وظایف دولتمردان و کارگزاران نظام اسلامی از نگاه نهج البلاغه

این یادداشت به مناسبت هفته ی دولت و گرامیداشت شهیدان رجائی و باهنر نگاشته شده است نویسنده با استناد به نهج البلاغه, فرمایشات امیرالمومنین علی ع در باب حکومت داری و وظایف مدیر اسلامی را بازگو می کند

...این فصل را با من بخوان

(لطفاً دولتمردان و کارگزاران نظام اسلامی بخوانند)

(یادداشتی بمناسبت هفته ی دولت و گرا میداشت شهیدان رجائی و باهنر

● برداشت اوّل:

شهریور هر سال، یادآور پرواز خونین سبک بالانی است که سرافراز و پرغرور از کاروان ایثار، راه آسمان در پیش گرفته و مردم را در اندوه فقدان خدمتگزارانی صدّیق فرو بردند.

هشتم شهریور، روز خاطره‌ی جانسوز و در عین حال خاطره‌انگیزی است که تاریخ انقلاب اسلامی، هر گز آن را فراموش نخواهد کرد.

رئیس جمهور و نخست‌وزیر مکتبی‌ای که سالها پس از شهادتِ‌شان، همچنان رایحه‌ی خوشِ حضورشان به مشام می‌رسد. رایحه‌ای آمیخته با معنویت، اخلاق، دینداری، خداباوری، مردم‌سالاری،خدمتگزاری، ساده زیستی، شجاعت، استقلال طلبی، بیگانه ستیزی، آخرت‌گرایی و دنیا گریزی و... که امروز بیش از گذشته به آن نیازمندیم.

به تعبیر رهبر معظّم انقلاب «رجائی و باهنر، دو چهره‌ی نامدار، و در عین حال؛ معصوم‌ترین و خالص‌ترین بازوان اسلام و انقلاب بودند.

اگر امروز، رجائی و باهنر، بودند و از آنها می‌پرسیدیم شما این مدل مدیریتی را از چه کسی الگوگرفته‌اید، بی‌شک نام یک شخصیّت آسمانی را بر زبان می‌آوردند:

امام علیّ بن ابی‌طالب(ع)

آری! اگر رجائی و باهنر در دل ما ماندگار شدند و بردن نامِ‌شان و اقتدا به روشِ‌شان، افتخار دولتمردان و کارگزاران نظام مقدّس جمهوری اسلامی است، تنها به این خاطر است که آنها حرکت دولت را با مدل سیاست‌های امیرالمؤمنین علی(ع) دنبال می‌کردند.

امروز هم اگر مدیران و کارگزاران نظام، به دنبال توفیقند،‌ باید همان شیوه و مدل حکومتی علوی را پی جویی کنند.

هفته‌ی دولت، فرصت مناسبی برای پرداختن به این مهمّ است.

● برداشت دوّم:

تابلوهای راهنمائی و رانندگی در جاده‌ها ،هر یک پیام خاصّی دارند. برخی توجّه می‌دهند و برخی اخطار. برخی دیگر نیز یادآوری کننده و تأکیدکننده‌اند. تعدادی هم از راننده می‌خواهند که خود را نسبت به وقوع هر گونه حادثة احتمالی پیش رو مجهّز سازد.در واقع تمام این تابلوها، دست در دست یکدیگر، می‌خواهند به گونه‌ای راننده را سالم به مقصد برسانند.

« این فصل را با من بخوان»، همان تابلوهای راهنمائی است امّا فرا روی دولتمردان وکارگزارانی که قصد دارند در مسیر پرپیچ و خمِ خدمت به مردم و تصمیم‌گیری برای نظام اسلامی حرکت کنند.

این تابلوها، پیام‌های ابرمردی است که حکومت کوتاه ۵ ساله‌اش- که همین می‌تواند درس‌های فراوانی برای مدیران نظام اسلامی باشد – الگویی تمام عیار، برای همه‌ی عدالت‌پیشگان وآزادگان عالم، به ویژه کارگزاران و مدیران نظام اسلامی است.

