این نشانه ها یعنی خطر

آیا کسی از اعضای خانواده شما از اختلالی روانی رنج می برد چه طور می توانید مطمئن باشید کسی که با او زیر یک سقف زندگی می کنیم از نظر روانی سلامت است

آیا کسی از اعضای خانواده شما از اختلالی روانی رنج می‌برد؟ چه طور می‌توانید مطمئن باشید کسی که با او زیر یک سقف زندگی می‌کنیم از نظر روانی سلامت است؟

اختلالات روانی فقط فرد مبتلا را رنج نمی‌دهد بلکه زندگی را برای اعضای خانواده‌اش نیز سخت و غیرقابل تحمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد از زندگی‌شان لذت ببرند.

آنها دلیل ناسازگاری او را نمی‌فهمند و حتی شاید هرگز به روان‌شناس یا مشاوری برای حل مشکل مراجعه نکنند و این ناآگاهی منجر به حوادث ناخوشایندی می‌شود که دست پایینش شاید مطرود شدن خانواده و بروز اختلاف‌های دائمی باشد و دست بالایش می‌شود طلاق یا قتلی خانوادگی.

به همین دلیل است که ما در این گزارش چند ناهنجاری روانی شایع را به شما معرفی می‌کنیم. اگر این نشانه‌ها را در یکی از اعضای خانواده می‌بینید باید هرچه سریع‌تر او را به روان‌شناس معرفی کنید و البته در نظر داشته باشید که فرآیند درمان این نوع افراد معمولا با حضور روان‌شناس تکمیل نمی‌شود و اغلب مشاور و روانپزشک نیز در جریان درمان نقش ایفا می‌کنند.

با این حال در صورتی که از ناهنجاری روانی طرف مقابل مطمئن شده باشید اولین گام‌تان باید مراجعه به روان‌شناس باشد و آن وقت، اگر متخصص روان‌شناس صلاح بداند بیمارتان را برای درمان دارویی به روانپزشک معرفی می‌کند.

در نظر داشته باشید که این چند اختلال، تنها انواع ناهنجاری‌های روانی نیست. در واقع تنوع این ناهنجاری‌ها در حدی زیاد است که ما فقط چند نمونه شایع از آنها را برای معرفی به شما انتخاب کرده‌ایم.

● غمزده‌ها

بارزترین نشانه افسردگی اندوه شدید است. احساس اندوه باعث می‌شود فرد افسرده سخت و دیر لبخند بزند. زیاد گریه کند یا همیشه بغض داشته باشد و نتواند در حضور دیگران احساساتش را کنترل کند و بسرعت متاثر می‌شود.

بیمار افسرده مثل دیگران از زندگی لذت نمی‌برد. دلخوشی‌هایی که ممکن است آدم‌های سالم را سر ذوق بیاورد برای افسرده‌ها بی‌معناست.

او احساس بی‌ارزشی، مستاصل‌بودن و ناامیدی شدید می‌کند؛ خودش را به خاطر چیزهایی مقصر می‌داند که اصلا تقصیر او نبوده است.

این بیمار به ظاهر و محیط اطرافش بی‌توجه است. ممکن است سر و وضعی آشفته و کثیف پیدا کند. مدت‌ها حمام نرود و علاقه‌ای به مرتب‌کردن محل زندگی‌اش نداشته باشد.

او نمی‌تواند به وظایف و مسئولیت‌هایش عمل کند. اگر تحصیل می‌کند دچار افت تحصیلی می‌شود. اگر شاغل است عملکردش کاهش پیدا می‌کند و اگر خانه‌دار است نمی‌تواند امور منزل را مدیریت کند.

بیمار افسرده با کسی صمیمی نمی‌شود. دوستان نزدیک زیادی ندارد و ترجیح می‌دهد تنها باشد و معتقد است زندگی، پوچ و آینده، سیاه است و همیشه احساس نارضایتی دارد.

