سالمندان را همانطور که هستند بپذیریم

جمعیت سالمندان کشور ما در حال رشد است و آن طور که تخمین زده اند تا ۴۰ سال آینده, یک چهارم جمعیت ایران را آنها تشکیل خواهند داد

جمعیت سالمندان کشور ما در حال رشد است و آن‌طور که تخمین زده‌اند تا ۴۰ سال آینده، یک‌چهارم جمعیت ایران را آنها تشکیل خواهند داد. با توجه به این نکته مهم پرسش هایی در ذهن نقش می‌بندد؛ از جمله این‌که چه اقداماتی برای رفاه بیشتر این گروه از افراد جامعه صورت گرفته است و مسئولان چه برنامه‌هایی برای روبه‌رو شدن با افزایش جمعیت آنها دارند؟ یا اساسا به چه کسی سالمند می‌گویند؟ اینها پرسش‌هایی بود که برای یافتن پاسخ‌شان با دکتر پریسا طاهری، متخصص طب سالمندان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت گفت‌وگویی انجام دادیم.

به نظر می‌رسد ابتدا باید از تعریف سالمندی آغاز کنیم؛ به‌طور خاص به چه فردی سالمند گفته می‌شود؟

سالمندی براساس تقسیم‌بندی‌های مختلف، تعاریف متفاوتی دارد؛ ولی بهترین تقسیم‌بندی که ساده‌ترین آن نیز محسوب می‌شود و در امور قانونی هم کاربرد دارد، تعریف تقویمی است. ملاک و معیار این تقسیم‌بندی، سن فرد است.

در واقع براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی افراد ۶۰ سال و بالاتر از آن سالمند محسوب می‌شوند.

جمعیت سالمندان در کشور ما در حال رشد است. آیا آماری در این زمینه وجود دارد؟

براساس آخرین سرشماری که در سال ۱۳۹۰ انجام شده است، بیش از ۲۶‌/‌۸ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند و پیش‌بینی می‌شود این گروه تا حدود ۴۰ سال آینده بین ۲۱ تا ۲۵ درصد جمعیت ایران را شامل شود؛ به این معنی که تا سال ۲۰۵۰ میلادی، یک نفر از هرچهار تا پنج نفر سالمند خواهد بود.

برای روبه‌رو شدن با چنین جمعیتی قطعا باید نیازها و مشکلات آنها را شناخت؛ مهم‌ترین اینها کدام است؟

نکته مهمی که در مورد سالمندان باید در نظر داشت این است که مسائل جسمانی، روانی، اجتماعی و روحانی دوره سالمندی باید با هم و در کنار هم در نظر گرفته شود. متاسفانه با توجه به این‌که در حال حاضر تعداد متخصصان بالینی طب سالمندی در کشور ما کمتر از تعداد انگشتان یک دست است. مسائل و مشکلات مختلفی برای سالمندان پیش می​آید؛ به عنوان نمونه یکی از مشکلات شایع سالمندان تداخلات دارویی است، چرا که این گروه از داروهای مختلفی مصرف می‌کنند و این موضوع می‌تواند موجب بروز عوارض زیادی شود.

موضوع دیگر توجه به سندرم‌های شایع دوران سالمندی است. در واقع با توجه به این‌که بیماری‌های قلبی ـ عروقی از نظر شیوع و درصد، یکی از شایع‌ترین مشکلات جسمی سالمندان به حساب می‌آید، ولی بسیاری از بیماری‌های دیگر هم در این دوران رخ می‌دهد که گرچه درصد بالایی از مشکلات را به خود اختصاص نمی‌دهد، ولی بار مالی و هزینه بسیار سنگینی را به خانواده‌ و بیمه‌ها تحمیل می‌کند؛ به‌عنوان نمونه بیماری دمانس یا اختلال حافظه و پوکی استخوان که در صورت سقوط موجب شکستگی‌های وسیع می‌شود، از جمله این مشکلات است که باید به آنها توجه جدی شود.

مشکلات روانی سالمندان نیز معمولا مورد غفلت واقع می‌شود و اطرافیان فرد سالمند چنین تصور می‌کنند که افزایش سن عامل بروز بیماری‌هایی مانند افسردگی است؛ در حالی‌که باید بدانید سالمندی مساوی با وابستگی، بیماری و ناتوانی نیست و هدف متخصصان بالینی طب سالمندی هم این است که سالمندان بتوانند این دوران را همراه با توانمندی و موفقیت سپری کنند.

بنابراین هنگامی سالمندان موفق و توانمندی خواهیم داشت که مجموعه سیستم ارائه خدمات به‌گونه‌ای پیش رود که بتواند خدمات مورد نیاز را به فرد سالمند ارائه دهد، وضع او را ارزیابی کرده و از بروز بیمار‌ی‌های قابل کنترل پیشگیری کند. همچنین این گروه باید بتوانند در صورت بروز بیماری، بموقع اقدامات توانبخشی را انجام دهند تا از عارضه‌دار شدن یا باقی ماندن عوارض بیماری پیشگیری شود.

