مشكل تغذیه جامعه ایرانی

در جراید شاهد طرح مطلبی با عنوان مشكل تغذیه ایرانی مصرف مواد غذایی با ارزش تغذیه ای پایین از سوی دفتر بهبود تغذیه و شخص شما بودیم در این خصوص توضیحات بیشتری بفرمایید تغییر شیوه های زندگی عمدتا رژیم غذایی و الگوی مصرف غذا از عوامل زمینه ساز در روند روزافزون بیماری های غیرواگیر در تمامی نقاط دنیا و درحال گسترش است

به اعتقاد دكتر سیدمرتضی صفوی مدیركل دفتر بهبود تغذیه مشكل تغذیه جامعه ایرانی، مصرف مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای پایین و الگوی مصرف ناصحیح است. گفت‌وگوی زیر پیرامون همین بحث و اقدامات انجام شده برای مرتفع ساختن مشكلاتی از این قبیل است.

در جراید شاهد طرح مطلبی با عنوان مشكل تغذیه ایرانی مصرف مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای پایین از سوی دفتر بهبود تغذیه و شخص شما بودیم. در این خصوص توضیحات بیشتری بفرمایید.

تغییر شیوه‌های زندگی عمدتا رژیم غذایی و الگوی مصرف غذا از عوامل زمینه‌ساز در روند روزافزون بیماری‌های غیرواگیر در تمامی نقاط دنیا و درحال گسترش است. شیوع روزافزون سكته‌های قلبی و مغزی، افزایش فشارخون،‌ دیابت،‌ انواع سرطان و .... ضمن كاهش طول عمر از افراد جامعه،‌ هزینه‌های درمان سنگین را به كشور تحمیل می‌سازد.

حدود ۶۰ درصد از مرگ‌ومیرهای سالانه دنیا و حدود نیمی از كل بار بیماری‌ها متعاقب شیوه زندگی و بیماری‌های غیرواگیر مذكور است.

این بیماری‌ها در كشور ما نیز روند رو به رشد و گسترش را طی می‌كنند، بیماری‌های مزمن قلبی عروقی به عنوان یكی از علت‌های اصلی مرگ و میر كشور، روزانه موجب ۳۰۰ مورد مرگ از هر ۸۰۰ مورد می‌شود و این موجب تاكید بر نگاه ویژه و توجه بیشتر به مقوله شیوه‌های زندگی و الگوی مصرف غذا می‌شود.

براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیماری‌های قلبی عروقی سبب ۳۰ درصد از كل مرگ‌ومیرهای جهان در سال ۲۰۰۱ بوده و ۸۰ درصد از مرگ و میرهای ناشی از این بیماری‌ها در كشورهایی كه درآمد متوسط دارند روی داده است و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۱۰ بیماری‌های مذكور عامل اصلی مرگ و میر در كشورهای درحال توسعه باشند.

همین‌طور چاقی كه از عوامل زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های مزمن بوده و تبدیل به یك اپیدمی شده به طوری‌كه در حال حاضر بیش از یك میلیارد نفر فرد بزرگسال در جهان دارای مشكل اضافه وزن هستند و كمابیش ۳۰۰ نفر از این تعداد از نظر بالینی چاق محسوب می‌شوند.

در كشورهای درحال توسعه سوءتغذیه ناشی از كمبود دریافت مواد مغذی، در كنار دریافت بیش از حد یا ناترازی تغذیه‌ای و چاقی بخش‌های مختلف جامعه را در معرض خطر قرار داده، به طوری‌كه این كشورها در یك گذار تغذیه‌ای قرار گرفته‌اند، یعنی درحالی‌كه هنوز درگیر حل كمبودهای تغذیه‌ای هستند و در رفع این مشكل نتوانسته‌اند اقدام مناسبی انجام دهند با مشكلات ناشی از پرخوری، اضافه وزن،‌ چاقی و بیماری‌های مرتبط با آنها روبه‌رو شده‌اند.