گاهی امکان دارد از خودکشی حرف بزند یا حتی اقدام به خودکشی کند. بشدت گوشه‌گیر است و همیشه گوشه دنج خانه را به هر جای دیگری ترجیح می‌دهد.

معمولا از دردهای جسمی رنج می‌برد، اما پزشکان عادی منشأ بیماری‌اش را تشخیص نمی‌دهند و نمی‌تواند تمرکز کند.

احساس می‌کند بشدت فراموشکار شده است، اما گرچه مسائل روزمره را فراموش می‌کند حوادث تلخ و بد را به روشنی به یاد می‌آورد و درباره‌‌شان حرف می‌زند. تقریبا همیشه خسته است حتی اگر کار مهمی نداشته باشد.

زندگی بیمار افسرده بر اساس برنامه‌ریزی پیش نمی‌رود یعنی زمان دقیقی برای خواب و بیداری ندارد و از اختلال خواب رنج می‌برد. او بهانه‌جو است. همیشه آماده جنگ با بقیه است. پرخاشگری می‌کند. بد و بیراه می‌گوید و از همه متنفر می‌شود؛ بشدت زودرنج است.

موضعگیری‌اش در برابر هر مشکلی، همیشه تسلیم است. معتقد است​ به هر حال شکست می‌خورد پس چرا درباره مشکلات ایستادگی کند و برای حل‌شان تلاش کند؟

حتی حوصله نگهداری از بچه‌هایش را ندارد. به سرعت از کوره در می‌رود. خشمش مهار گسیخته است و می‌شود گفت زمانی که عصبی است به کلی کنترلش را از دست می‌دهد.

هیچ علاقه‌ای به فعالیت‌های گروهی ندارد و اغلب حس می‌کند هیچ‌کس در این دنیا حرفش را نمی‌فهمد.

در غذا خوردن اختلال دارد. شاید بیش از اندازه غذا بخورد و دچار اضافه وزن شود. شاید هم از آن دست افسرده‌ها باشد که لب به غذا نمی‌زنند و به شدت لاغر می​​شوند.

نمی‌تواند وظایف زناشویی‌اش را بدرستی انجام بدهد. معمولا همسرش از او ناراضی است چون تمایل جنسی‌اش را از دست می‌دهد.

همچنین ممکن است به سمت الکل یا مواد مخدر گرایش پیدا کند و دست آخر این که احساساتش درباره خودش واقعی نیست مثلا ممکن است فردی با هیکلی عادی باشد، اما خودش را بیش از اندازه چاق یا لاغر تصور کند.

● ترسوها

بیمار مبتلا به فوبیا می‌ترسد، اما ترسش منطقی نیست؛ نامعقول است و دیگران از آنچه او از آن وحشت دارد، نمی‌هراسند. به همین دلیل به فوبیا، ترس بیمارگونه می‌گویند.

او ممکن است از حیوانات، آب، ارتفاع، تاریکی، زخم، خون، بیماری و مرگ شدیدا وحشت داشته باشد اما انواع ترس‌های عجیب فقط اینها نیست بیمار فوبیایی ممکن است از موقعیت‌های خاص نیز بترسد. برای مثال ممکن است بیماری از قرار گرفتن در جمع یا فضای بسته یا آسانسور یا فضای باز بترسد.

گاهی فعالیت‌های اجتماعی بیمار مبتلا به فوبیا به دلیل ترس‌هایش کاملا مختل می‌شود برای مثال فرض کنید او از ترس مبتلا شدن به بیماری مرموز، در خانه دست به سیاه و سفید نزند یا سرکار نرود چرا که می‌ترسد در راه گربه‌ای به او نزدیک شود یا مجبور باشد در اداره از آسانسور که از آن وحشت دارد استفاده کند.

امکان دارد بیمار تلاش کند شما را فریب دهد که مشکلی ندارد مثلا سعی کند برای ترسش دلایل ظاهرا منطقی بیاورد.

