پدر و مادر اولین اسباب بازی های کودک هستند

پای حرف های دکتر کتایون رازجویان فوق تخصص روانپزشکی کودکان

همه بچه‌ها دنیای رنگارنگی دارند و هرچه زمان جلوتر می‌رود، بر رنگ‌های این دنیای هزار رنگ افزوده می‌شود؛ دنیایی که به نام بچه‌ها و بچگی سند خورده و با شادی و خاطره‌های شیرین همسایه است.دنیای اسباب بازی‌ها را می‌گویم، دنیایی که همه ما از آن گذشته‌ایم اما هنوز هم یادگاری از آن روزها بر گوشه‌ای از خانه‌مان داریم که با آنها می‌توان سختی‌های بزرگ شدن را به نرمی ‌خاطره‌ها شست. در عصری زندگی می‌کنیم که تنوع نه تنها شامل حال اسباب‌بازی‌ها هم شده؛ بلکه آن‌قدر آن را تحت تاثیر قرار داده که پدر و مادر‌ها را در انتخاب اسباب‌بازی مناسب گیج می‌کند. در این میان اما بهترین راه برای انتخاب بهترین اسباب‌بازی که با سن کودک‌مان هم مغایرتی نداشته باشد آگاهی از ویژگی‌های سنی است که کودک‌مان در آن قرار دارد. به همین دلیل گفتگویی انجام داده‌ایم با دکتر کتایون رازجویان، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان؛ گفتگویی که طی آن می‌توانید ضمن آشنایی با ویژگی‌های سنی کودک‌تان، به دیدگاه درستی درباره انتخاب اسباب‌بازی مناسب براساس رده‌بندی سنی او بپردازید....

فکر می‌کنید ازچه زمان بازی برای کودکان مفهوم پیدا می‌کند؟ دو ماهگی؟ یک سالگی؟ یا نه، خیلی پیش از اینها؟ دکتر رازجویان در این باره می‌گوید که کودک از لحظه‌ای که متولد می‌شود میل به بازی دارد. او دوست دارد لذت ببرد و شاید برای‌تان تعجب‌انگیز باشد اگر بدانید پدر و مادر اولین هم‌بازی و اسباب‌بازی‌های یک کودک هستند؛ شاید شما هم کودکی را به یاد بیاورید که با دیدن پدر زبان کوچک‌اش را از دهان بیرون آورده یا صدای خاصی از خود درمی‌آورد کاری که پدر با دیدن کودک انجام داده و او در ذهن سپرده است.

با رشد تدریجی او و کم شدن غریبگی‌های این دنیای جدید وسایل بازی را پیدا می‌کند وسایلی که رنگ دارند، حرکت می‌کنند و بیشتر مواقع صدایی هم از آنها بیرون می‌آید. در همین زمان است که کودک وارد دنیای حرکت شده و توانایی گرفتن و پرت کردن و سپس راه رفتن را پیدا کرده است. در این مرحله آنها از بازی کردن با وسایل واقعی اطراف خانه بسیار لذت می‌برند مانند دیگ و قابلمه. اگر کمی‌ فکر کنید حتما کودکانی را به یاد می‌آورید که با روروئک وارد آشپزخانه می‌شوند و با وسایل خانه مانند ظرف و قاشق و بسته‌های پلاستیکی خود را سرگرم می‌کنند و در همین حین با کوبیدن اجسام مختلف به هم صداهای متفاوت ایجاد می‌کنند و با هر صدای جدیدی چنان ذوقی می‌کنند که گویی کشف بزرگی انجام داده‌اند.

● ۲ سالگی: بازی‌های وانمودی

۲ سالگی زمان شروع بازی‌های وانمودی است؛ بازی‌هایی که طی آن، کودک شروع به تقلید از دیگران می‌کند. پسرها ژست مردانه می‌گیرند و با ماشین‌های اسباب‌بازی به خرید می‌روند و دختر‌ها با گاز پلاستیکی و ظرف‌های رنگارنگ آشپزی می‌کنند و یا ادای حیوانات را در می‌آورند.

● پایان ۲ سالگی: بازی‌های موازی

تا ۲ سالگی کودکان بیشتر به تنهایی بازی می‌کنند اما در انتهای دو سالگی سن شروع بازی‌های موازی است یعنی در این سن کودک در کنار سایر بچه‌ها اما بدون بازی کردن با آنها بازی می‌کند. این بازی مانند پلی بین بازی‌های انفرادی با بازی‌های اجتماعی است. در این سن عروسک‌ها، حیوانات نرم، وسایل کاردستی و خمیرها و انواع لگوها و هر وسیله‌ای که به نوعی تقلیدکننده محیط تخیلی کودک باشد برای آنها مفید است.

● ۴ سالگی: بازی‌های اجتماعی

بین ۴ تا ۵ سالگی و پس از تجربه بازی‌های موازی نوبت به بازی‌های اجتماعی می‌رسد. آنها اسباب‌بازی‌هایشان را با هم شریک می‌شوند و حتی با هم بازی را تکمیل می‌کند و در کنار هم نقش‌هایی را بر عهده می‌گیرند. دکتر و معلم بازی؛ جزو بازی‌های شایع این دوران است و خرید وسایلی که تجسم این نقش‌ها را برای کودکان بیشتر کند، برای این دوران می‌تواند مناسب باشد. وسایلی چون اسباب پزشکی و بسته‌های وسایل نجاری و...