چه برنامه‌هایی برای کاهش مشکلات سالمندان و بهبود شرایط زندگی آنها در وزارت بهداشت مورد توجه و اجرا قرار می‌گیرد؟

وزارت بهداشت براساس نص صریح قانون که در برنامه پنجم توسعه هم به آن اشاره شده، متولی سلامت آحاد جامعه و از جمله سالمندان است. در این زمینه هم برنامه‌های کلانی در وزارت بهداشت طراحی شده و در واقع برای ارائه خدمات به سالمندان با تمرکز و دقت بر بیماری‌های شایعی که این افراد با آن‌ درگیر هستند، برنامه‌ریزی لازم صورت گرفته و این طرح‌ها در همه ۴۷ دانشگاه کشور نیز در حال اجراست. علاوه بر این، در بیش از ۲۰۰ شهرستان هم برنامه شیوه زندگی سالم با تاکید بر تغذیه مناسب و برنامه مراقبت‌های ادغام یافته انجام می‌گیرد.امیدواریم با اجرا شدن برنامه پزشک خانواده، ارائه خدمات به سالمندان هم در تمام شهرستان‌ها و دورترین نقاط کشور سامان یابد تا این گروه از شهروندان بتوانند بموقع به متخصصان مراجعه کرده و خدمات مورد نیاز را دریافت کنند.

اگر به‌طور خاص بخواهیم به سالمندانی اشاره کنیم که تنها زندگی می‌کنند، این گروه با چه مشکلاتی روبه‌رو هستند؟

یکی از عوامل خطری که سالمندان با آن مواجه هستند، از دست دادن همسر، مهاجرت فرزندان و در یک کلام تنها ماندن فرد سالمند است. بنابراین لازم است همه ما این نکته را در نظر داشته باشیم که تنها زندگی کردن سالمندان، حداقل ۱۵ -۱۰ بیماری را به همراه خواهد داشت؛ به این معنی که احتمال بروز آن برای سالمندان تنها بیشتر از گروهی است که تنها نیستند. پس با توجه به این‌که شرایط زندگی هر فرد به‌طور خاص و با تصمیم خود او تعیین می‌شود، باید این حق را به سالمندان بدهیم که خود نحوه زندگی‌شان را انتخاب کنند. بنابراین مجبور کردن سالمند برای رفتن به خانه سالمندان یا زندگی همراه فرزندانی که بخوبی منزلت و شأن او را رعایت نمی‌کنند، قابل دفاع نیست. پس باید انتخاب محل زندگی را به خود سالمند واگذار کنیم؛ ولی در هر حال نباید فراموش کرد تنها زندگی کردن یکی از عوامل خطر برای سالمندان است.

با این توضیح پس نمی‌توان حکم واحدی برای نگهداری سالمندان در مراکز خاص یا خانه‌های سالمندان داد.

از نظر منشور قانون حمایت از سالمندان، فرد سالمندی که دچار اختلال حافظه یا بیماری دمانس نشده باشد، خودش می‌تواند در مورد انتخاب محل زندگی تصمیم بگیرد. اما گاهی متاسفانه فرزندان برای پدر و مادر سالمند و سالم خود تصمیم می‌گیرند که این مساله می‌تواند به بروز اختلال در جایگاه اجتماعی سالمندان منجر شود.

فراموش نکنیم همان‌طور که دین مبین اسلام در موارد متعدد بر احترام به سالمندان توصیه کرده است، ما هم باید به بهترین شکل با آنها همکاری و همراهی کنیم؛ اما متاسفانه امروزه در بعضی خانواده‌ها کمتر شاهد این‌گونه رفتارهای مبنی بر احترام به سالمند هستیم.

در نهایت به سالمندان چه توصیه‌ای می‌کنید؟

سالمندی بخشی طبیعی از زندگی است که باید به بهترین شکل سپری شود. همچنین باید در نظر داشت که افزایش طول عمر انسان، رسیدن به دوره سالمندی و تجربه کردن این دوران، یکی از موفقیت‌های بهداشتی هر جامعه‌ای محسوب می‌شود که باید از این شرایط به بهترین شکل استفاده کرد.

همچنین فراموش نکنیم فردی موفق خواهد بود که دوره سالمندی را همراه با توانمندی و سلامت تجربه کند. اگر این دوره از زندگی با چهار گنجینه سلامت جسم، سلامت روان، تامین مالی در حد مورد نیاز و حمایت عاطفی همراه شود یکی از لذت‌بخش‌ترین دوران‌های عمر خواهد بود. به یاد داشته باشیم این گنجینه‌ها را باید در طول عمر و سال‌های زندگی ذخیره کرد.