وقتی تو در خواب بودی

فناوری اطلاعات, سکوی پرتاب کشور

فناوری اطلاعات و ارتباطات به سرعت درحال پیشرفت و رسوخ در تمام ابعاد زندگی است. این فناوری سبب ایجاد تحولی شگرف در تمام صنایع و علوم شده است. آی تی امروزه به عنوان عمده ترین محور تحول و توسعه در جهان منظور شده و دستاوردهای ناشی از آن نیز آنچنان با زندگی مردم عجین شده که بی توجهی به آن می تواند خللی عظیم در جامعه و رفاه و آسایش مردم به وجود آورد.

اگر بپذیریم که روند زندگی مردم در قرن حاضر به سوی هرچه بیشتر الکترونیکی شدن است و نیز زندگی الکترونیکی (e-life) را یک واقعیت در حال وقوع بدانیمه درمی یابیم که هیچ وجهی از وجوه زندگی بشری از تاثیرات این پدیده دور نخواهد ماند. کافی است به اطرافمان بنگریم و ببینیم که زندگی الکترونیکی چگونه همه عرصه های زندگی بشری را یکی پس از دیگری به احاطه خود درآورده و به همراه ویژگی های مثبت و مفید خود اثرات سوء و مخربی را نیز در پی داشته است.

● توجه به ابعاد منفی در کنار اقیانوس ابعاد مثبت

اگر چه بیشتر اقشار جوامع بشری در سطوح گوناگون از منافع و تجهیزات (Facilities) زندگی الکترونیک بهره مند هستند و یا دست کم از آن سخن به میان می آورند، اما بد نیست در کنار تمام این فواید به آسیب های ناشی از همه گیر شدن این پدیده پیچیده نیز توجه داشته باشیم.

بروز هر پدیده در زندگی انسانی تاثیرات خاص (مثبت یا منفی) را به همراه خواهد داشت که فناوری اطلاعات نیز از این مقوله مستثنی نیست، اما باید گفت که در حال حاضر این فناوری، معیار سنجش توان علمی و قدرت کشورها برای تولید، توزیع و استفاده از دانش محسوب می شود.

انجام بسیاری از کارهای روزمره بانکی با استفاده از اینترنت و شبکه های ارتباطی در منزل، آموزش الکترونیکی و عدم نیاز به حضور در کلاس های درس، توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی همگی به عنوان بخشی از نتایج و دستاوردهای فناوری اطلاعات قلمداد می شوند، هرچند به عقیده بسیاری از دست اندرکاران این عوامل هنوز در مراحل اولیه رشد و تکاملند، اما در همین حال نیز تاثیر شگرف خود را بر رفاه و آسایش زندگی انسانی نشان داده اند. کافی است نگاهی کوتاه به محدوده استفاده خود از آی تی در زندگی روزمره مان بیاندازیم، خواهیم دید که اگر استفاده از این فناوری شگرف و عجیب گسترده شود، چه آسایشی را نصیب ما خواهد کرد.

این روزها به کار بردن واژه الکترونیک به دنبال هر کلمه ، کاملا عادی است. هرچند هنوز در کشور ما بسیاری از پروژه های الکترونیکی عملیاتی نشده و زیرساخت های لازم برای اجرای آنها فراهم نیست، اما دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، شهروند الکترونیک و بسیاری از الکترونیک های دیگر واژه هایی است که حداقل به گوش آشنا هستند. دولت الکترونیکی، پیش نیاز تحقق تجارت الکترونیکی است، از سویی دیگر تحقق دولت الکترونیکی در کشور نیازمند مشارکت شهروندان الکترونیکی در این طرح است که نقش موثری را جهت رسیدن به اهداف مورد نظر ایفا می کنند.

● مدیریت های متناقض

فناوری اطلاعات در ایران به فناوری بدون اطلاعاتی تبدیل شده که همه تنها بر لزوم وجودی آن تاکید می کنند، اما در عین حال راهکار اجرایی برای مدیریت مطلوب آن ندارند. سیاست چندگانه، مدیریت متناقض و استراتژی ناپایدار از جمله مسائلی است که این حوزه با آن دست به گریبان است.