در یک پرونده روان‌شناسی، زنی شوهرش را قانع کرده بود که واقعا دیدن گربه برای او و خانواده‌اش بسیار خطرناک است و حتما اتفاق بدی برای آنها می‌افتد و داستان‌هایی هم از دوران کودکی و نوجوانی‌اش تعریف کرده بود که در آنها هر وقت حادثه‌ بدی رخ داده بود گربه‌ای هم گوشه‌ای حضور داشت!بیمار مبتلا به ترس بیمارگونه، تظاهر نمی‌کند که می‌ترسد بلکه هراسش واقعی است و علائم جسمی هراس نیز به محض روبه‌رویی با عاملی که نسبت به آن ترس در او ظاهر می‌شود. برای نمونه امکان دارد دچار احساس تنگی نفس، لرزش اندام‌ها، تعرق و حالت تهوع شود.

● بدگمان‌ها

مهم‌ترین ویژگی بدگمان‌ها (پارانوئیدها) ناتوانی در اعتماد کردن به دیگران و بدبینی نسبت به آنهاست و گرچه از این وضعیت رنج می‌برند، اما نمی‌توانند به خودشان کمکی کنند.

در دنیای یک بدگمان، بیشتر آدم‌ها و گاهی همه‌شان، دشمن محسوب می‌شوند. از نظر او گاهی این آزارهای تخیلی گاهی چندان جدی نیست مثلا شاید مدعی شود که همه مسخره‌‌اش می‌کنند، پشت سرش حرف می‌زنند یا زیر لب به او بد و بیراه می‌گویند، اما گاهی آزارهای خیالی، جدی می‌شود.

در این حالت بیمار مدعی است ​بدخواه‌هایی، علیه او توطئه می‌کنند. برای نمونه در یکی از پرونده‌های روان‌شناسی، یک بیمار​ پارانوئیدی به همسرش تهمت خیانت می‌زند.

بیماری دیگر می‌گفت همسر و پسرش نقشه قتلش را می‌کشند و حتی فرد دیگری مدعی شده بود که پسرش از او پول می‌دزدد.

او به دیگران بشدت حسادت می‌کند و در عین حال آنها را در جایگاهی پایین‌تر از خود می‌داند؛ خودبزرگ‌بین است. خودش را بالاتر از آنچه واقعا هست می‌پندارد. برای مثال یک بیمار​ پارانوئیدی گمان می‌کرد سازمان‌های اطلاعاتی شماره تلفن همراه او و شماره تلفن خانه‌اش را کنترل می‌کنند و به همین دلیل دائما به همه کسانی که با او تماس می‌گرفتند گوشزد می‌کرد که حرف خطرناکی نزنند!

ممکن است بیمار پارانوئیدی تصور کند کسانی از کشوری دیگر اجیر شده‌اند تا ترورش کنند یا همسایه‌ها جلساتی برای آسیب رساندن به او، برگزار می‌کنند یا تلفنش کنترل می‌شود یا کسانی مدام تعقیبش می‌کنند یا در خانه اش دوربین کارگذاشته شده است.

از آنجا که همه در دنیای این بیمار، دشمن هستند طبیعی است که از آنها بترسد و بر حذر باشد و فاصله بگیرد. به همین دلیل است که بدگمان منزوی می‌شود و از دیگران، حتی اعضای خانواده‌اش، کناره می‌گیرد.مبتلا به​ بدگمانی، همیشه آماده دفاع از خود، پرخاشگری و حمله به دیگران است و معمولا رفتارش مشکوک و همراه با پنهان‌کاری است.

● وسواسی‌ها

در ذهن بیشتر مردم آدم‌های وسواسی کسانی هستند که دائما دست‌هایشان را می‌شویند، زیاد حمام می‌روند، در و دیوار حمام و دستشویی را آبکشی می‌کنند و خلاصه خیال می‌کنند همه چیز کثیف است در حالی که این فقط یکی از انواع وسواس است که به آن می‌گویند وسواس شست و شو، اما وسواس که فقط این نشانه را ندارد، همه وسواسی‌ها که اختلالشان بر شست و شو متمرکز نیست مثلا ممکن است فرد وسواسی حرکتی را بارها تکرار کند. برای نمونه بیمار ​وسواسی را می‌شناسم که اصرار دارد صدای تلویزیون را تنظیم کند.

