امام صادق علیه السلام و حج

ابو بصیر یکی از راویان راستگو و پیروان حقیقی امام صادق علیه السلام بود او می گوید از آن حضرت شنیدم که می فرمود کسی که حج بر او واجب شده و بدون بجا آوردن آن از دنیا رود در حالی که برایش مقدور بود که در زمان زنده بودن در مراسم حج شرکت کند, از جمله کسانی است که نابینا محشور خواهیم نمود

● اهمیت حج در کلام امام صادق علیه السلام

در روایتی که از آن حضرت در باب اهمیت مناسک و کنگره عظیم الهی حج وارد شده به اصل و اساس این واجب بزرگ عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی قرار گرفته ، آمده است : این که خداوند فرمود: حج بیت الله به اشخاص ‍ مستطیع واجب است ،(۱)برای کسانی است که توانایی مالی و بدنی داشته باشند. بنابراین اگر استطاعت مالی داشته و از حج چشم پوشی کند، در واقع واجب بزرگی از شرایع دین را ترک کرده است .حال اگر کسی متکفل شخص ‍ دیگری برای رساندن وی به مراسم حج باشد بایستی قبول کند و چگونه نپذیرد در حالی که خداوند تارک حج را کافر شمرده است (۲)

امام در دنباله روایت می فرماید: حقتعالی فرمود: مراسم حج در ماهای مشخصی است و از هر کاری ناروا مانند دروغ ، مجادله ، بدگویی دوری گزیند(۳).

بنابراین مقصود از فرضیه لبیک گفتن ، درک مشعر و تقلید است و هر که بخواهد فریضه حج را انجام دهد در همین سه ماه شوال ، ذی قعده و دهه اول ذی الحجه است و در غیر ایام فریضه نیست(۴).

● کور محشور شدن در قیامت

ابو بصیر یکی از راویان راستگو و پیروان حقیقی امام صادق علیه السلام بود.او می گوید: از آن حضرت شنیدم که می فرمود: کسی که حج بر او واجب شده و بدون بجا آوردن آن از دنیا رود در حالی که برایش مقدور بود که در زمان زنده بودن در مراسم حج شرکت کند، از جمله کسانی است که نابینا محشور خواهیم نمود.(۵)ابوبصیر می گوید: عرض کردم ، سبحان الله یعنی واقعا چنین شخصی کور محشور می شود؟

امام فرمود: بله ، حقیقتا که حقتعالی او را از طریق و راه صحیح نابینا کند.(۶)

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که پس از استقرار و واجب شدن حج بدون عذر حقیقی از قبیل گرفتاری یا بیماری یا ممانعت حاکم ظالم ، این واجب را به جهت سهل انگاری انجام نداده و بمیرد به آیین یهودیت یا نصرانیت مرده است

در روایت دیگری در تفسیر آیه قرآن که می فرماید: کسی که در این جهان کور باشد در جهان آخرت نیز کور و گمراه است ،(۷)فرمود: این مثال کسی است که دارای ثروتی همچون صد هزار (درهم یا دینار) بوده و از نظر مالی توانایی داشته باشد.آن وقت همین شخص حج خود را بدون عذر ترک کرده و هر سال را به سال دیگر موکول کی کند تا اجل رسیده و موفق به انجام این فریضه بزرگ نمی شود.در واقع او نسبت به واجبی از واجبات مهم الهی نابیناست(۸).

در این باب سخن دیگری از امام علیه السلام وارد شده که فرمود: کسی که پس از استقرار و واجب شدن حج بدون عذر حقیقی از قبیل گرفتاری یا بیماری یا ممانعت حاکم ظالم ، این واجب را به جهت سهل انگاری انجام نداده و بمیرد به آیین یهودیت یا نصرانیت مرده است(۹).