● ۷ سالگی: بازی‌های قراردادی

رسیدن به سن ۷ سالگی هم‌زمان است با ورود به زمانی که کودک باید با قوانین مدرسه آشنا شود و دقیقا در همین دوران است که سر و کله بازی‌های قانون‌مندی مثل فوتبال، لی‌لی و گیم‌نت پیدا می‌شود. با بزرگ‌تر شدن بچه کماکان بازی‌های گروهی و قانونمند واضح هستند اما بیشتر خود را به صورت فعالیت‌های ورزشی و انواع کارت بازی‌ها نشان می‌دهند.

● اسباب‌بازی‌های ساختارنیافته

گذشته از رده‌بندی‌های مختلف سنی بهتر است در خرید، اسباب‌بازی‌های ساختارنیافته را به اسباب‌بازی‌هایی ساختاریافته که قابلیت تغییر ندارند، ترجیح بدهیم تا نه تنها قدرت فکر کردن را در کودک‌مان تقویت کنیم که خلاقیت را هم از ذهن او نگیریم.

● اسباب‌بازی؛‌ اسبابی برای دل خودمان یا کودک‌مان؟

خیلی جالب است! دکتر رازجویان می‌گوید برخلاف آنچه نشان می‌دهیم و می‌خواهیم برای کودکمان اسباب بازی بخریم، خیلی وقت‌ها معیار انتخاب‌مان نه سن و سال و نه آن چیزی است که برای کودک‌مان در آن سن مناسب است بلکه بیشتر با توجه به ظاهر کالا، اصرار بچه برای خرید چیزی که توجه او را به صورت آنی جلب کرده است و تبلیغات زیادی که توسط کارخانه‌های سازنده می‌شود خرید را انجام می‌دهیم و به همین دلیل است که خیلی وقت‌ها پیش می‌آید کودک‌مان بیشتر از آنکه از وسیله بازی که برایش خریده‌ایم استقبال کند مشغول بازی با بسته‌بندی آن می‌شود چرا که به دلیل مسایل رشدی علاقه‌ای به این وسیله ندارد و آن چیزی که از دید ما جذاب می‌باشد برای او هیچ جذابیتی ندارد. این عمل خصوصا اگر ما هزینه زیادی برای آن وسیله کرده باشیم گاه به اشتباه به عنوان نمک‌نشناسی و نافرمانی کودک قلمداد می‌شود.

‌● بازی‌ها و آشنایی با هویت جنسی

دختر‌ها همیشه با عروسک‌های‌شان و پسر‌ها با ماشین‌ها و تفنگ‌های‌شان....این تصویری است که ما از بازی دختر‌ها و پسر‌ها داریم. اما آیا این اشتیاق و انتخاب ذاتی است یا جبری است که ما بزرگ‌تر‌ها آن را به وجود می‌آوریم و می‌توان آن را تغییر داد؟ دکتر رازجویان با عنوان اینکه از وقتی نوزادی در شکم مادر است ما با خریدهایمان از رنگ لباس گرفته تا نوع اسباب‌بازی تفاوت قایل می‌شویم. این امر باعث شده است که نتوان دقیقا گفت که نقش ژنتیک مهم‌تر است یا نقش محیط. وی می‌گوید: «بهتر است بچه‌های ما چه دختر و چه پسر هر دو وسایل مختلف را تا حدی تجربه کنند و ایرادی ندارد اگر گاهی برای دخترمان ماشین و برای پسرمان عروسک بخریم. اما در این میان بد نیست با نگاهی کلی بر اسباب‌بازی‌هایی که دختر و پسرمان انتخاب می‌کند با روحیات او آشنا شویم و گذشته از همه اینها با انتخاب بیشتر وسایل دخترانه برای دختر‌ها و وسایل پسرانه برای پسرها به آنها در آشنا شدن با هویت جنسی‌شان کمک کنیم.»

● به گیم‌نت‌ها چه بگوییم؟

دیگر کسی پیدا نمی‌شود که گیم‌نت‌ها را نشناسد، چه بزرگ و چه کوچک! به قول دکتر رازجویان این بازی‌ها آن‌قدر جذابیت دارند که حتی می‌تواند بزرگ‌تر‌های مخالف را هم پای خود بنشاند و گذر زمان را از یادشان ببرد. این بازی‌ها که اغلب بعد از ۶ تا ۷ سالگی بین کودکان رایج می‌شوند نه می‌توان ادعا کرد ۱۰۰درصد خوب است و نه ۱۰۰ درصد بد! اما ثابت شده است بازی طولانی مدت با گیم‌نت می‌تواند عوارضی چون چاقی؛ ضعف بینایی و فشار بر کره چشم؛ حالت‌های بد بدن و کمر درد و گردن درد ایجاد کند. اما اگر زمان این نوع بازی‌ها توسط والدین در حد یک ساعت محدود شود و بازی‌های خشن که همراه با خون‌ریزی و جنگ و کشت و کشتار هم هستند از دایره بازی‌ها حذف شوند هم می‌توان از جذابیت این بازی‌ لذت برد و هم جلوی عوارض جسمی‌ و روحی آن را گرفت.

● بازی یک ضرورت است

در تحقیقات مختلف ثابت شده بازی نقش بسیار مهمی‌ در رشد عاطفی؛ اجتماعی؛ تحصیلی و مهارت فیزیکی یک کودک دارد پس بازی برای یک کودک ضرورتی است که با انتخاب وسایل بازی مناسب و فراهم کردن زمان کافی برای بازی می‌تواند به شکلی درست ارضا می‌شود.

سارا جمال‌آبادی