محمد رسول الله محبوب ترین فیلم تاریخ سینمای اسلام

پربیننده ترین و محبوب ترین فیلم سینمایی دنیای اسلام به مصطفی عقاد کارگردان شهیر سوری تعلق دارد

پربیننده‌ترین و محبوب‌ترین فیلم سینمایی دنیای اسلام به مصطفی عقاد- کارگردان شهیر سوری- تعلق دارد.

محمد رسول‌الله- که عنوان اصلی آن رسالت است- از سال ۱۹۷۶ تا به امروز بارها و بارها از رسانه‌های کشورهای اسلامی و غیراسلامی پخش شده است و می‌توان گفت کمتر مسلمانی است که این فیلم را ندیده باشد.

روزنامه حریت ترکیه چندی پیش به مناسبت سالمرگ این کارگردان، در یک حمله تروریستی و بزرگداشتی که در کشور سوریه برای این چهره جهانی سینمای دنیای اسلام برگزار شده بود، گزارشی در این باب نوشته و به بررسی علل موفقیت این اثر پرداخته بود.

حکومت اردن بعد از مدت‌ها حمایت از تروریست‌های بمب‌گذار در خاک عراق، خود قربانی حمله انتحاری شاخه عراقی القاعده شد و در این میان، مردی که سعی داشت پیام‌آور صلح باشد و نگذارد که بن‌لادن را به‌عنوان چهره اسلام در غرب بشناسند، قربانی ترور شد.

مصطفی عقاد مردی که موفق شد به دنیا بقبولاند که محمد(ص) هرگز در قاب تصویر نمی‌گنجد، در فیلم «رسالت» آن‌چنان حضور پیامبر اسلام را- بی‌آنکه چهره‌اش دیده شود- ملموس کرد که تمام منتقدان غربی مجبور به ستایش این فیلم شدند.

سال ۲۰۰۴ مصطفی عقاد به همراه دختر ۳۳ ساله‌اش- ریما- به اردن آمده بود تا در مراسم ازدواج یکی از فامیل‌های سوری‌اش شرکت کند. او در هنگام انفجارها در هتل «هیئات» اقامت داشت.

دخترش- ریما- درجا کشته شد و خود مصطفی عقاد در ناحیه گردن، زخم‌های شدیدی برداشت که ۳ روز بعد به مرگش انجامید. هرچند که او همسر آمریکایی‌ای داشت، اما فرزندان‌اش هرگز مذهب اصلی‌شان را فراموش نکردند و دخترش ریما دوست داشت به پدرش برای ساخت فیلمی درباره صلاح‌الدین ایوبی کمک کند.

مصطفی عقاد در حالی محبوب‌ترین کارگردان مسلمان برای هم‌کیشان‌اش محسوب می‌شود که فیلم‌های بسیار دیگری را در سینمای هالیوود کارگردانی و تهیه کرده است اما خودش همیشه می‌گفت: «هرجا که می‌روم، همه برای معرفی‌ام می‌گویند عقاد؛ کارگردان فیلم محمد رسول‌الله. فکر می‌کنم اگر بعد از دهه۷۰ فیلم دیگری هم نساخته بودم، باز هم در یادها می‌ماندم و این به نوبه خود افتخار است».

مصطفی عقاد در سال ۱۹۳۰ در شهر حلب سوریه به دنیا آمد. مصطفی در ۱۹سالگی خانه‌اش را ترک گفت تا در رشته تئاتر تحصیل کند. عقاد در سال ۱۹۷۶، اولین و مشهورترین فیلم خود را درباره پیامبر اسلام ساخت.

نام اصلی این فیلم «الرسالت» بود که در ایران به «محمد رسول‌الله» مشهور شد. برای نوشتن فیلمنامه این فیلم جاودانه، عقاد ۳ سال وقت صرف کرده بود.

مصطفی عقاد در سال ۱۹۸۱، دومین و آخرین فیلم مشهور خود را ساخت. نام این فیلم «شیر بیابان» بود و به زندگی و مبارزات عمرمختار- روحانی مبارز لیبیایی- می‌پرداخت. زندگی عمرمختار وقف مبارزه با استعمارگران ایتالیایی شده بود. بازیگر اصلی هر ۲ فیلم مصطفی عقاد، آنتونی کوئین بود.

عقاد پس از کارگردانی این ۲ فیلم، تا سال ۲۰۰۲ تهیه‌کنندگی ۱۰ فیلم دیگر را برعهده داشت. او درباره حضورش به‌عنوان یک مسلمان در هالیوود گفته بود: «در مبارزه دائمی با هالیوود شکست نخورده‌ام».

مصطفی عقاد- کارگردان سوری- با فیلم «محمد رسول‌الله» و بازی به یاد ماندنی و حماسی آنتونی‌کوئین در این فیلم در خاطره‌ها نقش بست.

عقاد عاشق سینما بود و برای همین راهی کالیفرنیا شد تا در عرصه فیلمسازی شانس خود را بیازماید و در آنجا مشغول تحصیل شد و پس از مدتی مدرک خود را در زمینه هنر تئاتر از دانشگاه کالیفرنیا گرفت و پس از آن برای اولین‌بار در سال ۱۹۶۲ به‌عنوان دستیار تولید یک فیلم در کنار «سام پکین پا» مشغول به‌ کار شد.

فیلم محمد رسول‌الله که جدی‌ترین کار عقاد محسوب می‌شود- به‌‌رغم آنکه در خاورمیانه با استقبال خوبی روبه‌رو شد ولی پس از آنکه برای اولین‌بار در واشنگتن به نمایش درآمد، با مخالفت گروه‌هایی از مسلمانان آمریکایی روبه‌رو شد.

