تا نگاهمان هست، سبزه زار است و زیبایی!رنگ سبز زمین و آسمان فیروزه‌ای چشممان را می‌نوازد و دلمان را خواهان خوابی راحت به دور از هیاهوی شهر هزار رنگ می‌کند. در این محل رویایی می‌توانیم از حضور گرم و صمیمانه ۲ استان یعنی هرمزگان و بوشهر بهره مند شویم. بخش عمده مناطق حفاظت شده وخلیج نای بند درمحدوده جغرافیایی استان بوشهر و بقیه در استان هرمزگان قرار دارد. حدود یک سوم از محدوده پارک ملی در استان هرمزگان قرار دارد، ولی تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر نگهداری می‌شود.

مساحت پارک در حدود ۴۵ هزار هکتار و حداکثر ارتفاع آن ۱۲۴ متر است. آب و هوا گرم و مرطوب و بارندگی در فصول پاییز و زمستان نازل می‌شود. ارتفاعات جنوبی خلیج نای بند در ۳۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بوشهر با وسعتی در حدود ۲۲ هزار و ۵۰۰ هکتار و فرماسیون تپه ماهورها و کوهستانی با هدف حفظ و حراست از اکوسیستم کم نظیر و سیمای فیزیوگرافی منحصر به فرد و ارزش‌های زیستگاهی برای کل و بز، قوچ و میش، جبیر و جیرفتی به عنوان گونه‌های حفاظت شده از سوی شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده نای بند، انتخاب و معرفی شد و به منظور حفاظت از جنگل‌های حرای خلیج نای بند و در راستای حفاظت از ۱۰ درصد از جنگل‌های کشور بخشی از سواحل و خورهای خلیج نای بند نیز از سوی شورای عالی به عنوان منطقه حفاظت شده انتخاب شد. منطقه حفاظت شده نای بند جنگل‌های حرا، مجتمع‌های زیبا و کم نظیر مرجانی با دارا بودن چشم اندازهای بدیع و چمنزارهای دریایی انبوه، گونه‌های جانوری و گیاهی متنوعی را در خود جای داده است. در گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر آمده است: جنگل‌های حرا منطقه نای بند در تمام فصول سرسبز سبب جذب و فراوانی ماهیان و پرندگان آبزی و کنار آبزی و سخت پوستان به ویژه لا‌ک پشت‌ها شده است. وجود گونه‌های مختلفی از پرندگان مهاجر و بومی‌از نوع فلا‌مینگو، اگرت، حواصیل خاکستری خرچنگ خوار، آکلا‌نک بوتیمار و ده‌ها مرغ آبی دیگر به زیبایی منطقه حفاظت شده و خلیج نای بند افزوده است. درختان کهنسال و تنومند انجیر معابد که در زمان استیلا‌ی پرتغالی‌ها از هند شرقی وارد این منطقه شده طبیعت نای بند را دیدنی کرده است.

نای بند از گذشته دور زیستگاه گونه‌ها یی از بزکوهی، کل، قوچ، میش و پرندگان مهاجر وبومی‌بوده است. در نای بند خبر از دل تنگی نیست. شگفتی چشم کوچکمان را پر کرده ودلمان لبریز از نگاه‌های معصومانه گونه نادری از خلقت شده که همیشه با دیدن ما انسان‌های دوپا ترس و اضطراب همه وجودشان را فرا می‌گیرد. منطقه حفاظت شده نای بند محل زیست و تولید مثل باقی مانده پرنده نادر جیرفتی که نسل آن در معرض انقراض قرار دارد، است. گونه‌های حیات وحش، پوشش گیاهی، پرندگان زیبا، انواع درختان، مجتمع‌های مرجانی و جنگل‌های حرا، خلیج و منطقه حفاظت شده نای بند همه مواردی است که در طول وتمام سواحل خلیج فارس کم نظیر است. در سواحل جنوبی ایرانی و در حاشیه آب‌های خلیج فارس و دریای عمان همه مناطق حساس ساحلی مانند زیستگاه آب سنگ‌های مرجانی، جنگل‌های مانگرو، زیستگاه لا‌ک پشت‌های دریایی، پرندگان آبزی، پستانداران دریایی، خورها، خلیج‌های کوچک، سرچشمه‌ها و انواع سیستم‌های تالا‌بی ساحلی به چشم می‌خورد اما تنها در نقاط محدودی احتمال حضور همه آنها درکنار هم وجود دارد که خلیج نای بند و امتداد سواحل جنوبی آن از جمله آنهاست.

