آیه تطهیر در تفسیر پیامبر ص

بدون شک رسول اکرم ص آگاه ترین مردمان به قرآن, معانی, اشارات و اهداف, و به هنگام پیچیدگی امور و نیاز به توضیح و یا تصحیح آن, مرجع و ملاذ دیگران است

بدون شک رسول اکرم(ص) آگاه‏ترین مردمان به قرآن، معانی، اشارات و اهداف، و به هنگام پیچیدگی امور و نیاز به توضیح و یا تصحیح آن، مرجع و ملاذ دیگران است. آنچه در این جا نظرمان را به خود جلب می ‏کند این است که بعضی اوقات - بی ‏آن‏که پرسشی در کار باشد - رسول اکرم(ص) حتی در مواردی که در ابتدا گمان می‏رود از امور واضح است، دست به کار شده به ‏توضیح و تبیین آن می ‏پردازد. با این حال، هنگامی دچار شگفتی می ‏شویم که می ‏بینیم خط بازی ‏های سیاسی و تعصبات جاهلی تلاش دارد همان چیز را بادستان خیانت‏گر خویش دچار تحریف و دگرگونی سازد که رسول خدا(ص) به توضیح، تثبیت و تصحیح آن پرداخته است و گویا از ورای پرده‏ای شفاف به‏غیب می‏نگریسته است. لیکن از آن جایی که این تلاش مذبوحانه به حذف، زیادت و یا تحریف نص قرآن منجر شده، تقریباً ممتنع و غیر عملی نموده ‏است.

آنان برای رسیدن به اهداف شوم و نامیمون خود کوشیده‏اند که به جای تحریف مبانی و کلمات قرآن، به تحریف معانی و دلالت‏های آن بپردازند. امام باقر(ع) در نوشته خود به سعد الخیر، به همین مطلب اشاره فرموده‏است. آن جا که می‏فرماید:

أقاموا حروفه و حرفوا حدوده فهم یروونه ولا یرعونه والجهال یعجبهم حفظهم للروایهٔ والعلماء یحزنهم ترکهم للرعایهٔ(۱)؛

آنان حروف و کلمات قرآن را محفوظ داشته، حدود و قوانین آن را تغییر دادند، قرآن را روایت می‏کنند، امّا حدودش را رعایت نمی ‏کنند. جاهلان از این که روایت قرآن را حفظ کرده‏اند تعجب می‏کنند و عالمان از این که حدود آن را ترک کرده‏اند اندوهگین هستند.

این دقیقاً همان چیزی است که در مورد آیه تطهیر به وقوع پیوست. آیه‏ای‏که درباره اهل‏بیت پیامبر(ص)، که مرکز رسالت و محل رفت و آمد فرشتگان هستند نازل گشت. زیرا به رغم تأکیدهای فراوان و پی در پی پیامبر(ص) که چندین ماه و شاید تا زمان وفات آن حضرت تداوم داشت، مبنی‏بر این که مراد از «اهل‏بیت» در آیه تطهیر، فقط اهل کساء هستند وبه‏استناد این آیه مبارکه از تمامی گناهان پاکیزه‏اند؛ هجوم دیوانه‏واری رامی‏یابیم که هدف آن منحرف نمودن این مسأله از جایگاه حقیقی‏اش وبرانگیختن شبهاتی پیرامون دلالت آیه مبارکه است، حتی اگر به قیمت تکذیب پیامبر(ص) و ردّ گفتار آن گرامی به صورتی زیرکانه و پنهانی تمام ‏شود!

● روایت مفسّر قرآن

روایات بسیار زیاد آمده که تأکید دارد مقصود از «اهل‏بیت» در آیه تطهیر، اهل کساء هستند. این روایات را دانشمندان و عالمان حدیث مذاهب مختلف نقل کرده‏اند و گذشته از این که از طریق شیعه متواتر است، از طریق اهل سنت هم به تواتر روایت شده است. اهل کساء عبارتند از: پیامبر اکرم، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع).