كشور ما نیز در این گذار تغذیه‌ای قرار دارد یعنی از طرفی مشكلات ناشی از سوءتغذیه از جمله مشكل كوتاه‌قدی، كم‌وزنی و لاغری هنوز در كودكان زیر پنج سال وجود دارد و افراد جامعه از كمبود ریزمغذی‌ها رنج می‌برند و از سوی دیگر پرخوری و تغییرات الگوی مصرف غذا به صورت افزایش مصرف مواد قندی و چربی‌ها باعث افزایش شیوع بیماری‌های مزمن شده است. اگر به آمارهای ارائه شده توسط سازمان جهانی بهداشت و بررسی‌های انجام شده در كشور توجه كنیم، تمامی اسناد مبین اهمیت توجه به عوامل خطر زمینه‌ساز بیماری‌های غیرواگیر و لزوم اقدام جدی برای كاهش عوامل این خطرهاست. خوشبختانه مهم‌ترین عوامل خطری كه در بروز و شیوع این بیماری‌ها نقش دارند مثل پرفشاری خون، كلسترول بالا،‌ چاقی،‌ بی‌تحركی،‌ مصرف ناكافی میوه و سبزی و استعمال دخانیات ـ‌ كه براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت مسبب بیشتر از نیمی از بیماری‌ها در جهان هستند ـ با بهبود شیوه زندگی از طریق اصلاح عادات غذایی، افزایش فعالیت جسمانی و پرهیز از مصرف دخانیات قابل پیشگیری هستند و از آنجایی كه علل مختلفی در روند روبه رشد بیماری‌های مزمن نقش دارند،‌ رویارویی با این عوامل هم باید چندجانبه باشد و مستلزم همكاری بخش‌های مختلف محتوای سلامت و بهداشت جامعه است، بی‌تردید آموزش و تحقیق در زمینه عوامل خطرساز این بیماری‌ها در كشور یكی از گام‌های موثر و بنیادی برای ریشه‌یابی علل به منظور برنامه‌ریزی‌های جامع پیشگیری برای كاهش شیوع این معضلات است. نقش الگوی صحیح مصرف مواد غذایی در پیشگیری از این بیماری‌ها به اثبات رسیده و در حال حاضر به دلیل الگوی نامتعادل مصرف، این بیماری‌ها روند رو به افزایشی را در كشور طی می‌كنند.

با توجه به اینكه موفقیت در كاهش بروز بیماری‌های مرتبط با تغذیه جز با ارتقای آگاهی‌های تغذیه‌ای و ایجاد رفتارهای مناسب تغذیه‌ای امكان‌پذیر نیست هرگونه اقدام در راستای روشنگری و آموزش تغذیه‌ای خدمتی بزرگ در این زمینه محسوب می‌شود.

مشكلاتی مثل پوكی استخوان یا استئوپروز كه به دلیل كاهش میزان كلسیم و پروتئین در بافت استخوان رخ می‌دهد به مقدار زیادی با الگوی مصرف مواد غذایی مرتبط است كه متاسفانه دركشور ما میزان مصرف شیر و لبنیات از یك دوم میزان توصیه شده نیز كمتر است.

ـ علاوه بر پایین بودن سرانه مصرف شیر و فراورده‌های آن در كشور،‌ نبود آگاهی‌های لازم درباره چگونگی مصرف صحیح و فقدان اقدامات اصلاحی درفرهنگ غذایی از دیگر مشكلات فقر تغذیه‌ای كشور محسوب می‌شود و بی‌شك آموزش موثرترین و در عین حال بهترین راه است.

برای مثال چگونگی آگاهی از مصرف ریزمغذی‌ها و بهبود شیوه مصرف مثل جلوگیری از دریافت همزمان ریزمغذی‌هایی مثل كلسیم و فسفر در حضور یكدیگر به دلیل عدم جذب كلسیم در حضور فسفر و همچنین موثر بودن دریافت ریزمغذی‌ها در وعده‌های غذایی خاص مثل جذب بهتر آهن در وعده غذایی ناهار مستلزم آموزش اقشار مختلف جامعه است.

