به تماشای کتیبه ابنون بایستید

کتیبه ها را می توان یکی از جالب ترین اسناد تاریخی موجود در جهان دانست, زمانی که در برابر یک کتیبه باستانی قرار می گیری, گویا پیامی از اعماق تاریخ به صورت مستقیم و خطاب به بازدیدکننده ابلاغ می شود

کتیبه‌ها را می‌توان یکی از جالب‌ترین اسناد تاریخی موجود در جهان دانست، زمانی که در برابر یک کتیبه باستانی قرار می‌گیری، گویا پیامی از اعماق تاریخ به صورت مستقیم و خطاب به بازدیدکننده ابلاغ می‌شود.

گویی دریچه‌ای در تاریخ گشوده شده و با کمترین واسطه کسی که تا به حال هیچ‌گاه ندیده‌ای از ژرفای قرن‌ها با تو مستقیم سخن می‌گوید.

در جای جای سرزمین باستانی ایران کتیبه‌های فراوانی باقی مانده که هریک به نوعی در تکمیل و شناسایی روند تاریخ این سرزمین از زوایای گوناگون، یاریگر پژوهشگران بوده است.

در فاصله ۱۰ کیلومتری شرق شیراز و در نزدیکی مکانی تاریخی به نام قصر ابونصر، کتیبه‌ای از دوران ساسانیان باقی مانده که به نوعی متمایز از سایر کتیبه‌هاست که در آن پادشاهان از پیروزی‌های خود و رویدادها سخن می‌گویند زیرا در این کتیبه که در ۱۷ سطر نگاشته شده است، موضوع پیروزی ایران بر روم از زبان یکی از درباریان و فردی غیرنظامی روایت می‌شود که در نوع خود جالب توجه است.

این کتیبه به نام‌های «برم دلک» یا «کتیبه ابنون» شناخته می‌شود. در ‌کنار این کتیبه یک چشمه و تالاب طبیعی و بسیار زیبا قرار گرفته که از کوه‌های مجاور سرچشمه می‌گیرد.

منظره بکر و زیبای این چشمه و آبگیر به همراه نیزارهای اطراف و پس‌زمینه کتیبه باستانی ترکیب بی‌نظیر و خیره‌کننده‌ای ایجاد کرده است که بی‌گمان دیدن آن برای هر گردشگری به یادماندنی است.

در این کتیبه دو صحنه حجاری شده است در حجاری سمت چپ، تصویر بانویی اشراف‌زاده و نجیب که یک مرد در برابرش با لباس ساسانی ایستاده است به چشم می‌خورد.

این نقش برجسته سال ۱۳۶۵ کشف شد و در کنار آن پایه آتشدانی قرار داشت که کتیبه روی آن نقر شده است. موضوع کتیبه به پیروزی شاپور پادشاه ساسانی بر رومیان و ساخت آتشکده‌ای در این محل به مناسبت این پیروزی از سوی فردی به نام ابنون می‌پردازد.

در حال حاضر این پایه مجمر آتش در باغ نارنجستان شیراز نگهداری شده و نقوش در محل اصلی خود باقی مانده است.

متاسفانه کشف این آتشدان اتفاقی و در حین عملیات عمرانی بوده که همین موضوع باعث آسیب دیدن کتیبه شده است.

در چهار طرف آتشدان پنج چهره دیده می‌شود که خوشبختانه در زیر هر یک نام و عناوین صاحب چهره ذکر شده است.

این تصاویر به ترتیب متعلق به‌ اردشیر بابکان پدر شاپور و نخستین پادشاه سلسله ساسانیان، شاپور ساسانی پادشاه وقت، وزیر، فرمانده نظامی و خود ابنون با عنوان رئیس تشریفات دربار هستند.

متاسفانه بخش‌هایی از این کتیبه به گونه‌ای آسیب دیده است که امکان تشخیص واژه‌ها در آن بخش‌ها وجود ندارد. ترجمه متن این کتیبه به روایت استاد محمود طاووسی به این شرح است:

۱ ـ این آتشگاه را ابنون در ‌/‌ شبستان خوانسالار فرمود که ساختند و کاری فرمودند که من..... ‌/‌ آنگاه آتش اینجا روشن ساخت. پس ‌/‌ چون سال سوم پادشاهی شاپور شاه شاهان ‌/‌ هنگامی که رومیان بر پارس و پارت ‌/‌ آمده بودند، اینجا ‌/‌ شادی با.......؟ یزدان دوستی ‌/‌ چون شنیدند که رومیان آمدند، ‌/‌ پس من زردان به اینجا بودم ‌/‌ که شاهنشاه غیر ایرانیان.... ‌/‌ رومیان شکست داد....

به تماشای کتیبه ابنون بایستید

همان طور که اشاره کردیم، نقش برجسته و کتیبه ابنون در منطقه برم دلک در نزدیکی شیراز وجود داشت که پس از کشف شدن، پایه آتشدان را که کتیبه و تصاویر چهره بزرگان دربار ساسانی به همراه دو تن از پادشاهان این سلسله روی آن نقش شده، به باغ نارنجستان شیراز منتقل کردند.

باغ موزه نارنجستان از ساختمان‌های دوره قاجار به شمار می‌رود و در خیابان لطفعلی‌خان شهر شیراز قرار دارد.

دیدن این باغ، یکی از گزینه‌های متعددی است که در بازدید از شهر شیراز پیش روی شماست زیرا در این باغ علاوه بر زیبایی‌های طبیعت و درختان و گل‌ها و مناظر طبیعی می‌توانید از موزه آن نیز بازدید کنید و البته سراغ کتیبه ابنون را بگیرید.

در حقیقت دیدن کتیبه ابنون در دو بخش صورت می‌گیرد یعنی در ابتدا می‌توانید به برم دلک بروید و نقش برجسته را ببینید، سپس به باغ نارنجستان سری زده و بخش دوم را در آن پیدا کنید.

اشیای مختلف به نمایش در آمده در این موزه بیشتر توسط ایران‌شناس مشهور یعنی آرتور پوپ جمع‌آوری و به این موزه اهدا شده است و همچنین خود ساختمان بنا از نظر وجود تزئینات بسیار زیبا از قبیل آینه‌کاری و گچکاری و نقاشی‌های پرکار در کنار کتیبه‌های مختلف روی بدنه، فرم‌های معماری خاص دوره زند و قاجار را به زیبایی هر چه تمام‌تر در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.

باغ نارنجستان توسط شخصی به نام علی‌محمدخان قوام ساخته شد و به همین دلیل در ابتدا با نام باغ قوام شناخته می‌شد ولی بعدها به دلیل وجود تعداد زیادی درخت نارنج در این باغ، نام آن به باغ نارنجستان تغییر یافت شد البته امروزه از نام باغ نارنجستان قوام نیز برای این مجموعه استفاده می‌شود.

در این باغ نیز به سبک باغ‌های ایرانی سه عمارت در بخش‌های مختلف باغ وجود دارد که ساختمان اصلی در جبهه شمالی قرار گرفته است.

آب‌نماهای زیبا بین فضای گلکاری و خنکای سایه درختان، آرامش و طراوت خاصی به این محل بخشیده که بازدید از آن را در خاطره هر گردشگری شیرین و به یادماندنی می‌کند.

احسان محمدحسینی