کارشناسان که در ابتدا روند رشد آی تی را در کشورمان صعودی توصیف می کردند، اکنون معتقدند که طی یک دوره چندساله دچار آنچنان رکودی شده که این روزها همه در هر اظهارنظری از فرصت استفاده کرده و خروج این صنعت از قهقهرایی را که به دام آن افتاده، الزامی می دانند.فناوری اطلاعات علی رغم اهمیت آن در بخش خصوصی، دولتی و زندگی روزمره مردم، بازیچه دست سیاست و اقتصاد شده و این روزها به جسم نیمه جانی می ماند که برای نجات و حیات زندگی دوباره به هوای تازه نیاز دارد؛ اما در دست مدیران، بی آن که راه حل اساسی برای آن اندیشیده شود، جابه جا می شود.

● جسم نیمه جان آی تی در ایران

پیکر نیمه جان فناوری اطلاعات در کشورمان که بر اثر دست به دست شدن به وضع این چنینی دچار شده، تنها قدری مدیریت هوشمندانه را می طلبد تا بتواند از مرداب راکد و ساکنی که به دلایل عدیده در آن گرفتار است خلاصی یابد و با انرژی تازه لقب موتور محرک اقتصاد کشور را با خود یدک بکشد.

فناوری اطلاعات که در اغلب کشورهای جهان به مثابه اهرم رشد و توسعه است، در ایران به لغتی جذاب برای جلب توجه و پربار کردن سخنرانی ها بدل شده اما در عمل خبری از این فناوری به گوش نمی رسد.

● گوشه چشمی به فناوری اطلاعات

فناوری اطلاعات در ایران به اندک کارآمدی، توجه و حسن صبر نیاز دارد تا بتواند با سایه وسیعی که بر روند زندگی مردم می اندازد، راه خود را بازیابد و رکود، خمودگی و خستگی را از پیکره این جامعه بزداید.

صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات به نگاه های دلهره آور، مضطرب و طرح های کلان بی سرانجام برای برون رفت از چالش هایی که پیش روی خود دارد، نیازی ندارد بلکه به مدیرانی با نگاه توسعه ای و بسترسازی برای خدمت رسانی چشم دوخته تا بتواند موتور اقتصادی و اجتماعی کشور را به حرکت وا دارد.اما متاسفانه باید گفت سیاست های چندگانه، مدیریت های متناقض و استراتژی های ناپایدار باعث شد تا تمام فعالان تازه نفس این حوزه در نیمه راه بازمانند. به همین دلیل باید نیروی تازه ای برای بازیابی رمق این حوزه در کالبد صنعت فناوری اطلاعات دمیده شود.

بررسی های کارشناسی و اقدامات صورت گرفته پیرامون فناوری اطلاعات در جهان نشان داده که به دلیل پیچیدگی افکار و فرهنگ اجتماعی، تقابل و ارتباط فرهنگ های کلان و خرد جوامع با یکدیگر و نیز وجود تمایز و تفاوت بین آنها، تلاش پراکنده در زمینه توسعه خدمات مبتنی بر آی تی عموماً موفق نبوده و از کیفیت و مطلوبیت مناسبی برخوردار نیست.

به همین دلیل اغلب کشورهای پیشرفته، توسعه آی تی و عمومیت بخشیدن به استفاده از آن در راه توسعه، رفاه اجتماعی و ایجاد تسهیلات را از طریق سیستم های یکپارچه در قالب شهرهای الکترونیکی دنبال می کنند.

این کشورها آموزش الکترونیکی، تفریحات الکترونیکی، ارتباطات الکترونیکی و تراکنش های (انتقال وجوه و اسناد مالی) الکترونیکی را چهار رکن اصلی برای زندگی الکترونیکی در شهرهای الکترونیکی در نظر گرفته اند و به منظور جلوگیری از تاثیرات نامطلوب این فناوری در سطح کشوری و منطقه ای تدابیر امنیتی، آموزشی و تربیتی خاص را در پیش گرفته اند که بر ساختار فرهنگی آنها متکی است.

در جمهوری اسلامی ایران نیز توسعه فناوری اطلاعات به منظور شناسایی، انتقال، جذب، بومی سازی و همگامی و همراستایی با جهان دانش مورد توجه مردم و مسوولین قرار گرفته است. بدین ترتیب روند کاربری آن سریع، چشمگیر و وسیع خواهد شد و نتایج حاصل از آن در زندگی روزمره و عرصه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سودمندتر خواهد بود. اکنون دیگر بیشتر مردم عادت کرده اند که فیش های خود را به صورت الکترونیکی پرداخت کنند و یا نقل و انتقال وجه را از این طریق انجام دهند.