●در كشور ما چه نهاد یا ارگانی موظف به انجام این آموزش‌ها است؟

در حقیقت این آموزش‌ها به عهده وزارت بهداشت است و یا با داشتن بیش از ۴۰ دانشگاه علوم پزشكی در سراسر كشور و داشتن دفاتر بهبود تغذیه در معاونت بهداشتی این دانشگاه‌ها، این رسالت را به عهده داریم. در حال حاضر با همكاری سازمان‌های مختلفی مثل آموزش و پرورش در مقاطع مختلف این آموزش‌ها صورت می‌گیرد.

همكاری با سازمان بهزیستی،‌ نهضت سوادآموزی،‌ كمیته امداد امام و ارگان‌های مختلف دیگر نیز می‌تواند موجب ارتقای دانش تغذیه‌ای و فرهنگ‌سازی و بهبود و اصلاح الگوی تغذیه‌ای شده كه اكنون درحال انجام این رسالت هستیم.

●آیا رسانه‌های همگانی نیز ر این راستا با شما همكاری دارند؟

رسانه‌های جمعی به‌خصوص صدا و سیما می‌توانند نقش بسیار مهمی را در این راستا ایفا كنند. به همین دلیل شورای عالی سلامت و شخص رئیس‌جمهور در دو جلسه اخیر بر افزایش همكاری این ارگان‌ها تاكید داشته و مصوب شد پیام‌های تغذیه‌ای از طریق این رسانه‌ها منتشر شود و اقداماتی جدی در راستای فرهنگ‌سازی تغذیه‌ای در دست انجام است تا بدین طریق بسیاری از معضلات ناشی از تغذیه مرتفع شوند. به عنوان نمونه در تحقیقات انجام شده توسط ما مشخص شد ۴۷ درصد كودكان ۶ تا ۱۲ ماهه و ۹۰ درصد كودكان ۱۲ تا ۲۳ ماهه در مناطق شهری و روستایی هر روز از پفك استفاده می‌كنند كه استفاده از این محصول با جذب آب تا ۹ برابر حجم خود روده كوچك را پر می‌كند،‌ متعاقب مصرف چنین تنقلاتی از قبیل چیپس و پفك باعث بروز اختلالات در خواب شبانه،‌ تاخیر در ساعت به بستر رفتن افراد و بیدارخوابی در طول خواب شبانه كاهش مدت خواب عمیق، رخوت و خواب‌آلودگی در روز و خستگی مداوم به دلیل شوری و نمك زیاد این محصولات خواهد شد.

همچنین بیماری‌های قلبی عروقی و فشارخون نیز از عواقب مصرف این محصولات در سنین بالاتر است، یعنی‌ در حقیقت ترویج مصرف این مواد در سبد غذایی موجب ایجاد سوءتغذیه شده و مزاحم‌های سبدغذایی تعریف شده توسط دانشگاه‌های علوم پزشكی و اقدامات ترویجی این مراكز هستند.

از جمله كارها و اقدامات دیگر ما برنامه مشاركتی و حمایتی با هدف رفع سوءتغذیه كودكان استان‌های مختلف و طرحی تحت عنوان طرح نقشه آسیب‌پذیری جغرافیایی سوءتغذیه است كه با كمك وزارت رفاه و كمیته رفاه درحال انجام هستند تا اعطای یارانه و دیگر اقدامات از طریق این كانال و بررسی‌ها صورت گیرد.

لازم به ذكر است از دیگر مسائل مرتبط با بیماری‌های مذكور، در بحث مصرف روغن و چربی است. متاسفانه در حال حاضر حدود ۸۰ درصد مصرف به روغن جامد هیدروژنه در جامعه اختصاص دارد. همچنین نان مصرفی بدون سبوس به عنوان سهم عمده مصرف نان است. میانگین دفعات مصرف غذای سرخ كرده چهار بار در هفته است مصرف ۲ تا ۴ بار سبزی كه باید حدودا ۵ بار در روز باشد و مصرف ۱ تا ۲ بار شیر و لبنیات در روز كه باید چهار بار در روز باشد، از دیگر معضلات تغذیه‌‌ای است.

●آموزش مصرف صحیح مواد غذایی در روستاها و به طور كلی برای افرادی كه به رسانه‌های ملی دسترسی ندارند چگونه انجام می‌شود؟

از طریق خانه‌های بهداشت موجود در جای‌جای كشور و توسط بهورزان ما و نمایندگان سلامت، یعنی كارشناس مسئولان تغذیه استان‌ها برنامه‌های مختلف آموزش تغذیه را از طریق بهورزان در نقاط مختلف پیاده می‌كنند.

