ما کجا, قطر کجا

پارس جنوبی و وعده هایی که به رویا تبدیل شده اند

از شروع سال جدید میلا‌دی ۲۰۰۸ چند روزی بیش نمی‌گذرد و متذکر شدن این مساله به نوعی یادآوری گذر زمان و شاید از دست دادن زمان برای اجرای بسیاری از طرح‌های معطل مانده در صنعت نفت ایران است. عقب‌ماندگی‌هایی که شاید علت آن شرایط کنونی کشور نباشد بلکه ریشه در بی‌تدبیری‌های گذشته دارد. اهمیت میدان گازی پارس جنوبی به ‌واسطه مشترک بودن آن بر هیچکس پوشیده نیست.

این میدان از بزرگ‌ترین ذخایر گازی دنیا به شمار می‌رود و حدود ۴/۱۴ ذخیره گازی جهان را در خود جای داده است. خوشبختانه بخشی از این میدان در آب‌های خلیج‌فارس در سمت ایران و بخش بزرگتر آن در آب‌های خلیج‌فارس در سمت کشور قطر واقع شده است. بخشی که در قلمرو کشور قطر قرار دارد حدود شش هزار کیلومتر مساحت دارد و در واقع معادل بیش از نیمی از کل مساحت این کشور می‌باشد. ‌

شریک قطری از سال ۱۹۹۰ میلا‌دی در حال برداشت از این میدان مشترک است در حالی که اولین برداشت ایران از این میدان ۱۰ سال پس از این زمان بود، بنابراین حداقل ۱۰ سال از قطر در بهره‌برداری از این میدان مشترک عقب هستیم. جمهوری اسلا‌می ایران تاکنون توانسته است پنج مرحله از برنامه توسعه این میدان را به بهره‌برداری برساند و گاز برداشت کند. اکنون به طور میانگین روزانه ۱۲۵ میلیون مترمکعب گاز از این پنج مرحله تولید می‌شود. امید می‌رود مرحله ۶ توسعه میدان تا پایان سال جاری و به طور خوشبینانه مراحل ۷ و ۸ در اوایل سال جاری و مراحل ۹ و ۱۰ تا پایان سال ۱۳۸۷ آماده بهره برداری شوند. ‌ آخرین بار که برنامه افتتاح مراحل توسعه این میدان برگزار شد، اواخر فروردین سال ۱۳۸۴ برای شروع بهره‌برداری از مراحل ۴ و ۵ توسعه این میدان بود. مراحل ۱۱ تا ۲۴ توسعه میدان پارس جنوبی در فراز و نشیب مذاکرات، انجام کارهای مقدماتی و برگزاری مناقصه و... قرار دارد. تکلیف توسعه مرحله ۱۱ در مذاکره با شرکت توتال فرانسه مشخص نیست؛ قراردادهایی برای بخش‌های بالا‌دستی و پایین‌دستی مرحله ۱۲ توسعه میدان پارس جنوبی منعقد شده است اما قراردادهای بخش‌های اصلی بالا‌دستی و پایین‌دستی مشخص نیست. مرحله ۱۳ و ۱۴ هم در پیچ و خم مذاکرات با شرکت شل و رپسول می‌باشد. شرکت ملی نفت ایران تاکنون چند مهلت نهایی برای این شرکت‌ها به خاطر دادن پاسخ نهایی تعیین کرده و آخرین مهلت مشخص شده ماه ژوئن ۲۰۰۸ است. به گفته دست‌اندرکاران امر، مراحل ۱۵ تا ۱۸ توسعه این میدان ضمن آنکه با تنگناهایی مواجه است اما در مرحله طراحی می‌باشد و از نظر آنان پیشرفت راضی‌کننده‌ای دارد. مناقصه مراحل ۱۹ تا ۲۱ توسعه میدان پارس جنوبی برگزار شده است و دست‌اندرکاران در حال مذاکره با چند شرکت هستند. شرکت ملی نفت ایران برای توسعه مراحل ۲۲ تا ۲۴ توسعه این میدان در انتظار پاسخ شرکت‌های ترکی برای طرح جامعه توسعه است.