او در طول یک ساعتی که ممکن است تلویزیون روشن باشد، هفت یا هشت بار صدا را کنترل می‌کند تا دقیقا روی عددی که فکر می‌کند بهترین میزان صدا برای تلویزیون است تنظیم باشد.

بیمار وسواسی دیگری عادت دارد هر بار پیش از خروج از خانه، یک ربع درها و پنجره‌ها و همه پریزهای برق را چک ‌کند.

برخی از وسواسی‌ها مشکل تکرار یک حرکت را ندارند بلکه خودشان را مقید به تبعیت از یک سری قوانین​ عجیب و غریب می‌کنند.

مثلا بیماری وسواسی عادت دارد وقت دیده‌بوسی با آشنایان اول پیشانی آنها را ببوسد بعد شانه راست را و دست آخر شانه چپ را و دو بار این کار را تکرار کند.

اگر بر حسب اتفاق این روال مخدوش شود باید باز از نو حرکت را شروع کند و آنقدر حرکتش را تکرار می‌کند تا راضی شود که درست انجامش داده است. بیمار وسواسی دیگری اصرار دارد که از روی موزاییک‌های خاصی در راهروی خانه‌اش عبور کند و... .

همه این نشانه‌ها که گفتیم علائم وسواس عملی است، اما معمولا منشأ وسواس عملی، وسواس فکری است. وسواس فکری یعنی نشخوار دائمی یک فکر ناراحت‌کننده که فرد وسواسی را عصبی و مضطرب می‌کند. این نوع فکرهای وسواسی هم بشدت آزاردهنده است و فرد وسواسی معمولا آنقدر قوی نیست که مانعشان شود.

برای آن که بهتر درک کنید منظور از فکر وسواسی چیست یک مثال برایتان می‌زنیم. آنچه در پی می‌خوانید یک بخش کوچک از مجموعه فکرهای وسواسی زنی است که همه او را فردی طبیعی می‌پندارند چون هنوز وسواس عملی ندارد، اما وسواس فکری در حدی او را مشغول به خود کرده که در خانه اغلب بی‌حوصله و غمگین است: «آن شب در مهمانی، من به دخترعمویم سلام کردم یا نکردم؟ احتمالا سلام کردم، اما او احتمالا نشنیده... اگر نشنیده باشد حتما حالا از من دلخور است... اگر سلام نکرده باشم چی؟ چرا من اینقدر گیجم... .

حتی اگر سلام کرده باشم او نشنیده است چون وقتی خواست به من میوه تعارف کند یک جور خاص نگاهم کرد و گفت بفرمایید میوه... همین که گفته بفرمایید میوه یعنی از من دلخور بوده که با این لحن گفته بفرمایید میوه... .

اگر از من دلخور نبود چه می‌گفت... من چرا سلام نکردم... من احتمالا دلخور بودم که دفعه قبلی او جواب سلامم را نداده بود... از کجا معلوم که سلام نکردم... شاید سلام کردم... چرا من آنقدر گیجم... حالا دفعه بعد که دختر عمویم را ببینم چطور با او رفتار کنم.... اگر جواب سلام من را ندهد چه...».

حواستان هست که مجموعه فکرهای این زن فعلا فقط درباره آغاز مهمانی است؟ یعنی از سلام شروع شده است و همچنان در روزهای آینده درباره بخش‌های دیگر ادامه دارد. فرد وسواسی بشدت حساس و آسیب‌پذیر است.

زودرنجی‌اش ممکن است به دوری گزیدن از دیگران و تنهایی بینجامد. افکار مزاحم در وسواسی‌اش باعث می‌شود نتواند تمرکز کافی بر امور مهم داشته باشد.