● وارد شدن به حرم با پای برهنه

ابان بن تغلب که از یاران مخصوص امام علیه السلام بود نقل می کند: همراه آن حضرت ، سواره به سمت مکه می رفتیم .آن قدر پیش رفتیم تا به نزدیکی حرم رسیدیم .در این هنگام ، امام از اسب فرود آمده و غسل زیارت به جا آورد.سپس نعلین مبارکش را از پاهایش برگرفته و با پای برهنه وارد محوطه مسجدالحرام گردید.من نیز در مسئله همچون امام عمل نمودم .آن حضرت متوجه من شده و فرمود: ای ابان ، هر که با پای برهنه به جهت تعظیم و تواضع به حقتعالی وارد حرم گردد، خداوند صد هزار گناه را از وی پاک کرده و همین مقدار برایش ثواب خواهد نوشت و به همین تعداد به درجات معنوی او افزوده و همین تعداد حاجات و خواسته هایش را بر آورد(۱۰).

● بهترین دعا در حج

یکی از یاران امام به نام ابو قره می گوید: امام صادق علیه السلام را دیدم که از سر شب مرتب طواف می نمود و چنین دعا می خواند: خدایا مرا از بخل نفسم بازدار(و مرتب همین دعا را تکرار می نمود).من از این که امام تنها به همین دعا اکتفا می کند تعجب کردم ، پرسیدم : فدایت شوم ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله ، چرا غیر از این دعا، چیز دیگری طلب نمی کنی ؟

حضرت فرمود: آیا بدتر از بخل سراغ داری ؟ آیا نشنیدی که حقتعالی می فرماید: کسی که از بخل نفس خویش در امان باشد اهل رستگاری است(۱۱) (در واقع امام با این بیان هم روشی در دعا بیان نموده و هم سرمشق مهمی در مباحث اخلاقی بیان فرمودند).(۱۲)

● حج امام در کودکی

امام صادق علیه السلام از کودکی و حج خویش در آن ایام داستانی را برای ابوبصیر که از راویان مورد اعتماد اخبار ایشان بوده بیان کرده است. امام می فرمود: من با شوق و ذوق خاصی مشغول طواف بودم و سپس با کوش ‍ فوق العاده ای عبادت می کردم و(از فرط رکوع و سجود و تلاوت قرآن ) عرق از سر و رویم می ریخت .ناگاه پدرم مرا دیده و از این حالتی که خودم را به رنج و زحمت انداخته بودم تعجب کرد.بنابراین به سمت من آمده و فرمود: فرزندم، خداوند وقتی بنده ای را دوست بدارد، او را داخل بهشت برین خویش خواهد نمود و عمل کم را نیز از او قبول خواهد کرد(بنابراین به خود بیش از حد طاقت زحمت نداده و خود را به رنج و تعب مینداز).(۱۳)

یکی از یاران امام صادق علیه السلام می گوید: امام به من فرمود: وقتی هفت دور، گرد کعبه طواف کردی نزدیک باب مستاجر، خود را به بیت متصل کرده و بگو: خدایا، خانه خانه توست و من هم بنده توام و این مکان برای پناه جستن از آتش جهنم به سوی توست و سپس فرمود: به گناهانت اقرار کن که هر که این چنین کند، خداوند در این مکان گناهانش را خواهد بخشید

ابان بن تغلب می گوید: همراه امام صادق علیه السلام در حال انجام طواف بودم .در همان هنگام مردی به نزدم آمده و در حالی که از صورتش ناراحتی نمایان بود، از من خواست برای رفع گرفتاری او به دنبالش بروم .حضرت صادق علیه السلام متوجه من شده و پرسید: ای ابان ، این مرد کیست و چه می گوید؟

عرض کردم : شخصی از شیعیان شما و مسلمانی است که مشکلی دارد و از من تقاضای رفتن به دنبال رفع گرفتاریش دارد.

حضرت فرمود: شایسته است که طواف را قطع کرده و همراه او بروی .

من با تعجب عرض کردم : اما یابن رسول الله من هنوز طوافم را به پایان نرسانده ام .

حضرت فرمود: مانعی ندارد، آنچه از طواف بجا آورده ای بخاطر سپرده و پس از بازگشت دنباله آن را بجا آور.

