ماتم زمینی, جشن فضایی

بررسی وقایع مهم حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال ۸۶

سال ۸۶ در حالی رو به پایان است که حوزه IT روزهای پرفراز و نشیبی را پشت‌سر گذاشته و می‌گذارد.

روزهایی که تنها انتشار یک خبر کافی بود تا اظهارنظرهای مخالفان و موافقان آن تا هفته‌ها و شاید هم ماه‌ها ادامه داشته باشد. به اعتقاد کارشناسان این حوزه، نتایج تمامی این اتفاقات را می‌توان به طور شفاف‌تر در سال ۸۷ مشاهده و ارزیابی کرد. به عبارت دیگر باید گفت سال ۸۷ سال به‌بار نشاندن طرح‌های سال ۸۶ است، اظهاراتی که شاید پیشتر از این نیز نسبت به سال‌های گذشته شنیده می‌شد. به هر حال آنچه آمده است مروری است بر مهم‌ترین وقایع خبری و رویدادهایی که بر سال ۸۶ گذشته است.

● واگذاری مخابرات به بخش‌خصوصی

یکی از وقایع جنجال‌آفرین و سرنوشت‌ساز در حوزه آی‌تی در این سال بحث واگذاری سهام مخابرات به بخش‌خصوصی بود. بحثی که پیش از این نیز بارها به نوعی از سوی مسوولان مطرح شده بود، اما به دلایلی همچون مشکلات قانونی و... به دست فراموشی سپرده شد. اولین بار یکی از این موانع در سال ۸۳ از سوی رمضان‌علی صادق‌زاده، رییس فعلی کمیته مخابرات مجلس مطرح شده بود. این نماینده مجلس در مورد آینده خصوصی‌سازی مخابرات گفته بود، اصل «۴۴» قانون اساسی از پست و مخابرات نام برده، اما چون در موقع تصویب قانون اساسی، مخابرات به این اندازه رشد نکرده بود، خصوصی‌سازی مخابرات هنوز مشخص نیست اما با توجه به اینکه مجمع تشخیص مصلحت نظام به دستور مقام معظم رهبری مشغول بررسی مجدد اصل «۴۴» قانون اساسی هستند، امید داریم شفاف‌سازی بهتری در راستای واگذاری مخابرات به بخش‌خصوصی صورت پذیرد. اما گویا عاقبت این بررسی مجدد در اصل «۴۴» قانون اساسی در نیمه دوم سال ۸۵ صورت پذیرفت، همان زمان که خبر اول خبرگزاری‌ها به تغییر ساختار شرکت مخابرات اختصاص یافته بود. در آن خبرها آمده بود که شرکت مخابرات طی هفته گشته طرحی برای واگذاری شرکت‌های زیرمجموعه خود تهیه و به هیات دولت ارائه خواهد داد، هرچند قرار بود این طرح در هیات دولت به تصویب برسد، اما به دلیل اهمیت موضوع مقرر شد تا کارگروهی برای بررسی ابعاد این واگذاری تشکیل و تصویب آن در هیات دولت به زمان دیگری موکول شود. بر همین اساس قرار بر آن شد تا تنها شرکت مادرتخصصی مخابرات واگذار شود. به هر حال کارگروهی متشکل از ۱۰ نفر برای بررسی ابعاد این واگذاری تشکیل و در عین حال؛ پیش‌نویس این طرح به وزیر اقتصادی و دارایی نیز ارائه شد و همان زمان از سوی مسوولان اعلام شد که واگذاری شرکت‌های مشمول خصوصی‌سازی این شرکت با یک سری مسائل و مشکلات کارگری مواجه هستند، چرا که در این شرکت‌ها تعدادی از افراد با سمت کارگر مشغول به فعالیت هستند. در همین راستا اعلام شد که شرکت مخابرات ایران شامل ۳۵ شرکت، مخابرات آذربایجان و شرکت مخابرات فارس و همچنین چهار شرکت زیرمجموعه یعنی شرکت ارتباطات سیار، خدمات هوایی پیام، شرکت فناوری اطلاعات و شرکت زیرساخت است.

با توجه به اینکه شرکت زیرساخت جزو استثنائات اصل «۴۴» قانون اساسی بوده و قابل واگذاری نیست، بنابراین شرکت می‌تواند مستقل شود و به کار خود ادامه دهد، البته چند روز بعد از انتشار این خبر محمد سلیمانی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به طور رسمی اعلام کرد که واگذاری مخابرات به بخش‌خصوصی از طریق بورس یا سهام عدالت در سال ۸۶ انجام می‌شود و این واگذاری به صورت حداکثری خواهد بود و بخش کوچکی از مخابرات در اختیار دولت باقی خواهند ماند. همان زمان بود که بحث واگذاری مخابرات به بخش‌خصوصی به طور جدی مطرح شد.