در این زمینه اجرای پروژه های ملی تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، تهیه و اجرای قوانین و موازین حقوقی مرتبط با آن می تواند بستر مناسبی را برای توسعه اقتصاد نوین و ایجاد فرهنگ مناسب ایجاد کند و فاصله دیجیتالی ایران را با کشورهای توسعه یافته کاهش دهد.

به طور مثال آموزش الکترونیکی این توان را خواهد داشت که زمینه های لازم را جهت توسعه کمی و کیفی آموزش های عمومی و تخصصی ایجاد و فرصت مناسبی را برای استفاده از تجربیات جهانی در کشور برای همه آحاد مردم و بدون محدودیت زمانی فراهم کند.

● هماهنگی تمام ارکان جامعه

در این خصوص نقش وزارتخانه های اقتصاد و دارایی، بازرگانی، آموزش و پرورش و علوم تحقیقات و فناوری در تطبیق مسوولیت های جدید و نقش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نسبت به ایجاد بستر ارتباطی مناسب و پرسرعت شبکه های داخلی و اتصال به شبکه های جهانی اینترنت و تهیه نرم افزارهای لازم، همراه با خدمات رایگان، ارزان قیمت و قابل رقابت با جهان از طریق سازمان هایی مانند شهرداری ها بسیار مهم است. البته سایر وزارتخانه ها و نیز شرکت های کوچک و بزرگ دولتی و خصوصی نیز می توانند در راستای وظایف و اهداف خود در توسعه فعالیت های مرتبط با فناوری اطلاعات، تشریک مساعی کنند.

پی آمد چنین هماهنگی و یکپارچگی در بدیهی ترین حالت، ایجاد یک دولت الکترونیکی خواهد بود که وزارت کشور با استفاده از آن می تواند درسطح کلان، مدیریت دقیق تری را بر روند امور کشور از نظر اجرایی و امنیتی اعمال و در مقیاس کوچکتر از طریق شهرداری های الکترونیکی خدمات بهتری را به شهروندان عرضه و رضایت خاطر آنان را جلب کند.

هر کشور متناسب با موقعیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود اهداف خاصی را در رابطه با توسعه فناوری اطلاعات مدنظر قرار می دهد. بر این اساس همه کشورهای جهان الزاماً دارای اهداف مشابهی نیستند و ممکن است در برخی زمینه ها با یکدیگر متفاوت باشند، اما در مجموع اهداف مشترک فراوانی را در بین آنها می توان یافت.

● اهداف مشترک برای استفاده از آی تی بین همه کشورها

توسعه اقتصاد پایدار و قابل رقابت، ترفند مدیریت شهری، اجرای طرح جامع شهر، بهبود بخشیدن به کیفیت خدمات و بالابردن استانداردهای زندگی شهروندان همراه با حفظ هویت فرهنگی، افزایش نرخ حضور شهروندان در تصمیم گیری ها، آماده کردن شهروندان برای زندگی در جامعه دانش محور، ارائه خدمات شهرداری ها و سایر سازمان ها بدون تعطیلی و در همه اوقات شبانه روز بدون محدودیت مکانی بخشی از اهداف توسعه فناوری اطلاعات محسوب می شود. همچنین توسعه امکانات خدماتی، فرهنگی، آموزشی، تجاری، فنی و تخصصی به صورت یکسان به همه شهروندان می تواند نمایانگر بخش دیگری از اهداف یک شهر الکترونیکی در بستر توسعه فناوری اطلاعات تلقی شود.

● ناآگاهی مردم، مهم ترین مشکل فناوری اطلاعات کشور

شاید درست باشد که بگوییم بی اطلاعی مسوولان و مردم مهم ترین مشکل حوزه فناوری اطلاعات کشور است و رسانه ها با ارتقای آگاهی به جامعه می توانند اطلاعات مردم و مسوولان را در زمینه های مختلف افزایش دهند، به همین سبب حرکت های اجباری و تشویقی می تواند در کنار یکدیگر شکل بگیرد.