ابان می گوید: پرسیدم ، آیا اگر طواف واجب هم باشد، جائز است ؟ حضرت فرمود: آری(۱۴).

دعاهای امام صادق علیه السلام در سفر حج هنگام حرکت به سوی مکه

امام هنگام حرکت به مکه وقتی از نماز فارغ می شد به آسمان گرفته و عرضه می داشت :

خدایا حرکت و مسیران را نیکو گردان(۱۵) و هنگامی که به بلندی صعود می کرد می گفت : خدایا شرافت و بزرگی فقط از آن توست(۱۶).

● هنگام طواف

یکی از یاران حضرت می گوید: امام به من فرمود: وقتی هفت دور، گرد کعبه طواف کردی نزدیک باب مستاجر، خود را به بیت متصل کرده و بگو: خدایا، خانه خانه توست و من هم بنده توام و این مکان برای پناه جستن از آتش جهنم به سوی توست (۱۷) و سپس فرمود: به گناهانت اقرار کن که هر که این چنین کند، خداوند در این مکان گناهانش را خواهد بخشید.

حضرت صادق علیه السلام شخصا در کنار خانه کعبه و هنگام طواف چنین می گفت ، خدایا رحمت ، گشایش و عافیت از جالب توست . خدایا اگر عملم ضعیف است تو برایم افزایش بده و بر گناهانی که تو از من مطلع هستی و بر مردم مخفی است ، مرا ببخش و مرا از آتش خود حفظم کن(۱۸)

یعقوب بن شعیب می گوید، به امام عرض کردم ، وقتی به استقبال حجر می روم چه بگویم ؟ حضرت فرمود: تکبیر گفته و صلوات بر محمد و آلش ‍ فرست(۱۹).

پی نوشت ها:

۱- ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا.آل عمران /۹۷

۲- تفسیر عیاشی ج ۱/۱۹۰ ح ۱۰۸، بحار ۲۱/۲۵، تفسیر برهان ۱/۳۰۴، وسائل /۲/ باب وجوب حج .

۳- الحج اشهر معلومات فمن فرض فیهن الحج فلا رفث و لا جدال فی الحج .بقره /۱۹۷.

۴- همان مدرک .

۵- طه /۱۲۴.

۶- کافی ۴/۲۶۹/ ح ۶.

۷- اسراء /۷۲.من کان فی هذه اعمی فهو الاخره اعمن و اضل سبیلا.

۸- تفسیر عیاشی ۲/۳۰۶/ ح ۱۳۰، وسائل ۱۱/۲۹/ ح ۱۴۱۶۱ نقل از الحج فی السنه /۸۵.

۹- ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ۲۸۱/۲، محاسن ۱/۱۷۰/ ح ۲۵۷، المقنعه /۳۸۶ نقل از همان / ۸۷

۱۰- حلیه الابرار ۲/۱۷۳/۷.

۱۱- و من یوق نفسه فاولئک هم المفلحون .الحشر/۹- تغابن /۱۶.

۱۲- همان مدرک نقل از تفسیر علی بن ابراهیم قمی .

۱۳- همان مدرک /۱۷۲.

۱۴- تهذیب ۵: ۱۲۰ / ح ۳۹۲ نقل از حج الانبیاء و الائمه /۳۸۱.

۱۵- اللهم خل سبیلا و احسن تسییرنا و اعظم عافیتنا. تهذیب ۵/۱۰۴ / ح ۳۳۹ نقل از همان /۳۷۵.

۱۶- اللهم لک الشرف علی کل شرف .همان /۳۶۵.

۱۷- اللهم البیت بیتک و العبد عبدک و هذا مکان العائذ بک من النار همان /۳۷۶

۱۸- اللهم من قبلک الروح و الفرج و العافیه اللهم ان عملی ضعیف فضاعفه لی و اغفرلی ما اطلعت علیه منی و خفی علی خلقک و تستجیر من النار همان

۱۹- دلائل الامامه /۱۳۹.

منبع:

حج البیت در مکتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانی نژاد شائق