اما زمستان هم رو به پایان است و هنوز سهام مخابرات وارد بورس نشده و آن گونه که از شواهد پیداست باز هم این پروژه می‌رود تا در سال ۸۷ مورد بررسی قرار بگیرد.

● الکامپ سیزدهم

نمایشگاه الکامپ از آغاز کار خود تاکنون فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرده است، اما اصلی‌ترین تغییر و تحولات آن شاید به برگزاری دوره دهم آن باز می‌گردد. چرا که بعد از ۱۰ سال که برگزاری نمایشگاه توسط بخش دولتی الکامپ دهم این بار توسط بخش‌خصوصی و نهادهایی که به نوعی در آن زمان متولی صنعت آی‌تی در کشور بود برگزار شد. انجمن شرکت‌های انفورماتیک میزبان دور دهم نمایشگاه بین‌المللی الکامپ بود که توانست نمایشگاهی در خور فعالان صنف آی‌تی برگزار کند. اما شاید این برجسته‌ بودن در همان دوره دهم متوقف شد چرا که با پایان این دور، شروع اتفاقات و مخالفت‌های جدید در حوزه آی‌تی بود. دور سیزدهم الکامپ نیز در حالی برگزار شد که یکی از رقبای نظام صنفی رایانه‌ای یعنی مجمع تشکل‌های فناوری اطلاعات در کنار مجمع ناشران الکترونیک با نزدیک شدن به شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی عملا جای نظام صنفی رایانه‌ای را گرفته بودند و این در حالی بود که در سال‌های قبل هیچ کدام از این صنوف در نمایشگاه حضور نداشتند. یکی دیگر از اتفاقاتی که در حاشیه برگزاری سیزدهمین دوره از نمایشگاه‌ الکامپ رخ داد این بود که درست یک روز مانده به افتتاح الکامپ سیزده نمابری به رسانه‌ها ارسال شد که در بخشی از آن آمده بود بسیاری از شرکت‌هایی که الکامپ را تحریم کرده بودند با نام های مستعار ثبت نام کرده‌اند که ارسال این خبر شبهات و اعتراضاتی را نیز به دنبال خود داشت. همچنین یکی از عجایب الکامپ سیزده همزمانی آن با همشتمین نمایشگاه بین‌المللی صنایع مخابرات ارتباطات و تکنولوژی اطلاع‌رسانی (تله کام) بود که گفته می‌شد همزمانی این دو «نمایشگاه» باعث رونق هر چه بیشتر این دوره از نمایشگاه شده بود.

● کیفیت پایین پهنای باند، افزایش ضریب نفوذ اینترنت

با وجود اینکه طی چند ماه اخیر خبرهای گوناگونی از مسوولان وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت مبنی بر افزایش پهنای باند و افزایش ضریب نفوذ اینترنت از ۱۶درصد به ۲۷درصد شنیده می‌شد اما شواهد حاکی از آن است که کشور همچنان در تاسیس پهنای باند مورد نیاز کاربران با مشکلات اساسی رو‌به‌رو است. چنین نظری کاملا قابل اثبات است چراکه در ۱۳ بهمن ماه سال جاری با برخورد لنگر یک کشتی با کابل‌های زیردریایی در دریای مدیترانه باعث قطعی اینترنت در برخی از کشورهای خاورمیانه و هند شده بود. این اتفاق نه تنها کاربران خارجی بلکه بسیاری از کاربران داخلی را نیز دچار نگرانی کرده بود. اما بعد از انتشار این خبر مسوولان ذی‌ربط به کاربران کشور اطمینان داده بودند که کابل‌های مربوط به اینترنت ایران هیچ‌گونه آسیبی ندیده است. در حالی که شرکت ارتباطات زیرساخت هرگونه اختلال در اینترنت کشور را تکذیب می‌کردند بسیاری از کاربران در آن روزها با کاهش شدید پهنای باند و قطعی مداوم اینترنت روبه‌رو بودند که این امر نشان‌دهنده این بود که کابل‌های کشور ما نیز دچار آسیب شده‌ بودند اما به دلایل خاص مسوولان میلی به تایید این قضیه نداشتند. چراکه در این زمان شرکت «فلگ» که مسوولیت کابل‌های فیبر در منطقه را بر عهده داشت منتظر صادر شدن اجازه ورود به آب‌های ایران برای رفع قطعی فیبر بود و پیش‌بینی می‌کرد که فعالیت آنها در آب‌های ایران تا دو هفته ادامه داشته باشد.