این تابلوها با پیام‌های خود می‌کوشند، مسؤولان را در جهت پیمودن مسیر خدمتگزاری به ملّت ، یاری کنند.

پس ... این فصل را با من بخوان

▪ واجباتت را با اخلاص انجام بده!

از کارهائی که به خدا اختصاص دارد و باید با اخلاص انجام دهی، انجام واجباتی است که ویژة پروردگار است. پس در بخشی از شب و روز، وجود خود را به پرستش خدا اختصاص ده، و آن چه تو را به خدا نزدیک می‌کند، بی‌عیب و نقصانی انجام ده، اگر چه دچار خستگی جسم شوی.

( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ فراوان یاد قیامت کن !

تو بر نفس، مسلّط نخواهی شد، مگر با یاد فراوان قیامت، و بازگشت به سوی خدا. آن چه بر تو لازم است آن است که حکومت‌های دادگستر پیشین، سنّت‌های با ارزش گذشتگان، روش‌های پسندیدة رفتگان و آثار پیامبر(ص) و واجباتی که در کتاب خداست را ، همواره به یاد آوری و به آن چه ما عمل کرده‌ایم، پیروی کنی.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ مراقب هجوم شیطان باش!

مبادا هرگز دچار خودپسندی گردی! و به خوبی‌های خود اطمینان کنی، و ستایش را دوست داشته باشی، که این‌ها همه از بهترین فرصت‌های شیطان برای هجوم‌آوردن به توست، و کردار نیکِ نیکوکاران را نابود سازد.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ خویشتن‌دار باش!

نیکوترین اندوختة تو باید اعمال صالح و درست باشد. هوای نفس را در اختیار گیر و از آن چه حلال نیست، خویشتن‌داری کن. زیرا بخل ورزیدنِ به نفس خویش، آن است که در آن چه دوست دارد، یا برای او ناخوشایند است، راه انصاف پیمایی. ( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ با خودسازی، مردم را تربیت کن!

کسی که خود را رهبر مردم قرار داد، باید پیش از آن که به تعلیم دیگران بپردازد، خود را بسازد و پیش از آن که با حرفش تربیت کند، عملش تعلیم دهنده باشد.( نهج‌البلاغه/ حکمت ۷۳)

▪ مردمی باش!

بخشی از وقت خود را به کسانی اختصاص ده که به تو نیاز دارند، تا شخصاً به امور آنان رسیدگی کنی، و در مجلس عمومی با آنان بنشین و در برابر خدایی که تو را آفریده، فروتن باش، و سربازان و یاران و نگهبانان خود را از سر راهشان دور کن تا سخنگوی آنان بدون اضطراب در سخن گفتن با تو گفتگو کند.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ با مردم روراست باش!

هرگاه مردم نسبت به تو گمان بد کردند، عذر خویش را آشکارا با آنان در میان بگذار و با این کار از بدگمانی نجاتشان ده، کــه ایـن کـار ریـاضتی بـرای خود سازی تو و مهربانی کردن نسبت به مردم است و این عذرخواهی تو آنان را به حقّ وامی‌دارد.

( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ با مردم مهربان باش!

مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، و با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی؛ زیرا مردم دو دسته‌اند: دسته‌ای برادر دینی تو ودستة دیگر همانند تو در آفرینش می‌باشند.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ دربرخورد با مردم حوصله کن!

به عدل و انصاف رفتار کنید، به مردم در بارة خودتان حق بدهید، پرحوصله باشید و در برآوردن حاجات مردم تنگ حوصلگی نکنید که شما گنجوران و خزانه‌داران رعیّت و نمایندگان ملّت و سفیران حکومت هستید.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۲)

▪ به مردم دروغ نگو!

با مردم تندخو مباش. به آنها دروغ نگو و به مردم به جهت این که بر آنها حکومت داری، بی اعتنایی نکن. چرا که مردم، برادران دینی و یاری دهندگان در استخراج حقوق الهی می‌باشند.( نهج‌البلاغه/ نامة ۲۶)

▪ به ملّت خیانت نکن!