هم اکنون دستاوردهایی از فناوری اطلاعات با زندگی مردم کشورمان عجین شده، به گونه ای که توقف در مسیر آن باعث ایجاد خلل در جامعه و حتی رفاه و آسایش مردم می شود.

● جایگاه فناوری اطلاعات در زندگی ایرانیان

برای ارتقای جایگاه فناوری اطلاعات در کشورمان نیاز است که ضعف زیرساخت های موجود در زمینه فنی و مخابراتی به طور سریع جبران و توسعه یابد و استفاده از این فناوری با فرهنگ سازی، در درجه اول میان دولتی ها نهادینه شود.این ابزار به عنوان یک نیاز حیاتی در جهت رشد و توسعه ملی و رفع بروکراسی های اداری و همچنین به عنوان صنعتی که صرفه جویی بسیاری در زندگی عادی به همراه دارد، بسیار ضروری به نظر می رسد. برخی تحلیلگران بر این عقیده اند که توسعه IT در کشور ما در بیش تر موارد به سطح استفاده از اینترنت به عنوان یک پدیده تفریحی منحصر شده تا یک کاربری مشخص، بنابراین این سوال وجود دارد که آیا از زمان ورود این مقوله به کشور، وقت آن نرسیده که بدانیم حضور IT چقدر در زندگی مردم احساس می شود؟ فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از ابزارهای مهمی است که می تواند در مدت زمان کم و سرمایه گذاری اندک اشتغال بین قشرهای مختلف و گروه های کوچک ایجاد کند. البته زمانی در این عرصه موفق می شویم که تمام اختیارات در این حوزه مهم و استراتژیک در دست دولت نبوده و برای رشد بخش خصوصی بسترهای افزون تری فراهم شود.پرداختن به فناوری اطلاعات و ارتباطات مبحثی است که جنبه های گوناگون سخت افزاری و نرم افزاری را شامل می شود که باید با یک برنامه منسجم، مرتبط و مشخص تقویت شود. بدین ترتیب پهنای باند وسیع تر ارائه می شود و قیمت استفاده از شبکه های اطلاع رسانی کاهش می یابد. معرفی فرهنگ ارتباطات و سرویس های دیجیتال و هر آنچه که در جامعه شبکه ای قابل انجام و جزو فرهنگ نرم افزاری است، نیاز به تبلیغ و آموزش در سطح عموم جامعه دارد، اما تسهیلات لازم برای دسترسی همه مردم به این ابزارها باید در درجه اول در اختیار جامعه دانشگاهی و قشر پژوهشگر قرار گیرد.

● آی تی تفریحی!

در مبحث تجارت الکترونیک که یکی از مهم ترین کاربردهای این حوزه به شمار می رود، با مشکلات عدیده و مسائل و قوانین بانکی روبه رو هستیم که اجازه رشد سریع به آن داده نشده است. مبحث آموزش الکترونیکی نیز آن طور که باید پویا به نظر نمی رسد، چرا که دانشگاه ها که بستر اصلی آن هستند در سطح بسیار پایینی از آن استفاده می کنند و آموزش و پرورش نیز در آغاز راه است و نمی توان مبحث قرار دادن IT در اختیار کودکان را بررسی کنیم.

برخی معتقدند اکنون ما در مرحله آماده سازی بستر مدنی جامعه برای استفاده از مزایای IT در آینده هستیم، بنابراین اگر IT را تنها اتصال به اینترنت و شبکه های مربوط بدانیم، در سطح تفریح، اینترنت در کشورمان تا حدی رشد پیدا کرده، اما واقعیت چیز دیگری است و باید برای ارزیابی توسعه فناوری اطلاعات در کشورمان به دنبال شاخص های دیگری باشیم.

● کمی صبر

تا چند سال قبل وازیر قبوض از طرق الکترونیکی کاری بس عظیم و غریب جلوه می کرد، اما همه دیدیم که این امر اکنون به بخش مهمی از زندگی روزمره ما تبدیل شده است.