پیش از این در زمان بهره‌برداری از مراحل ۴ و ۵ توسعه میدان پارس جنوبی، مسوولا‌ن شرکت نفت و گاز پارس ادعا کردند که با اتمام طرح‌های در دست اجرا تا سال ۲۰۱۲، قطر را در برداشت از میدان گازی پارس جنوبی پشت سر خواهیم گذاشت. ‌ بجا است گریزی به برنامه‌های قطر برای توسعه بخش قطری میدان پارس جنوبی بزنیم و ببینیم این ادعا چقدر <شدنی> است.

مصطفی شریف‌النبی کارشناس ارشد انرژی در این خصوص تصریح کرد: قطر برنامه دارد تا سال ۲۰۱۲ تولید گاز از این میدان مشترک را به ۲۵۰ تا ۲۷۰ میلیارد مترمکعب در سال برساند. این میزان برداشت شامل تولید ۷۷ میلیون تن گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی)، راه‌اندازی دو واحد تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی سبک (جی‌تی‌ال) به ظرفیت بیش از ۲۵۰ هزار بشکه در روز وعرضه گاز به طرح دلفین ( صادرات گاز به امارات) حدود ۲ میلیارد فوت مکعب در روز شده است. شریف‌النبی با اشاره به اینکه قطر برای کسب سهم بیشتر از بازارهای ال‌ان‌جی آمریکا، اروپا و ژاپن برنامه‌ریزی کرده است، تصریح کرد: این کشور در نظر دارد از منابع گازی خود برای راه‌اندازی صنایع آب شیرین‌کن و تولید برق در داخل نیز استفاده کند.

به گفته این کارشناس ارشد انرژی، قطر برنامه دارد تا سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ حدود ۴۰۰ حلقه چاه در میدان گازی مشترک با ایران حفاری کند. اکنون قطر از میدان مشترک پارس جنوبی روزانه هشت میلیارد فوت مکعب گاز تولید می‌کند که بالا‌تر از تولید پنج مرحله توسعه این میدان از سوی ایران است. شریف‌النبی با اشاره به اینکه قطر در نظر دارد تا سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ تولید خود از این میدان را به ۲۵ میلیارد فوت مکعب در روز برساند، در خصوص قراردادهای این کشور با شرکت‌های بین‌المللی گفت: قطر در همکاری با بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی بین‌المللی و کسب وام‌های کلا‌ن با نرخ‌های بسیار رقابتی در بازار مالی جهان در حال پیشبرد اهداف خود در بخش گاز و برداشت از این میدان مشترک است.

وی تصریح کرد: موقعیت قطر به عنوان اولین تولید و صادرکننده ال‌ان‌جی جهان به گونه‌ای است که در حال حاضر به خریداران تشنه ال‌ان‌جی جهان می‌تواند بالا‌ترین نرخ‌های تاریخ ال‌ان‌جی را دیکته کند. ارزش قرارداد اخیر قطر با شرکت گاز کره جنوبی به میزان ۲ میلیون و یک صد هزار تن در سال برای مدت بیست سال به نحوی است که قیمت فروش ال‌ان‌جی به این شرکت با احتساب نفت هر بشکه ۶۰ دلا‌ر، به ۱۱ دلا‌ر در هر میلیون بی‌تی‌یو می‌رسد که قیمت نهایی آن برای کره ۱۲ تا ۱۳ دلا‌ر خواهد شد. قطر همچنین قرارداد بلندمدت دیگری با شرکت <چوبو الکتریک> ژاپن به میزان یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن در سال با قیمت‌های مشابه کره جنوبی منعقد کرده است.

شریف‌النبی همچنین اظهار داشت، قطر تنها از محل فروش گاز طبیعی مایع شده (ال‌ان‌جی) تا اواخر سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ سالا‌نه ۳۷ میلیارد دلا‌ر درآمد کسب خواهد کرد و سهم ۲۸ درصدی از تامین کل ال‌ان‌جی دنیا را به خود اختصاص خواهد داد. این در حالی است که این کشور در سال ۲۰۰۶ میلا‌دی از محل صادرات ال‌ان‌جی معادل ۱۱ میلیارد دلا‌ر درآمد کسب کرد.