آنها که این فیلم را به‌گونه‌ای توهین به مقدسات اسلامی تلقی می‌کردند، خواستار عدم نمایش آن در ایالات متحده آمریکا شدند.

عقاد بیش از ۱۷میلیون دلار صرف ساخت این فیلم کرده بود و موفق شد به‌واسطه این فیلم در عرصه رقابت‌های اسکار نیز موفق به کسب جایزه بهترین فیلمنامه غیراقتباسی شود. او این فیلم را برای همیشه ادای دینی به پیامبر خود می‌دانست.

وی در سال۱۹۷۷ طی مصاحبه‌ای با خبرگزاری آسوشیتدپرس در جواب به این گروه از مسلمانان گفت: «من این فیلم را ساختم تا بدین‌وسیله بتوانم داستان اسلام و ۷۰۰میلیون مسلمان را برای غربیان روایت کنم. این فیلم می‌تواند مسلمانان جهان را یک‌بار دیگر با هم متحد کند و عدالت و درستکاری رهبر بزرگوارشان را در قرن‌ها پیش به تصویر بکشد.

آنتونی کوئین که در فیلم محمد رسول‌الله نقش عموی بزرگوار محمد(ص)- حمزه- را بازی کرد، این فیلم را نقطه درخشان کارنامه خود می‌دانست و همیشه به این حضور می‌نازید؛

هرچند که بسیاری از بنیادگرایان مسیحی، او را به خاطر این حضور سرزنش کردند اما آنتونی کوئین همیشه شیفته این نقش بود و یک‌بار در مصاحبه‌ای گفته بود: «در سفری به مراکش از قهوه‌خانه‌چی تا مردم کوچه و بازار رباط هر کس که سر راهم قرار می‌گرفت، با خوشحالی فریاد می‌زد «حمزه ....حمزه ...» خب من چه نقش دیگری می‌توانستم بازی کنم که تا این حد محبوب مردم کشورهای مسلمان بشوم ... . دنیا بیش از یک میلیارد مسلمان دارد و حالا اغلب این یک میلیارد مرا به خاطر زنده‌کردن مرد عدالت و حامی پیامبر دوست دارند و من به این نکته افتخار می‌کنم و آن را مدیون فرزند خلف مسلمان مصطفی عقاد هستم...».

آنتونی کوئین در این مصاحبه با خنده گفته بود: «اما برای ایرنه پاپاس متاسفم ....». ایرنه پاپاس در این فیلم در نقش هند- زن بدطینتی که تشنه خون حمزه بود و دستور داد سینه حمزه را بدرند- ایفای نقش کرده بود.

مصطفی عقاد تا سال‌های سال در هر جلسه مطبوعاتی‌ای که حاضر می‌شد پیش از هر چیز باید به سؤالاتی درباره این فیلم بحث‌برانگیز پاسخ می‌داد، انگار که این فیلم هرگز قرار نیست فراموش شود.

با این حال، منتقدان مسلمان معتقد بودند بهتر بود که عقاد از بازیگران مسلمان برای این فیلم استفاده کند اما عقاد جواب قانع‌کننده‌ای داشت؛ او می‌گفت: «من می‌خواستم مخاطبم در چین و ژاپن هم برای تماشای این فیلم بیاید و قطعا اگر چهره شناخته‌شده‌ای همچون آنتونی کوئین در فیلم رسالت بازی نکرده بود، مخاطب تمایلی به حضور در سینما نداشت و من موفق به اکران جهانی این فیلم نمی‌شدم. دنیای اسلام حمزه را می‌شناسد اما من می‌خواستم دیگران هم با عمق عدالت پیامبر و حمزه آشنا شوند».

● عقاد، مرید رهبر انقلاب ایران

مصطفی عقاد در سال ۱۳۷۱ به ایران دعوت شد تا فیلمی درباره حضرت امام خمینی(ره) بسازد اما این اتفاق هرگز نیفتاد چرا که در آن سال، نه تحقیقات دقیق و کاملی درباره زندگی حضرت امام(ره) وجود داشت و نه ایران می توانست در حین تحمل مشکلات اقتصادی سال‌های پس از جنگ، هزینه سنگین ساخت این فیلم را بپردازد.

عقاد با اینکه نتوانسته بود فیلمی درباره حضرت امام(ره) بسازد اما معتقد بود در فیلم «شیر صحرا» (عمر مختار) به این شخصیت جاودانه ابراز ارادت کرده است.

او در گفتگویی با نشریه «میدل ایست» گفته بود که این فیلم را با تأسی از امام خمینی(ره) ساخته است.

او گفته بود: «عمر مختار حتی از لحاظ چهره به آیت‌الله خمینی شبیه است؛ البته این یک تصادف است و ما نمی‌دانستیم که این تصادف به ساخته‌شدن فیلم کمک خواهد کرد».

مصطفی عقاد یک بار دیگر- در سال ۱۳۷۸- به مناسبت جشنواره فیلم فجر به تهران سفر کرد. او در این سفر، از شیفتگی‌اش نسبت به سینمای پاک و سالم ایران سخن گفته بود و ابراز تمایل کرده بود تا باز هم سفری به ایران داشته باشد اما مرگ به او امان نداد.

با این‌حال در اولین سالمرگ مصطفی عقاد، سینمای ایران با اهدای جایزه‌ای به نام این کارگردان فقید، نسبت به او ادای دین کرد.