بنابراین شاید بتوان گفت چون موج سرمایه گذاری و صرف بودجه در جهت توسعه ICT به تازگی در کشور آغاز شده، نتیجه گیری از آن تا حدودی زود هنگام است. در عین حال، گرچه مدیران در کشور همت گماشته اند تا آی تی توسعه یابد، اما تاسف بار این است شاخصی که بتواند صحیح بودن روش به کار گرفته شده را مشخص کند، وجود ندارد.در ادامه بحث اگر از اقداماتی که در راستای بانکداری الکترونیکی انجام شده، مانند دستگاه های خودپرداز یا پرداخت های الکترونیکی قبوض و غیره بگذریم، دسته دیگری از تحلیلگران بر این عقیده اند که دولت تاکنون راهکار مناسبی در رابطه با آشنایی مردم و بالابردن سطح رفاه عمومی جامعه در سطح وسیع ارائه نکرده است.

کارشناسان معتقدند اینترنت در ابتدای امر بدون الگویی مشخص وارد کشور ما شده، به این ترتیب که ISP های زیادی با خرید ماهواره از خارج کشور ایجاد شدند و از سوی دیگر کیفیت سرویس هایی که توسط خود مخابرات ارائه می شد نیز نامرغوب و گران بود. گرچه خوشبختانه طی سال های گذشته قیمت ها کاهش پیدا کرده و کیفیت ارائه سرویس تا حدودی بهتر شده، اما در بعد کلان برنامه ریزی منظمی درباره این مساله وجود نداشته و بروکراسی های اداری مانع از انجام اقدامات بهتر در راستای توسعه ICT در کشور شده است.

اما استفاده از IT و فرهنگ سازی برای این مقوله به قشر خاصی مربوط نمی شود و باید در تمام وزارتخانه ها و ارگان های عمومی مطرح شده و بودجه ها هم به درستی صرف شود.

عدم مدیریت صحیح و ندانستن نحوه برخورد و نبودن دید مناسب نسبت به این فناوری، از جمله مشکلاتی است که بر سر راه به کارگیری مناسب IT در میان عموم جامعه و بالا بردن رفاه عمومی قرار گرفته است.

● اقدامات خوب دولت طی سالهای اخیر

طی سال های اخیر دولت اقدامات خوبی در زمینه صنعت IT در کشور انجام داده اما این اقدامات با وجود تلاش ها و صرف بودجه های فراوان، با توجه به این که IT در کشور به ضرورتی انکارناپذیر و حیاتی تبدیل شده، کافی نیست.

گروهی از کارشناسان معتقدند دلیل عدم توانایی دولت در پاسخگویی به این نیاز این است که آی تی هنوز در میان دولتمردان، مجلس و بسیاری از اداراتی که باید در این زمینه پیشرو باشند، به عنوان نیاز تلقی نشده و در حد تشریفات است، به طوری که با وجود سیستم های رایانه ای در ادارات بسیاری از کارها با همان روش سنتی انجام می شود.آشنایی با امور فناوری اطلاعات بیشتر در نسل جوان ملموس بوده و در افراد بالای ۴۰ سال بسیار محدود است، اما به طور کلی، به زندگی عموم مردم وارد نشده و انجام این کار به طول خواهد انجامید.

چنانچه ICT را به عنوان یک پایگاه اساسی و سکوی پرتاب در دنیا معرفی کنیم، باید دید آیا کشور ما در این زمینه ساختار منسجمی برای تعریف این نگرش و تعیین استراتژی کار برای رسیدن به اهداف و ابلاغ آن به بخش خصوصی یا دولتی داشته و آیا با ادامه دادن این روش به نتیجه مطلوبی خواهیم رسید؟ صنعت ICT از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اگر دولت زودتر در این زمینه اقدام نکند، ممکن است این فرصت که می تواند بسیاری از مشکلات را حل کند و به موفقیت برساند، به یک تهدید علیه کشور تبدیل شود.

یکی از معضلات کلان شهرها در ایران مشکل ترافیک است که این مشکل را می توان از طریق کار در خانه و تبدیل کارمند وقت مزد به کارمزد تا حد زیادی کاهش داد، زیرا در بسیاری از قسمت ها حضور فیزیکی در محل ضرورت نداشته و می توان از راه دور، کنترل لازم و کافی را صورت داد.

