تغذیه دانش آموزان می لنگد

نگاهی به فرصت ها و تهدیدهای غذایی در مدارس

نظام آموزشی در ایران سال‌ها پس از کاهش شمار دانش‌آموزان با افزایش اندک دانش‌آموزان مقطع پیش‌دبستانی از سال تحصیلی گذشته (۱۳۸۶) وارد مرحله جدیدی شده است. در حال حاضر تعداد دانش‌آموزان کشور طبق آمار رسمی سال ۱۳۸۶، ۳۰۱/۹۸۴/۱۴ نفر و به عبارتی حدود ۴/۲۱ درصد جمعیت کل کشور است. تعداد دانش‌آموزان پسر ۰۴۴/۷۴۱/۷ نفر و تعداد دانش‌آموزان دختر کمی کمتر ۲۵۷/۲۴۳/۷ نفر گزارش شده است که این امر اهمیت و حجم کار قابل توجه مسوولان بهداشت و تغذیه آموزش و پرورش را نشان می‌دهد...

از نظر وضعیت تغذیه‌ای دانش‌آموزان در ایران، متاسفانه، بررسی جامع، انسجام‌یافته و تفکیک‌شده‌ای وجود ندارد، در عین حال مطالعات و تحقیقات بی‌شماری در سطح شهرستان‌ها، استان‌ها و نیز تهران انجام گرفته است که آنها هم ابعاد بسیار وسیعی دارند. در هر حال با مطالعه این‌گونه مطالعات و تحقیقات پراکنده می‌توان نتیجه گرفت که از نظر تغذیه‌ای دو مساله بسیار مهم و هم‌زمان به وقوع پیوسته است.

▪ مساله سوءتغذیه، بعضی موارد شدید به ویژه در بین دانش‌آموزان دوره ابتدایی (دبستانی) بسیار شایع است و بیشترین میزان سوءتغذیه از نوع سوءتغذیه گذشته و از دست‌دهی وزن است. تغذیه دوران گذشته (دوران شیرخواری و...) روی وضعیت تغذیه گروه دانش‌آموزان نقش مهمی را ایفا کرده است.

▪ مساله افزایش وزن و چاقی به ویژه در بین دختران دوره متوسطه (دبیرستانی) بسیار شایع است.

حال ملاحظه می‌شود، امروزه در حالی که سوءتغذیه دانش‌آموزان و پیامدهای ناشی از آن هنوز گریبان‌گیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه از جمله ایران است، روند رو به گسترش چاقی در میان کودکان و نوجوانان، این کشورها را با معضل جدیدی مواجه ساخته است.

● اهمیت تغذیه در دوران کودکی و نوجوانی

بسیاری از عادات تغذیه‌ای و ترجیحات غذایی در دوران کودکی و نوجوانی شکل گرفته و به مرور تثبیت می‌شود. از آنجا که عدم تعادل و بی‌نظمی در مصرف وعده‌های غذایی تا حذف وعده‌های اصلی و مصرف مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای پایین که اغلب مقادیر بالای قند، نمک، چربی یا نگه‌دارنده‌‌ها را به همراه دارند، به خصوص در میان وعده‌ها، از مهم‌ترین مشکلات تغذیه‌ای دانش‌آموزان به شمار می‌روند، پیروی از یک الگوی صحیح و متعادل غذایی یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از بسیاری بیماری‌های تحلیل‌برنده در بزرگسالی خواهد بود.

همچنین با توجه به اینکه سومین و آخرین دوره رشد طی دوران نوجوانی رخ می‌دهد، ضرورتا وضعیت تغذیه‌ای دانش‌آموزان به ویژه دختران نوجوان (دبیرستانی) به عنوان مادران آینده اهمیت قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت. بنابراین تعیین الگوی تغذیه‌ای کودکان و نوجوانان در صدر اولویت‌های بهداشتی کشور قرار دارد.

● مشکلات سوءتغذیه دوران کودکی و نوجوانی

یکی از مشکلات تغذیه‌ای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران کم‌‌خونی فقر آهن است که شایع‌ترین کمبود تغذیه‌ای در کودکان سنین پیش‌دبستانی و نوجوانی است که منجر به عوارض زیادی از جمله رشد ناکافی، تغییرات رفتاری، افت تحصیلی و ابتلا به عفونت‌ها می‌شود. از مشکلات دیگر تغذیه‌ای دانش‌آموزان کم‌وزنی، اضافه وزن، کوتاه قدی، کمبودهای ریزمغذی‌ها و آغاز پوسیدگی دندان‌ها را در هر دو دوران می‌توان نام برد.