وی با اشاره به اینکه قطر در نظر دارد در فاصله زمانی تا سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ حدود ۷۰ میلیارد دلا‌ر در اجرای طرح‌های ال‌ان‌جی سرمایه‌گذاری کند، تصریح کرد: قطر در چهار سال گذشته یکی از بالا‌ترین نرخ‌های رشد اقتصادی جهان را برای خود ثبت کرده به طوری که این رقم در سال ۲۰۰۶ میلا‌دی ۳/۲۴ درصد بوده است. به گفته شریف‌النبی در تجارت بین‌المللی ال‌ان‌جی برآورد شده است که تا سال ۲۰۱۱ بیش از ۷۰ کشتی حمل‌کننده ال‌ان‌جی سفر دریایی در سال انجام دهند که ارزش هر محموله جابه‌جایی حدود ۲۵ میلیون دلا‌ر است که حاکی از حجم بالا‌ی تجارت این حامل انرژی در دنیا می‌باشد.

‌ اما در بخش ایرانی، کارشناسان بین‌المللی گاز در یک برآورد خوشبینانه معتقدند، ایران تا سال ۲۰۱۰ میلا‌دی قادر به راه‌اندازی مراحل شش تا ده توسعه میدان پارس جنوبی خواهد بود و تا سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ میلا‌دی اتفاق خاصی در مراحل یازده تا ۱۳ توسعه این میدان که شامل طرح‌های تولید ال‌ان‌جی است، نمی‌افتد. ‌ براساس آمار منابع خارجی، قطر در نظر دارد در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ میلا‌دی به یک باره ۳۵ میلیون تن ال‌ان‌جی وارد بازار کند و نگرانی از سقوط قیمت‌های ال‌ان‌جی در این برهه وجود دارد. به گفته کارشناسان بین‌المللی گاز، شدت عمل قطر در برداشت از میدان مشترک گازی پارس جنوبی به نوعی رقابت با ایران است و در نظر دارد تا زمانی که محدودیت‌های بین‌المللی علیه ایران برداشته نشده است تمامی طرح‌های ال‌ان‌جی خود را به سرانجام برساند. این شدت عمل قطر سبب شده است که تقاضا برای مواد اولیه احداث تاسیسات ال‌ان‌جی و پیمانکاران این بخش که تعداد زیادی در دنیا نیستند، افزایش یابد و به‌دنبال آن قیمت‌های خدمات این بخش سیر صعودی قابل توجهی داشته باشند. ‌

به گفته این کارشناسان، حرکت شتابدار قطر به نوعی طرح‌های ایران در بخش ال‌ان‌جی را دچار آسیب کرده است به طوری‌که شرکت توتال برای اجرای طرح ال‌ان‌جی در مرحله ۱۱ توسعه میدان پارس جنوبی به واسطه شرایط موجود بازار، قیمت‌های بسیار بالا‌یی را به ایران پیشنهاد داده است. همچنین در صورتی که ایران بخواهد خود طرح‌های ال‌ان‌جی را اجرا کند به طور قطع با دشواری یافتن پیمانکار، مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز ساخت این تاسیسات مواجه خواهد شد. بنابراین اشاره به مساله <بی‌تدبیری در گذشته> که در ابتدای نوشتار به آن اشاره شد به طور دقیق به این موضوع برمی‌گردد که در سال‌های قبل به جای آنکه تمام تمرکز بر توسعه میدان مشترک پارس‌جنوبی گذاشته شود، به توسعه میادین مستقلی در کشور پرداخته شد که در مقایسه با توسعه میدان پارس‌جنوبی توجیه منطقی نداشتند. در حالی که فاصله زیادی بین ایران و قطر در برداشت از این میدان مشترک و کسب منافع از آن وجود دارد، باید ببینیم چه زمانی ادعای پشت سرگذاشتن قطر در برداشت از میدان مشترک پارس جنوبی برای مردم ایران محقق خواهد شد؟ ‌

مژگان توانا