تئاتر عروسكی و رمز ماندگاری آن

تئاتر عروسكی هنری مستقل با قدمتی طولانی است كه میان عموم مردم از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است

تئاتر عروسكی هنری مستقل با قدمتی طولانی است كه میان عموم مردم از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است. مجریان اصلی تئاتر عروسكی در مقاطع مختلف زمانی همواره بر آن بوده اند تا نمایش خود را ملموس و باورپذیر نشان دهند. آنها همواره سعی داشته اند تا مخاطبان را تحت تاثیر شخصیت های خود قرار دهند و تا آن میزان در كار خود پیشرفت كردند كه برخی شخصیت های عروسكی در گذر زمان به شخصیت های ماندگار تبدیل شدند و همواره در مناطق خاصی ظهور كرده اند. لازم به ذكر است كه تماشاگران تئاتر عروسكی همواره دوست دارند تا با ماجراها و حوادث متنوع و جذابی روبه رو شوند. از این رو نوآوری و خلق حوادث جدید منطبق با زمانه می تواند بر جذابیت نمایش های عروسكی بیفزاید.

نكته قابل تعمق این است كه تئاتر عروسكی علی رغم حضور صنعت سینما و تلویزیون همچنان از موقعیت خوبی برخوردار است و در غالب مواقع كودكان و نوجوانان كه مخاطبان اصلی اینگونه نمایش ها هستند از آن استقبال چشمگیری می كنند. آن چنان كه در غالب نظرسنجی ها كودكان از تماشای یك تئاتر عروسكی بیشتر از دیدن فیلم كارتونی لذت می برند.

كودكان در نظرسنجی های خود بر این مساله تاكید ورزیده اند كه عروسك ها زنده اند اما شخصیت های كارتونی زنده نیستند. در حقیقت كودكان در نظر خود اشخاص عروسكی را زنده تصور می كنند و حضور آنها برایشان بسیار ملموس است، از این رو از تماشای اینگونه نمایش ها لذت وافر می برند. در این میان باید به نقش صحنه آرایی، طرح حوادث جذاب و آموزنده و بهره گیری از امكانات پیشرفته اشاره داشت و متذكر این مساله شد كه هرگاه مواردی از این دست رعایت شود كودكان بیشتری جذب این وادی می شوند و عدم توجه اصولی و بنیادین مسوولان فرهنگی به این وادی می تواند تاثیر ناخوشایندی بگذارد.

مسوولان حتی می توانند از این طریق فرهنگ ارزشمند و غنی كشور را زنده و به نوعی به كودكان آموزش دهند. در عین حال كه بسیاری رویدادهای حایز اهمیت چون هشت سال دفاع مقدس، داستان های قرآنی و داستان هایی از زندگی ائمه را پیش روی چشمان كودكان كنجكاو به نمایش گذاشت. در این ارتباط استقبال چشمگیر گروه های سنی از تماشای تئاترهای مختلف عروسكی گواه بر این مدعاست كه این گونه نمایش ها به راحتی می تواند به خانواده ها راه یابد و شاید رمز پایداری نمایش هایی از این دست همین باشد.پل مك فارلین (P.Mcpharlin) معتقد است:

«عروسك از آغاز پیدایش تئاتر به عنوان جادوی بشر به حساب می آمده است.»

مك فارلین معتقد است كه كودكان عروسك های نمایشی را چون عروسك های خود در خانه می دانند از این رو می توانند رابطه حسی مناسبی با آنها برقرار سازند.

در هر حال متخصصین این وادی بر این باورند كه هر چه عروسكها در نظر تماشاچیان طبیعی تر و زنده تر ظاهر گردند بیشتر اعتبار می یابند. كودكان و بزرگسالان بیشتر دوست دارند تا شخصیت های نمایشی به انسان های واقعی شبیه باشند و هر چه عروسك پیشرفته تر باشد می تواند بیشتر مورد توجه قرار گیرد. با این اوصاف تماشاگر خود نیز در پذیرش این افراد به عنوان شخصیت های حقیقی و زنده تلاش می كند. در واقع تماشاگر خود اصرار دارد تا در آن فضا قرار گیرد و احساس كند با رویدادهای حقیقی مواجه است.

در این رهگذر باید به نقش كلیدی نمایشنامه نویس و اندیشه حاكم بر نمایش نیز اشاره داشت.

معمولا نمایش هایی كه با فرهنگ، باورها و ارزش های معنوی و اخلاقی یك قوم در هم آمیخته شده اند بیشتر مورد استقبال همگان قرار می گیرند آن چنان كه دیدیم طی چند ماه گذشته اپرای رستم و سهراب چگونه مورد توجه خاص و عام قرار گرفت.همچنین باید مساله عروسك گردانی و تبحر افرادی كه به این وادی پا می گذارند را مدنظر داشت. كودكان و نوجوانان خیلی دوست ندارند شاهد حضور عروسك گردان در صحنه نمایش باشند. در برخی نمایش ها عروسك گردان ها در صحنه و در كنار عروسك ها حضور دارند. از سویی دیگر تبحر عروسك گردان در نشان دادن حركات و رفتار طبیعی منطبق با رفتار انسانی می تواند نقش مهمی در جذب مخاطب داشته باشد.

در پایان اشاره به این نكته ضروری است كه تئاتر عروسكی می تواند تاثیر بسیار زیادی بر تماشاگران بگذارد این تاثیر گاه به صورت فیزیولوژیكی و گاه به صورت عاطفی و احساسی است. در بسیاری مواقع كودكان با دیدن رویدادها و حوادث ترسناك و هیجان انگیز منقلب شده و از جنبه فیزیولوژیكی فعل و انفعالات خاصی در بدنشان پدید می آید. از این رو دست اندركاران نمایش هایی از این دست همواره باید نسبت به انتخاب موضوع، درونمایه و حوادث نمایشی بسیار دقت داشته و تا آنجا كه میسر است از مشاوره متخصصین روانشناس و جامعه شناس در این ارتباط سود جویند. متاسفانه بسیاری از فیلمنامه نویسان و نمایشنامه نویسان كشور بدون بررسی عمیق و حساب شده صحنه ها و رویدادهای مخربی را پیش روی چشمان كودكان معصوم قرار می دهند كه ضربات جبران ناپذیری را بر روح و روان این افراد وارد می سازند.

فریده شریفی