نمونه پارک ملی دریایی که در واقع نوعی مدیریت زیست محیطی مناطق طبیعی است که با هدف‌های حفاظت، پژوهش، نظارت پیوسته، آموزش و مدیریت اراضی برای بهره برداری پایدار نسل‌ها ایجاد می‌شود، در جنوب کشور و در خلیج نای بند با نام پارک ملی نای بند یکی از جذاب‌ترین مناطق کشور برای آنهایی است که مشتاق دیدن نادیده‌های محیط زیست در نقطه ای بکر هستند. این خلیج به عنوان یکی از ارزشمند‌ترین زیستگاه‌های دریایی خلیج فارس به همراه بخش وسیعی از مناطق حفاظت شده نای بند و حرای خلیج نای بند به پارک ملی دریایی ارتقا یافت و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. پوشش گیاهی پارک ملی دریایی نای بند در فواصل بارندگی بسیار غنی و متنوع است و در فصول خشک برخی از گیاهان مقاوم و پایا امکان ادامه حیات می‌یابند. از مهمترین گونه‌های گیاهی موجود در پارک ملی درختان مانگرو (حرا) است که در بخش ساحلی پارک و در نواحی ای که دارای جریان جزر و مدی آرام هستند رشد می‌کند. جنگل‌های حرا با مساحتی در حدود ۳۹۰ هکتار در واقع وسیع‌ترین اجتماعات حرا در مدارهای بالا‌ی ۲۷ درجه و آخرین مجموعه انبوه و وسیع این درختان در جنوب غربی آسیا به شمار می‌روند. پوشش متراکم حرا در قسمتی از خلیج نای بند همراه با سایر گیاهان آبزی مانند چمنزارهای علف دریایی و انواع جلبک‌ها، زیستگاه‌هایی با ارزش تولیدی بالا‌و متنوع به وجود آورده است که از لحاظ انبوهی و چشم انداز زیبایی شناسی منحصر به فرد هستند. از گیاهان اراضی مرطوب دور از سواحل می‌توان به برخی گونه‌های شورپسند مانند گز، علف شور، شصت عروسان و خارشتر اشاره کرد. در ارتفاعات و دشت‌های مرتفع پارک نیز برخی گونه‌های گیاهی مانند کنار، کهورایرانی، انجیرمعابد، انارشیطان، استبرق، قیچ، دافنی و صبرزرد را می‌توان نام برد.

● حیات جانوری

پارک ملی دریایی نای بند با اکوسیستم‌های خشکی و آبی، پوشش جانوری متنوعی را در خود جای داده است. به طور کلی جانوران منطقه شامل پستانداران، پرندگان، آبزیان، خزند گان و دوزیستان به این شرح هستند: از پستانداران مهم منطقه که در بخش خشکی زیست می‌کند می‌توان جبیر را نام برد. این آهوی زیبا که از گونه‌های حمایت شده و نادر جانوری کشور است در تپه ماهورها و دشت‌های مرتفع پارک به سر می‌برد. از دیگر پستانداران خشکزی پارک می‌توان به گرگ، شغال، خرگوش، روباه و انواع جوندگان اشاره کرد. علا‌وه بر آن پارک ملی نای بند، دارای ارزش زیستگاهی منحصر به فردی برای زاد و ولد قوچ و میش و کل و بز است. از پستانداران دریایی در آب‌های آزاد بخش جنوبی دماغه نای بند می‌توان از انواع دلفین و نهنگ را نام برد. عمق زیاد در این ناحیه در پارک موجب حضور این پستانداران دریایی شده که شیرجه زدن دلفین‌ها در ساعات مختلف روز به کرات در این منطقه قابل مشاهده است. جیرفتی یکی از پرندگان مهم خشکزی پارک ملی نای بند و جزو گونه‌های حمایت شده ایران به شمار می‌آید و تنها زیستگاه این پرنده زیبا در استان بوشهر، دشت‌های مسطح، دماغه‌های نای بند و بوته زارهای حاشیه خلیج در پارک ملی نای بند است. از دیگر پرندگان مهم منطقه می‌توان به هوبره، کبک، تیهو، انواع پرنده‌های شکاری و غیره اشاره کرد. اجتماع درختان حرا، با پوشش متراکم و بی نظیر، وجود خورهای متعدد، سواحل متنوع، زیستگاه‌های تالا‌بی متنوعی را به وجود آورده که انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مانند انواع کاکایی، سلیم کوچک، پلیکان و فلا‌مینگو را متوجه خود کرده است که به صورت بومی‌یا مهاجر در منطقه دیده می‌شوند. از خزند گان مهم در منطقه، ۲ گونه لا‌ک پشت دریایی سبز و منقار عقابی است که برای تغذیه به سواحل و خورهای خلیج نای بند و پهنه آبی خلیج مراجعه می‌کنند. ویژگی‌های زیباشناختی مبتنی بر طبیعت دربرگیرنده مجموعه متنوعی از ساختارهای صخره‌ای، گیاهی، سواحل ماسه‌ای، تالا‌بی و دریایی نای بند را به منطقه‌ای بی نظیر در خلیج فارس مبدل کرده است.

این منطقه از نظر پشتوانه بسیاری از گونه‌ها و فرآیند‌های اکولوژیک مهم و به صورت سیستم یکپارچه و منسجم از اکوتونی با بالا‌ترین تنوع خشکی و محیط آبی در وسعتی کوچک فراهم آمده است. پارک ملی دریایی نای بند دارای اهمیت زیستگاهی برای گونه‌های حمایت شده مانند انواع لا‌ک پشت‌های دریایی، جبیر، جیرفتی، پلیکان پاخاکستری و درختان حراست. این خلیج کوچک ساحلی که از مناطق با تولید بالقوه بالا‌به شمار می‌رود از نظر آسیب پذیری جزو مناطق بحرانی است و به دلیل وجود اجتماعات مانگرو که از جوامع غیرقابل جانشین محسوب می‌شود براساس تصمیمات کنگره بالی، همه کشورها موظف به حفاظت بدون شرط از این منطقه هستند.

مریم ترسایی