● عوامل سوءتغذیه دوران کودکی و نوجوانی

عوامل چندی برای این مطلب گفته می‌شوند؛ از جمله شغل و تحصیلات والدین به ویژه مادر، عدم آگاهی و فرهنگ نامناسب غذایی و... مهم‌تر از همه برنامه تغذیه مدارس و یا میان‌وعده‌هایی که از طریق بوفه مدارس در دسترس دانش‌آموزان قرار می‌گیرند.

● تغذیه‌ مدارس

ارایه یک میان‌وعده رایگان به دانش‌آموزان از طریق بوفه مدارس از سال‌ها قبل در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران به اجرا درآمده است که در بعضی موارد مدارکی دال بر موفقیت این برنامه‌ها درباره بهبود شاخص‌های تحصیلی مانند افزایش حضور دانش‌آموز در مدارس، کاهش موارد ترک تحصیل و افت تحصیلی، بهبود تمرکز، حافظه و یادگیری و نیز مواردی از ارتقای سلامت تغذیه‌ای دانش‌آموزان به ویژه در مناطق محروم و گاه با هدف ارتقای فرهنگ تغذیه‌ای موجود است. در بسیاری موارد دیگر برنامه‌ها به دلایلی شکست خورده و متوقف شده‌اند. اهداف مورد نظر نیز در تغذیه مدارس کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه متفاوت بوده است.

در کشورهای در حال توسعه تغذیه دانش‌آموزان به منظور کمک غذایی برای جبران کمبودها، ایجاد تساوی برای یادگیری، تشویق به حضور در مدرسه و کمک به قدرت یادگیری یا رفع گرسنگی بوده است. در حالی که کشورهای توسعه‌یافته به دنبال مصرف مواد غذایی مازاد، صرفه‌جویی در وقت والدین و کودکان در رفت و آمد، کمک به والدین از نظر تهیه غذای کودکان، صرفه‌جویی در استفاده از وسایل نقلیه و کمک به خانواده‌های فقیر از نظر تامین یک وعده غذای گرم بوده‌اند.

ایران در سال ۱۳۵۲ تغذیه مدارس خود را با ۷/۶ میلیون نفر تحت پوشش با ارایه شیر و بیسکوییت یا نان شیرینی برای تامین ۱۰ درصد کالری و ۲۵ درصد پروتئین مورد نیاز آغاز کرد. در آن زمان اولویت خرید مواد غذایی را کیفیت تغذیه‌ای، در دسترس بودن و سهولت نگهداری عنوان کردند در حالی که عملا اولویت‌ها به صورت در دسترس بودن، سهولت نگهداری و کیفیت تغذیه‌ای رعایت می‌شد. برنامه تغذیه رایگان ایران به دلایلی چند شکست خورد و متوقف شد. حدود چهار تا پنج سال پیش تغذیه مدارس با شیر انجام گرفت که آن هم موفق نبود و متوقف شد. امسال تصمیم گرفته شده است که علاوه بر شیر، قرص نان غنی شده با فولات به دانش‌آموزان داده شود.

● پیشگیری

تدوین برنامه آموزش تغذیه به روش فعال از طریق جلب مشارکت کودکان و نوجوانان، خانواده‌ها و اولیای مدرسه که می‌تواند به تقویت انگیزه و افزایش یادگیری کودکان و نوجوانان بینجامد.

● پیشنهاد

پیشنهاد می‌کنم بررسی وضعیت تغذیه‌ای دانش‌آموزان در سطح کشوری به طور منسجم و با تفکیک استانی انجام گیرد و هرازچند گاهی نیز ارزشیابی شود تا همانند ارکان تغذیه بررسی مصرف غذایی در ایران ،جدول ترکیبات غذایی ایران ،بررسی وضعیت تغذیه دانش‌آموزان در ایران، تداوم پیدا کند.

دکتر مهین آذر - متخصص غذا و تغذیه