ویژگیهای حج ابراهیمی از دیدگاه حضرت امام خمینی رضوان اللَّه تعالی علیه

بعد معنوی حج اكنون كه در آستانه فریضه مباركه حج هستیم, لازم است توجهی به ابعاد «عرفانی», «روحانی», «اجتماعی», «سیاسی» و «فرهنگی» آن داشته باشیم, باشد كه این امر, راهگشایی برای قدم هایِ مؤثرِ دیگر باشد

۱) بعد معنوی حج‏ اكنون كه در آستانه فریضه مباركه حج هستیم، لازم است توجهی به ابعاد «عرفانی»، «روحانی»، «اجتماعی»، «سیاسی» و «فرهنگی» آن داشته باشیم، باشد كه این امر، راهگشایی برای قدم‏هایِ مؤثرِ دیگر باشد. در این موضوعات، بسیاری از دوستان متعهد مطالبی گفته‏اند این جانب نیز اشاره‏ای گذرا، تنها به بعض ابعاد آن می‏كنم، شاید تذكری از آن حاصل شود. از آن جا كه در این مناسكِ عجیب، از اول احرام و تلبیه تا آخر مناسك، اشاراتی عرفانی و روحانی است - كه تفصیل آنها در این مقال میسر نیست - اكتفا به بعض اشارات تلبیه‏ها می‏كنم: لبیك‏های مكرر از كسانی حقیقت دارد كه ندای حق را به گوش جان شنیده و به دعوت اللَّه تعالی به اسم جامع جواب می‏دهند.

مسأله، مسأله حضور در محضر است و مشاهده جمال محبوب، گویی گوینده از خود در این محضر بیخود شده و جواب دعوت را تكرار می‏كند و دنباله آن، سلب شریك به معنای مطلق آن می‏نماید كه اهل اللَّه می‏دانند، نه شریك در الوهیت فقط. گرچه سلب شریك در آن نیز شامل همه مراتب تا فنای عالم در نظر اهل معرفت است و حاوی جمیع فقرات احتیاطی و استحبابی است مثل «الحمدلك» و «النعمهٔ لك» و حمد را اختصاص می‏دهد به ذات مقدس، همچنین نعمت را، و نفی شریك می‏كند و این نزد اهل معرفت، غایت توحید است و به این معناست كه هر حمدی و هر نعمتی كه در جهان هستی تحقق یابد، حمد خدا و نعمت خداست بدون شرك‏۱.

جهات معنوی حج بسیار است و مهم آن است كه حاج بداند كه كجا می‏رود و دعوت كی را اجابت می‏كند و میهمان كیست و آداب این میهمانی چیست و بداند هر «خودخواهی» و «خودبینی»، با «خداخواهی» مخالف است و با هجرت الی‏اللَّه مباین و موجب نقض معنویت حج است‏۲. مراتب معنوی حج، كه سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیك می‏نماید، حاصل نخواهد شد، مگر آن كه دستورات عبادی حج به طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانیون معظم كاروان‏ها تمام همّ خود را صرف در تعلیم و تعلم مناسك حج كنند و بر مسأله‏دانان است كه از همراهان خود مواظبت كنند كه خدای نخواسته تخلف از دستورات نشود. و بعد سیاسی و اجتماعی آن حاصل نمی‏گردد، مگر آنكه بعد معنوی و الهی آن جامه عمل پوشد و لبیك‏های شما جواب دعوت حق تعالی باشد و خود را محرم برای وصول به آستانه محضر حق تعالی نمایید و لبیك‏گویان برای حق، نفی شریك به همه مراتب كنید و از «خود» كه منشأ بزرگ شرك است به سوی او - جل و علی‏ - هجرت نمایید. و امید است برای جویندگان، آن موتی كه دنبال هجرت است حاصل آید و اجری را كه علی اللَّه است دریافت نمایند و اگر جهات معنوی به فراموشی سپرده شود، گمان نكنید كه بتوان از چنگال شیطان نفس رهایی یابید. و تا در بند خویشتن خویش و هواهای نفسانی خود باشید، نمی‏توانید جهاد فی سبیل‏اللَّه و دفاع از حریم‏اللَّه نمایید۳.