●آیا قراردادن سرفصل‌های بهبود تغذیه در كتب درسی می‌تواند در حل این معضل مفید باشد؟

خوشبختانه این كار با همكاری وزارت آموزش و پرورش در حال انجام است و مقرر است این سرفصل‌ها اصلاح شده و در كتب گنجانده شوند.

●ارتباط شما با دست‌اندركاران صنعت برای حل معضل سوءتغذیه چگونه است؟

خوشبختانه با همكاری تنگاتنگ با صنعت آرد كشور توانستیم طرح غنی‌سازی آرد با آهن و اسیدفولیك را به پایان رسانده و تا پایان سال ۸۵ این طرح ملی خواهد شد و این اقدام بسیاری از معضلات ناشی از فقر آهن و اسیدفولیك مثل كم‌خونی و هموسیستئین را مرتفع خواهد ساخت. همچنین غنی‌سازی شیر با ویتامین D درحال حاضر به صورت پایلوت در حال انجام است، تعدادی از شركت‌های اصلی تولیدكننده این كار را تحت‌عنوان تولید شیر رژیمی انجام می‌دهند. شیر كم لاكتوز و شیر سویا نیز برای ترویج افزایش مصرف شیر روانه بازار شده است. مواد غذایی دیگر نیز مثل كلوچه و بیسكویت نیز در آینده به صورت غنی شده روانه بازار خواهد شد.

در مورد روغن نیز ترویج تولید و روغن‌های غنی‌شده با ویتامین‌های محلول در چربی و همچنین تولید روغن با اسیدچرب ترانس پایین، در برنامه مشترك میان وزارت بهداشت و صنعت است.

از دیگر اقدامات دفتر بهبود تغذیه ارتباط با شورای عالی سلامت در زمینه كاهش مصرف سرانه شكر است،‌ میزان مطلوب‌ توصیه شده توسط سازمان‌های جهانی چیزی حدود ۱۸ كیلوگرم سرانه مصرف سالانه و چیزی حدود ۵۰ گرم در روز است كه در كشور ما مقدار مصرف سرانه سالانه ۶/۳۰ kg اعلام شده است.

بنابراین برای جلوگیری از این مشكل شورای عالی سلامت به صورت دستورالعملی به این سازمان توصیه كرده كه مصرف نوشیدنی‌های گازدار متوقف شود و از ابتدای سال آتی به جای توزیع قند مواد مغذی دیگری مثل خرما و كشمش صرف شود.

از دیگر اقدامات انجام شده توسط این دفتر، تلاش برای حذف مصرف جوش‌شیرین در پخت نان‌های مصرفی است، در بسیاری از استان‌ها میزان مصرف این ماده به صفر رسیده ولی متاسفانه در تهران هنوز ۵۰ درصد نمونه‌ها حاوی جوش‌شیرین هستند.

توصیه ما به مصرف‌كنندگان در این خصوص عدم استفاده از نان‌های فاقد پروانه و استفاده از نان‌های سبوس‌دار،‌ حاوی املاح ضروری مثل ویتامین B و.... مثل بربری و سنگك است.

حضور جوش‌شیرین در بافت نان موجب عدم عناصر دوظرفیتی مثل آهن،‌ روی، كلسیم شده و نیز سبب بروز سوءهاضمه خواهد شد.

خوشبختانه درحال حاضر بسیاری از متولیان صنعت با استفاده از متولیان صنعت با استفاده از آردهای سبوس‌دار مثل آرد سنگك اقدام به تولید نان‌های سبوس‌دار حتی در انواع فانتزی كرده‌اند.

امیدواریم در پی تلاش‌های بی‌وقفه و بی‌دریغ همكاران ما و تعاملات همه‌جانبه با بخش‌های آموزش، صنعت و رسانه‌های گروهی كشور گام موثری در بهبود وضعیت سلامت جامعه برداشته شود.

سپیده امیری‌مهر