او کم حافظه می‌شود چون آنقدر موضوعات غیرطبیعی برای به خاطر سپردن دارد که مسائل مهم را به آسانی فراموش کند مثلا یادش می‌آید آخرین باری که دستشویی رفت چند بار هر کدام از دمپایی‌ها را آب کشید، اما تاریخ دقیق امروز را به خاطر نمی‌آورد.

بیمار وسواسی اغلب منکر بیماری‌اش می‌شود و احساس می‌کند طبیعی رفتار می‌کند. تکرار بیش از اندازه کارهای غیرلازم و عجیب آنها معمولا با کمبود وقت مواجه است.

دقت و نظم وسواسی‌ها در برخی زمینه‌ها افراطی است برای مثال ممکن است فرد وسواسی فقط به این علت که احساس می‌کند خط اتوی لباسش کمرنگ است از خانه خارج نشود. فرد وسواسی احساس درماندگی، خستگی، گیجی و کم‌‌حواسی می‌کند.

بیماری‌اش اگر شدید باشد حتی ممکن است باعث شود فرد از عهده وظایف زناشویی بر نیاید و دچار مشکلات تحصیلی و شغلی شود. تشخیص وسواس سخت است چراکه وسواسی‌ها رفتارهای عجیب‌شان را اغلب از دیگران پنهان می‌کنند، اما بالاخره عاداتشان لو می‌رود.

گاهی گرایش فرد وسواسی به انجام برخی کارها مثلا شست‌وشو یا نظافت یا منظم‌کردن باعث می‌شود دچار بیماری‌های جسمی شود برای نمونه احتمال دارد مبتلا به اگزما، خشکی شدید پوست، کمردرد یا پادرد شود.

● عصبانی‌ها

روان‌شناس‌ها می‌گویند اگر کسی دو بار در هفته از کوره در برود، عصبی است. با این حساب تقریبا همه ما آدم‌هایی عصبی‌ هستیم و احتمالا نشانه‌های این نوع آدم‌ها را می‌دانیم؛ تپش قلب، تغییر رنگ چهره، نفس نفس زدن و تعرق شدید. اما خشم آثار دیگری نیز دارد​.

خشمی که ما درباره آن هشدار می‌دهیم نوعی از خشم است که افسار گسیخته می‌شود و در آن حالت فرد خشمگین دست به خشونت می‌زند این خشونت از فریاد کشیدن شروع می‌شود و گاهی ممکن است به زد و خورد با دیگران برسد.

احتمال دارد فرد خشمگین، خشمش را پنهان کند و به محیط اطراف یا اشیاء آسیب برساند مثلا در حالی که با شما گفت‌وگو می‌کند تعمدا لیوانی را که در دست دارد بشکند یا قاشقی فلزی را خم کند. همچنین ممکن است به خودش هم صدمه بزند برای مثال خودزنی کند.

او اغلب مدتی پس از بروز رفتارهای خشن ابراز پشیمانی می‌کند. چند بار درباره زوج‌هایی شنیده‌اید که یکی از طرفین دیگری را می‌زند و بعد از هر بار کتک‌کاری، ابراز ندامت می‌کند و قول می‌دهد بار آخرش باشد، اما روز بعد یا هفته بعد یا ماه بعد باز کتک کاری می‌کند و باز ابراز ندامت می‌کند و... این یعنی قول کسی که مبتلا به این ناهنجاری باشد تا پیش از گفت‌وگو با روان‌شناس و تحت درمان قرار نگرفتن، چندان قابل اعتماد نیست.

او اراده‌اش را در عصبانیت از دست می‌دهد. توانایی تحلیل کردن ندارد و حتی حضور ذهن و حافظه‌اش را در شرایط خشم از دست می‌دهد.

امکان دارد خشم وقتی بیمارگونه شود باعث بروز علائم جسمی شود. برای مثال برخی بیماران خشمگین از ظاهر شدن عوارضی روی پوستشان رنج می‌برند، قلب درد می‌گیرند یا مشکلات گوارشی و اختلالات خواب پیدا کنند.

دلارام اسفندیاری ​