محقق کرکی؛ می ‏گوید: «گذشته از روایات شیعه، که از شمار بیرون است، این مسأله به تواتر رسیده، مفید یقین می‏باشد. کدام حدیث در سنت از این روایت محکم‏تر است که روایات اهل سنت و رجال شیعه امامیه - پیروان حقیقت که یاران خاص و خالص اهل‏بیت می‏باشند - بر نقل آن اتّفاق نظر دارند و اگر قرار باشد که از راه سنت آن را رد کنند، هیچ روایتی در سنت نمی‏ماند مگر این که مردود باشد.»(۲)

به تعبیر مسکانی: «روایات درباره آن فراوان است.»(۳) و به تعبیر دیگری: «کثرت آن قابل شمارش نیست.»(۴)

دیگری گفته: «مفسران اجماع دارند و جمهور روایت کرده‏اند.»(۵)

این مطلب را این گونه تفسیر کرده‏اند که مفسران در شمول آیه تطهیر بر اهل کساء اجماع دارند. اختلاف در این است که آیا همسران پیامبر(ص) هم در آن داخل هستند یا نه؟ یا منظور، اجماعِ کسانی است که در امر شأن نزول و مانند آن گفته آنان معتبر است. نقل این گفته پیش از این آمد.

علامه طباطبائی؛ می‏گوید: «این روایات فراوان است و بر هفتاد حدیث افزون می‏شود. روایاتی که در این باره از طریق اهل سنت آمده، بر روایاتی که از این دست از طریق شیعه رسیده فزونی دارد. اهل سنت آن را از طرق فراوان از ام‏سلمه، عایشه، ابوسعید خدری، سعد، واثلهٔ بن اسقع، ابوالحمراء، ابن عباس، ثوبان غلام پیامبر(ص)، عبد الله بن جعفر، علی و حسن بن علی‏۸ روایت کرده‏اند که نزدیک به چهل طریق می‏شود. شیعه آن را از علی، سجّاد، باقر، صادق، رضا(ع)، ام سلمه، ابوذر، ابولیلی، ابوالاسود دئلی، عمرو بن میمون اودی و سعد بن ابی وقاص از چند طریق روایت کرده‏اند.»(۶)

با مراجعه به این روایات و سندهای آن روشن می‏شود که راویان آن بیش از این است. کافی است بدانیم که یکی از دانشمندان پیرامون آیه تطهیر کتابی تألیف کرده و اوّلین مجلّد آن را که بالغ بر چهارصد صفحه می‏شود به بیان متون حدیث اختصاص داده است. وی این روایت را از بیش از پنجاه تن از صحابه نقل کرده است. این گذشته از طرق بسیار فراوانی است که از امامان دوازده‏گانه عصمت و طهارت(ع) و نیز از طریق تابعین روایت شده است. این کتاب را سیدعلی موحّد ابطحی تحت عنوان آیهٔ التطهیر فی احادیث الفریقین [ آیه تطهیر در احادیث شیعه و سنی‏] نوشته است. خداوند او را پاداش نیکو دهد.

قندوزی حنفی پس از نقل گفته مودّهٔ القربی که می‏گوید: رسول خدا(ص) پس از فرود آمدن آیه: وَأمُرْ أهْلَکَ بِالصَلاهِٔ وَاصْطَبِرْ عَلَیها...، مدت نه ماه به‏درخانه فاطمه می‏آمد و می‏گفت: إِنّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ‏الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً؛ چنین گفته: «این خبر از سی‏صد تن از صحابه روایت شده است.»(۷)

نکته جالب این که: آن مرد منحرف از علی(ع) و خاندان او هم که تلاش‏دارد بیش‏تر روایاتی را که در فضایل آنان آمده انکار کند، راهی جز اعتراف به صحت حدیث کساء نیافته است. وی می‏گوید: «اما حدیث کساء صحیح است.»(۸)

در این جا به مقداری که این فرصت اندک به ما اجازه دهد به حدیث کساء و منابع آن اشاره می‏کنیم. سپس مراد آیه تطهیر را بیان و مشخص خواهیم کرد که این آیه مبارکه بر خصوص آنان تطبیق می‏کند، بدون این که بخواهیم ظهور سیاق را از بین ببریم، بلکه سیاق آیه هم به صورت قوی و کاملاً آشکاری این مطلب را تقویت و تأیید می‏کند. سپس به دلایلی اشاره‏می‏کنیم که دیگران در تأیید اقوال خویش آورده‏اند، مانند کاری که در فصل اوّل کردیم.