● پرتاب ماهواره به فضا

یکی دیگر از وقایع مهم و تاثیرگذار در سال ۸۶ رونمایی از نخستین سامانه فضایی بومی ایران بود. در واقع این سال، سال خوبی برای صنعت ماهواره‌های کشور ما بود. چراکه پس از گذشت یک هفته از تصویب اختصاص بودجه ۲۵۰میلیون دلاری مجلسیان به ماهواره صدا و سیما، روز ۱۵ بهمن ماه محمود احمدی‌نژاد با حضور خود در مرکز هوا و فضای وزارت دفاع اعلام کرد: اولین ماهواره بومی ایران به منظور مصارف تحقیقاتی پیشرفته در آینده نزدیک توسط ماهواره بر، ساخت کشورمان و از پایگاه پرتاب فضایی ایران به مدار پرتاب خواهد شد. همچنین در آن مراسم وزیر دفاع ضمن اعلام خبر ماهواره ساخت کشورمان به نام امید، از پرتاب این موشک در خرداد ماه سال ۸۷ خبر داد. خبر پرده‌برداری از ماهواره امید در حالی در رسانه ملی به عنوان خبر خوش هوا فضا انتشار پیدا کرده که تاکنون از این پروژه در محافل خبری اسمی از آن برده نشده بود و حتی به عقیده بسیاری از کارشناسان با تاخیرهای چندین ساله درخصوص پرتاب ماهواره مصباح تاکنون احساس می‌شود که دولت رغبتی به پیگیری طرح‌های هوافضایی کشور ندارد. اما با اعلام خبر این سوال مطرح شد که چرا پروژه‌هایی همچون مصباح رو به فراموشی سپرده شد و اطلاع‌رسانی دقیق در مورد آن صورت نگرفته است. گفته می‌شود که زهره، سینا و مصباح سه ماهواره‌ای بودند که قرار بود در سال اول برنامه چهارم توسعه در مدار قرار بگیرند. در میان این سه ماهواره تنها ماهواره سینا بود که بالاخره از زمین بلند و به فضا پرتاب شد و سرنوشت دو ماهواره دیگر هم هنوز مشخص نیست.

زهره که یک ماهواره مخابراتی است قرار بود با همکاری روسیه طراحی و به فضا پرتاب شود. این ماهواره توانایی ارائه خدمات در زمینه ارتباط تلفن، مخابره ارتباطات داده و بخش رادیو و تلویزیونی در تمام نقاط ایران را دارد. اما به دلایل خاص این ماهواره از سال ۵۶ تاکنون هنوز روی زمین خشک شده است.

اما ماهواره مصباح، سابقه پروژه ماهواره مصباح به سال ۷۰ و ۷۱ بازمی‌گردد. در این سال‌ها مطالعاتی در مورد ماهواره‌های کوچک در مرکز تحقیقات مخابرات صورت گرفت و به دنبال آن با تهیه و ارائه پیشنهاد ساخت ماهواره کوچک به هاشمی رفسنجانی رییس‌جمهوری آن زمان مقرر شد مطالعات جامع در این خصوص آغاز شود. سرانجام در سال ۷۶ موافقتنامه‌ای برای ساخت ماهواره مصباح میان‌ وزارت علوم و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به امضا رسید و پس از آن ساخت نمونه آزمایشگاهی آن نیز آغاز شد و در خرداد سال ۸۰ مرحله ساخت نمونه آزمایشگاهی ماهواره به پایان رسید و همزمان اقدامات برای انجام مراحل بعدی شامل ساخت نمونه و مهندسی و نمونه فضایی آن نیز آغاز شد. اما بعد از گذشت چندین سال و به‌رغم ضرورت‌های ارسال این ماهواره به فضا باز هم به دلایلی نامعلوم هنوز این ماهواره هم مثل ماهواره زهره روی زمین مانده است. این در حالی است که از آذرماه سال ۸۴ این ماهواره در نوبت پرتاب قرار داشته بود.

هر چند حضور کبکانیان، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات با اشاره به پیشرفت‌های علمی ایران در سال‌های اخیر در جمع خبرنگاران اعلام کرده بود که ماهواره مصباح برای پرتاب در نوبت قرارداد، اما وی تاریخ دقیق این پرتاب را اعلام نکرده است. انگار آن طور که شواهد نشان می‌دهد باید همچنان منتظر پرتاب این ماهواره و شاید در مرحله بعدی ماهواره تازه ساخت «امید» طی سال‌های گذشته باشیم.