کسی که امانت الهی را خوار شمارد و دست به خیانت آلوده کند، خود و دین خود را پاک نساخته و درهای خواری را در دنیا به روی خود گشوده. و در قیامت خوارتر و روسواتر خواهد بود و همانا بزرگ‌ترین خیانت، خیانت به ملّت و رسواترین دغل‌کاری، دغل‌بازی با امامان است.

( نهج‌البلاغه/ نامة ۲۶)

▪ خشنودی خدا را با خشنودی مردم عوض نکن!

خدا را برای راضی نگه داشتن مردم، به خشم نیاور. زیرا خشنودی خدا جایگزین هر چیزی است. اما هیچ چیز جایگزین خشنودی خدا نمی‌شود.( نهج‌البلاغه/ نامة۲۷)

▪ بر مردم منّت نگذار!

مبادا با خدمت‌هایی که انجام دادی، بر مردم منّت گذاری! یا آن چه انجام داده‌ای بزرگ بشماری، یا مردم را وعده‌ای داده، سپس خُلف وعده نمایی! منّت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می‌برد، و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش گرداند و خلاف وعده عمل کردن، خشم خدا و مردم را بر می‌انگیزاند.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ به فکر مشکلات محرومان باش!

همواره در فکر مشکلات محرومان باش. از آنان روی برمگردان. به ویژه امور کسانی را از آنان بیشتر رسیدگی کن که از کوچکی به چشم نمی‌آیند و دیگران آنان را کوچک می‌شمرند و کمتر به تو دسترسی دارند. ( نهج‌البلاغه/ ص۵۸۳)

▪ رعایت حال محرومان و طبقات پائین جامعه را بکن!

خدا را! خدا را! در خصوص طبقات پایین و محروم جامعه، که هیچ چاره‌ای ندارند و عبارتند از زمین گیران، نیازمندان، گرفتاران و دردمندان. همانا در این طبقة محروم، گروهی خویشتن‌داری کرده و گروهی به گدایی دست نیاز برمی‌دارند. پس برای خدا پاسدار حقّی باش که خداوند برای این طبقه معیّن فرموده است.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ حقّ را به حقّ دار بده!

حقّ را به صاحب حقّ، هر کس که باشد، نزدیک یا دور، بپرداز. و در این کار شکیبا باش و این شکیبایی را به حساب خدا بگذار، گرچه اجرای حقّ مشکلاتی برای نزدیکانت فراهم آورد، تحمّل سنگینی آن را با یاد قیامت بر خود هموار ساز، زیرا تحمّل آن پسندیده است.

( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ تا می‌توانی با پرهیزکاران و راستگویان بپیوند و آنان را چنان پرورش ده که تو را فراوان نستایند و تو را برای اعمال زشتی که انجام نداده‌ای تشویق نکنند، که ستایش بی‌اندازه، خودپسندی می‌آورد و انسان را به سرکشی وامی‌دارد. هرگز نیکوکار و بدکار در نظرت یکسان نباشند. زیرا نیکوکاران در نیکوکاری بی‌رغبت و بدکاران در بدکاری تشویق می‌گردند، پس هرکدام از آنان را بر اساس کردارشان پاداش ده. ( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ از خشم عمومی مردم بترس!

مراقب خشم عمومی مردم باش!

دوست داشتنی‌ترین چیزها، در نزد تو در حقّ ، میانه‌ترین، و در عدل، فراگیر ترین و در جلبِ خشنودی مردم، گسترده‌ترین باشد، که همانا خشم عمومی مردم، خشنودی خواص(نزدیکان) را از بین می‌برد، امّا خشم خواصّ را خشنودی همگان بی‌اثر می‌کند.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ مراقب مسؤولان دفترت باش!

در امور نویسندگان و منشیان(مسؤولین دفتر)، به درستی بیندیش و کارهایت را به آنان واگذار و نامه‌های محرمانه که در بردارندة سیاست‌ها و اسرار توست، از میان نویسندگان به کسی اختصاص بده که صالح‌تر از دیگران باشد، کسی که گرامی داشتن، او را به سرکشی و تجاوز نکشاند تا در حضور دیگران با تو مخالفت کند، و در رساندن نامة کارگزارانت به تو، یا رساندن پاسخ‌های تو به آنان کوتاهی نکند و در آن چه برای تو می‌ستاند یا ازطرف تو به آنان تحویل می‌دهد، فراموشکار نباشد.

( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ مراقب نزدیکانت باش!

و از همکاران نزدیکت، سخت مراقبت کن، و اگر یکی از آنان دست به خیانت زد و گزارش جاسوسان تو هم آن خیانت را تأییدکرد، به همین مقدار گواهی قناعت کرده او را با تازیانه کیفر کن، و آن چه از اموال که در اختیار دارد، از او بازپس گیر. سپس او را خوار دار و خیانت‌کار بشمار و حلقة بدنامی به گردنش بیفکن.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ ویژه خواری نکن!

مبادا هرگز در آن چه که با مردم مساوی هستی، امتیازی بخواهی! از اموری که بر همه روشن است، غفلت کنی؛ زیرا به هر حال نسبت به آن در برابر مردم مسؤولی و به زودی پرده از کارها، یک سو رود، و انتقام ستمدیده را از تو باز می‌گیرند. باد غرورت، جوشش خشمت، تجاوز دستت و تندی زبانت را در اختیار خود بگیر، و با پرهیز از شتابزدگی و فروخوردن خشم، خود را آرامش ده تا خشم فرو نشیند و اختیار نفس در دست تو باشد.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ شتاب‌زده عمل نکن!

مبادا هر گز در کاری که وقت آن فرا نرسیده، شتاب کنی! یا کاری که وقت آن رسیده، سستی کنی و یا در چیزی که (حقیقت آن) روشن نیست، ستیزه‌جویی نمایی و یا در کارهای واضح و آشکار کوتاهی کنی!

تلاش کن تا هر کاری را در جای خود و در زمان مخصوص به خود انجام دهی.

( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ در انعقاد قراردادها و پیمان‌ها دقّت کن!

مبادا قراردادی را امضا کنی که در آن برای دغل‌کاری و فریب راه‌هایی وجود دارد، و پس از محکم‌کاری و دقّت در قرار داد نامه، دست از بهانه‌جویی بردار، مبادا مشکلات پیمانی که بر عهده‌ات قرار گرفته، و خدا آن را بر گردنت نهاده، تو را به پیمان شکنی وادارد، زیرا شکیبائی تو در مشکلات پیمان‌ها که امید پیروزی در آینده را به همراه دارد، بهتر از پیمان شکنی است که از کیفر آن می‌ترسی و در دنیا و آخرت نمی‌توانی پاسخ‌گوی پیمان شکنی باشی.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ در مقابله با دشمن، دوراندیش باش!

زنهار! زنهار! از دشمن خود پس از آشتی کردن. زیرا گاهی دشمن نزدیکت می‌شود، تا غافلگیرت کند، پس دوراندیش باش و حسن ظنّ خود را متّهم کن( به دشمن سوء ظنّ داشته باش).( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ در دسترس باش!

هیچ‌گـاه خود را از مردم پنهان نکن، که پنهان بودن رهبران، نمونه‌ای از تنگ خُلقی و کم‌اطلاعی در امور جامعه می‌باشد. نهان شدن از رعیّت، زمامداران را از دانستن آن چه بر آنان پوشیده است، باز می‌دارد، پس کاربزرگ، اندک و کار اندک بزرگ جلوه می‌کند، زیبا، زشت و زشت، زیبا می‌نماید و باطل به لباس حقّ در خواهد آمد.( نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)

▪ از خداوند بزرگ، با رحمت گسترده و قدرت برترش در انجام تمام خواسته‌ها، درخواست می‌کنیم که به آن چه موجب خشنودی اوست، من و تو را موفّق فرماید، که نز د او وخلق او، دارای عذری روشن باشیم . برخوردار از ستایش بندگان، یادگار نیک در شهرها، رسیدن به همة نعمت‌ها و کرامت‌ها بوده و این که پایان عمر من و تو را به شهادت و رستگاری ختم فرماید، که همانا ما به سوی او باز می‌گردیم. (نهج‌البلاغه/ نامة ۵۳)