● بزرگترین اقدام آی تی، سال ۸۰ در کیش

علی اکبر جلالی، کارشناس فناوری اطلاعات و استاد دانشگاه علم و صنعت معتقد است: از زمانی که کاربردهای فناوری اطلاعات در جهان توسعه یافته، در ایران نیز اقدامات متفاوتی انجام شده است و شاید بزرگترین اقدام در خصوص شهرهای الکترونیکی، سال ۸۰ در جزیره کیش انجام شده باشد. او می گوید: از آن زمان بحث های بانکداری، تجارت، دولت، بهداشت و آموزش الکترونیکی به عنوان محورهای اصلی توسعه کاربردهای فناوری اطلاعات در کشور مطرح شده که از این میان بانکداری الکترونیکی در ارتباط با مردم وسعت بیشتری پیدا کرد و با افزایش خودپردازها و حساب های الکترونیکی نوعی از بانکداری الکترونیک ترویج یافت.

استاد دانشگاه علم و صنعت می افزاید: در حوزه شهروند الکترونیکی نیز مواردی از قیبل دفاتر خدمات ارتباطی، دفاتر پلیس ۱۱۰، سامانه اطلاع رسانی ۱۳۷ شهرداری و نمونه هایی از آن دست توسعه یافتند و به خصوص بحث کارت سوخت هوشمند به عنوان یک پروژه آی تی موفق توانست ساماندهی نسبتا خوبی را در توزیع سوخت به وجود آورد و همزان مردم نیز با کارت سوخت، به مثابه کارت اعتباری آشنا شدند.

جلالی در ادامه با بیان این که کنکور سراسری نیز از زمانی که به صورت کاملا الکترونیکی درآمد، توانست به مردم نشان دهد که فناوری اطلاعات و کاربردهای آن می تواند در رفاه و آسایش آنها سهم داشته باشد، اضافه می کند: اکنون یک دانش آموز روستایی نیز می تواند از طریق دفاتر آی سی تی روستایی که هم اکنون بیش از ۹هزار روستا به آن مجهز هستند، به راحتی در کنکور سراسری شرکت کند. همچنین روستاییان می توانند از ۹هزار شعبه بانک الکترونیکی روستایی استفاده کنند. این گونه خدمات باعث شد تا به عنوان مثال در یک سال گذشته بیش از ۶۰میلیون سفر روستاییان به شهر کاهش یابد. این کاهش باعث صرفه جویی های بسباری در وقت، هزینه رفت و آمد و کم شدن احتمال تصادف جاده ای شده است.

این کارشناس فناوری اطلاعات با اشاره به این که به تدریج کاربردهای فناوری اطلاعات در کشورمان در حال توسعه است، می گوید: در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان استفاده از کاربرد فناوری اطلاعات در حال توسعه است، اما تنها مشکلی که به وضوح مشاهده می شود، کم بودن پهنای باند اینترنت و گران بودن آن است که باعث شده مردم نتوانند از اینگونه خدمات به شکل مناسب استفاده مناسب کنند.

● توجه جدی مسوولین به زیرساخت ها

جلالی معتقد است: برای توسعه کاربردهای فناوری اطلاعات باید مسوولین مرتبط نسبت به توسعه زیرساخت ها، افزایش پهنای باند و حمایت از نهادها و سازمان های ارائه دهنده خدمات به صورت آن لاین، اقدام کنند و علاوه بر آن در حوزه فرهنگ سازی نیز اقدامات بیشتری از طرف دولت انجام شود، زیرا مردم با این پدیده ها آشنا نبوده و گاه حتی نگران استفاده از آنها هستند؛ اما در صورت حمایت دولت قطعا مردم با خیال آسوده تری از این خدمات استفاده می کنند.این استاد دانشگاه با تاکید بر این که مردم نیز باید بدانند که این نوع کاربردها در حال توسعه است، می گوید: مردم باید هر چه زودتر وارد این مقوله شده و از آن استفاده کنند، تا بسیاری از مشکلاتی که با آن دست به گریبان هستند همچون ترافیک و آلودگی کاهش پیدا کنند. جلالی با اشاره به این که برای توسعه فناوری اطلاعات و کاربرد آن نیاز به همکاری دولت و مردم است، تصریح می کند: کشور ما از نظر نیروی تخصصی مشکلی ندارد چرا که دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تلاش خود را در تربیت نیروی انسانی به اندازه کافی انجام داده اند، مهم اراده جمعی مردم و مسوولین در استفاده از این خدمات الکترونیکی است که متاسفانه هنوز در کشور ما این عزم و اراده به یک پدیده لازم تبدیل نشده است.

نویسنده: بهار امیری