● بودجه سال ۸۷

آخرین خبر از وقایع مهم سال ۸۶ در صنعت IT به مساله بحث‌برانگیز همیشگی یعنی بودجه اختصاص یافته صنعت ICT در سال ۸۷ تعلق دارد.

در بودجه سال آینده با اختصاص ۴۱۵میلیارد و ۱۹۴میلیون ریال به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و همچنین اختصاص اعتبارات بودجه‌ای به شورای‌عالی اطلاع‌رسانی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت بازرگانی، وزارت اقتصاد در بخش تجارت الکترونیکی دولت نمایی از وضعیت بخش فناوری اطلاعات کشور را در سال آینده ترسیم کرد.

چند روز بعد اعلام این خبر، بودجه شرکت‌های دولتی فعال در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و فناوری‌های نوین در لایحه بودجه پیشنهادی برای سال ۸۷ کل کشور توسط مرکز پژوهش‌های مجلس مورد بررسی قرار گرفت. دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌ها در یک اظهارنظر کارشناسی مهم‌ترین تغییری را که در لایحه بودجه پیرامون این موضوع دیده می‌شد را سودده شدن شرکت‌های مخابراتی استانی دانسته و گفته بود که: با این وصف به نظر می‌رسد دولت اقدام ویژه‌ای را بدین‌منظور انجام نداده است، یعنی این سودده شدن ناشی از کاهش هزینه‌ها یا افزایش درآمدهای واقعی نیست بلکه احتمالا ناشی از تغییری است که در نحوه محاسبات ارتباطات بین‌شهری و بین اپراتوری برای جابه‌جایی درآمدها صورت گرفته است و برای اثبات این ادعا کافی است جمع کل درآمدها و هزینه‌های این شرکت‌ها را در سال‌های ۶۸ و ۸۷ با هم مقایسه کرد که نشان‌دهنده کاهش سر جمع سود ناخالص (درآمد- هزینه) خواهد بود. در بخش دیگری از اظهارنظر مرکز پژوهش‌ها آمده بود که سهم سودده دولت در حوزه مخابرات و فناوری از مبلغ ۶۸۸میلیارد ریال در سال ۸۶ با بیش از ۵۸درصد افزایش به ۴۶۹۰میلیارد ریال در سال ۸۷ افزایش یافته که به نظر می‌رسد افزایش مزبور ناشی از اعمال ۴۰درصدی «سود ویژه» باشد که این اصطلاح با این کیفیت سابقه‌ای در قوانین بودجه نداشته و پدیده‌ای نوین در قانون بودجه امسال محسوب می‌شود و تاکنون مفهوم دقیق آن از سوی هیات دولت شکافته نشده و معلوم نیست که چه تفسیری از این عنوان وجود دارد. اما آنچه مسلم است اخذ سودی با این عنوان از تمامی شرکت‌های دولتی که عمل تبعات زیان‌باری به دنبال خواهد داشت به این صورت که اولا بار سنگینی بر دوش شرکت‌های دولتی تحمیل خواهد شد که غالبا در آستانه زیان‌دیدگی قرار دارند و چنین تکلیف مالی سنگینی آنها را در وضعیت بحرانی قرار خواهد داد و ثانیا اخذ سود ویژه از شرکت‌های دولتی سبب می‌شود که این سود یکی از نقاط اتکای درآمدی دولت تلقی شود که این امر واگذاری آنها را به بخش‌خصوصی براساس سیاست‌های اصل «۴۴» قانون اساسی عملا با مانع جدی مواجه خواهد کرد.

تحریم نوکیا علیه کاربران ایرانی، فیلتر یک روزه گوگل، اوضاع نابسامان صنعت نرم‌افزارهای داخلی، راه‌اندازی پرتال ملی، تولید گوشی‌های داخلی، افزایش بهای پیام کوتاه انگلیسی، کاهش تعرفه واردات گوشی و ده‌ها مورد دیگر جزو اتفاقات مهم حوزه آی‌تی در سال ۸۶ بود و سال ۸۷ در حالی رو به آغاز شدن است که بسیاری از پروژه‌ها و طرح‌های مختلف در صنعت آی‌تی کشورمان همچنان نیمه‌تمام باقی مانده است و کار جدی از طرف مسوولان برای انجام هر چه سریع‌تر آن صورت نگرفته است. به هر حال حوزه آی‌تی می‌رود تا در سال ۸۷ کار خود را با اتفاقات و تحولات جدیدتری آغاز کند.

سونیتا سراب‌پور