۲) ابعاد سیاسی و اجتماعی حج‏ ای مسلمانان جهان كه به حقیقتِ اسلام ایمان دارید! بپا خیزید و در زیر پرچم توحید و در سایه تعلیمات اسلام، مجتمع شوید و دست خیانتِ ابرقدرتان را از ممالك خود و خزائن سرشار آن كوتاه كنید و مجد اسلام را اعاده كنید و دست از اختلافات و هواهای نفسانی بردارید كه شما دارای همه چیز هستید. بر فرهنگ اسلام تكیه زنید و با غرب و غربزدگی مبارزه نمایید و روی پای خودتان بایستید و بر روشنفكران غربزده و شرق‏زده بتازید و هویت خویش را دریابید كه روشنفكران اجیر شده، بلایی بر سر ملت و مملكتشان آورده‏اند كه تا متّحد نشوید و دقیقاً به اسلام راستین تكیه ننمایید، بر شما آن خواهد گذشت كه تاكنون گذشته است. امروز زمانی است كه ملّت‏ها چراغ راه روشنفكرانشان شوند و آنان را از خود باختگی و زبونی در مقابل شرق و غرب نجات دهند كه امروز روز حركت ملت‏هاست و آنان هادی هدایت كنندگان تاكنونند. بدانید كه قدرت معنوی شما بر همه قدرت‏ها چیره، و قریب یك میلیارد جمیعت شما با خزائن بی‏پایان، می‏تواند تمام قدرت‏ها را در هم شكند. نصرت كنید خدا را تا نصرت دهد شما را. ای اقیانوس بزرگ مسلمانان! خروش بر آورید و دشمنان انسانیت را درهم شكنید كه اگر به خدای بزرگ‏رو آوردید و تعلیمات آسمانی را وجهه خود قرار دهید، خدای تعالی و جنود عظیم او با شماست‏۴. از همه ابعاد آن مهجورتر و مورد غفلت‏تر، بعد سیاسی این مناسك عظیم است كه دست خیانتكاران برای مهجوریت آن بیشتر در كار بوده و هست و خواهد بود. و مسلمانان امروز و در این عصر، كه عصر جنگل است، بیشتر از هر زمان، موظف به اظهار آن و رفع ابهام از آن هستند، زیرا بازیگران بین‏المللی با اغفال مسلمین و عقب نگه‏داشتن آنان از یك سو و عمّال سودجوی آنان از سوی دیگر و غفلت‏زدگان نادان از طرفی و آخوندهای درباری یا كج فهم از سوی دیگر و متنسكان جاهل از یك طرف، دانسته یا ندانسته پشت در پشت هم ایستاده و در محو این بعدِ سرنوشت‏ساز و نجات دهنده مظلومان، در فعالیت هستند.

و لازم است متعهدان و بیداران و دلسوزان برای غربت اسلام و مهجوریت این بعد، در احكام اسلام به ویژه حج كه این بعد در آن ظاهرتر و مؤثرتر است، با قلم و بیان و گفتار و نوشتار به كوشش برخیزند، خصوصاً در ایام مراسم حج كه پس از این مراسم عظیم انسان‏ها می‏توانند در شهر و دیار خود با توجه به این بعد عظیم، مسلمانان و مظلومان جهان را بیدار و برای خروج مظلومان جهان از تحت فشارهای روز افزون ستمگران مدعی حمایت از صلح، به حركت وادارند. و پرواضح است كه اگر در این كنگره عظیم جهانی كه همه اقشار ملت‏های مظلوم اسلامی از هر مذهب و ملت و دارای هر زبان و مسلك و هر رنگ و قشر، ولی با زیّ واحد و لباس مشابه، دور از هر آلایش و آرایش اجتماع نموده‏اند، مسائل اساسی اسلام و مسلمین و مظلومان جهان از هر فرقه حل نشود و حكومت‏های مستكبر و زورگو سرجایشان ننشینند، از اجتماعات كوچك منطقه‏ای و محلی كاری بر نخواهد آمد و راه حل فراگیری به دست نخواهیم آورد۵. باید بدانند كه حج ابراهیمی، محمدی - صلی‏اللَّه علیهما و آلهما - سال‏هاست غریب و مهجور است، هم از جهات «معنوی و عرفانی» و هم از جهات «سیاسی و اجتماعی». و حجاج عزیز تمامی كشورهای اسلامی باید بیت خدا را در همه ابعادش از این غربت درآورند، اسرار عرفانی و معنویش به عهده عرفای غیر محجوب.

پاورقی‏ها:

۱ - صحیفه نور، ج ۱۹ ، ص ۴۲ .

۲ - همان، ص ۱۹۹ .

۳ - همان، ص ۴۲ .

۴ - همان، ج ۱۳ ، ص ۸۳ .

۵ - همان، ج ۱۹ ، ص ۴۳ .

۶ - همان، ج ۲۰ ، ص ۱۸ .

۷ - همان، ج ۱۸ ، ص ۸۷ .

۸ - همان، ج ۱۹ ، ص ۱۹۷ .

۹ - همان، ج ۱۳ ، ص ۸۱ .

۱۰ - همان، ج ۱۸ ، ص ۹۰ .

۱۱ - همان، ج ۹ ، ص ۱۷۶ .

۱۲ - همان، ج ۱۹ ، ص ۱۹۹ .

---