● منابع حدیث کساء

حدیث کساء، متون فراوانی از طریق بسیاری از صحابه و تابعین دارد. تمام این متون می‏رساند که رسول خدا(ص) پارچه‏ای به دست گرفت و علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را زیر آن برد و فرمود:

إِنَّما یُرِیْدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ ویُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیْراً.

بعضی از روایات می ‏گوید: پیامبر(ص) برای پاکیزگی آنان دعا فرمود.(۹)

● این همه تأکید چرا؟

ملاحظه می‏شود که رسول خدا(ص) اصرار شدیدی بر این مسأله داشت و تلاش کرد تا هرچه بیش‏تر به ثبوت، تأکید و نیز رسوخ آن در بینش مردم بپردازد.

آن‏گاه به زدودن هرگونه شبهه یا شک و تردیدی درباره مصادیق اهل‏بیت‏در آیه تطهیر پرداخت و هر فرصتی را از صاحبان اغراض سیاسی و تمایلات و تعصبات جاهلی برای تحریف یا تضعیف آن گرفت. رسول‏اکرم(ص) این کار را از طریق شیوه عملی‏ای که در پیش گرفت و طرح‏بسیار مناسبی که پیاده کرد، اجرا نمود، چه آن حضرت(ص) مدت شش‏ماه(۱۰) هرگاه که برای نماز از خانه‏اش بیرون می‏رفت، به حجره فاطمه‏۳ می‏آمد و می‏گفت:

الصلاهٔ یا اهلَ الْبَیْتِ، إِنَّما یُرِیْدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.

نماز، ای اهل‏بیت! و آن‏گاه آیه مبارکه تطهیر را تلاوت می‏فرمود.

این مطلب از چندین نفر روایت شده است. بعضی نه ماه گفته‏اند.(۱۱)

به نظر ما ممکن است یکی از دو رقم ۹ و ۶ [که در عربی بدین صورت نوشته می‏شود: تسعه - سته‏] به دلیل نبودِ نقطه در سابق و نیز نزدیکی رسم‏الخط دو لفظ به هم، تصحیف دیگری باشد.

چهل صبح(۱۲)، یک ماه(۱۳)، هفت ماه(۱۴)، هشت ماه(۱۵)، ده ماه(۱۶)، هفده ماه(۱۷) و نوزده ماه‏

(۱۸). در برخی از منقولات رقم معینی بیان نشده است.(۱۹) هم‏چنین گفته‏اند: پیامبر(ص) تا آخر عمر بدین کار ادامه داد.(۲۰) بعضی گفته‏اند: «این خبر با اسناد، از سی‏صد تن از صحابه روایت شده است. بعضی هجده ماه و بعضی ده ماه گفته‏اند.»(۲۱)

● راز اختلاف

روشن است که اختلاف در مدت، نه موجب سستی روایت می‏شود و نه‏موجب شک در اصل واقعه. آنچه می‏توان در این‏جا بیان کرد و به پذیرش نزدیک می‏نماید، این است که هر یک از ناقلان آنچه را خود دیده، نقل کرده است. شاید بعضی یک ماه، بعضی دیگر شش ماه یا هشت ماه و یا تا آخر زندگانی رسول اکرم(ص) مراقب این کار بوده‏اند. همین گونه است در مورد سایر ارقامی که بیان شد. بر این اساس هر کدام از راویان مشاهدات شخصی خود را بیان کرده بدون این که مشاهدات دیگران را نفی کند. نیز ممکن است رسول اکرم(ص) این کار را در چند برهه جدا از هم که طی هر کدام استمرار داشته، انجام داده باشد. در آغاز فصل پنجم وجه کامل‏تر و معقول‏تری را در جمع این ارقام خواهیم آورد. إن شاءالله تعالی.

● آیه تطهیر و زنان پیامبر(ص)

اخبار و روایات می‏رساند که آیه تطهیر، زنان پیامبر(ص) را دربرنمی‏گیرد. این روایات، هر گونه شک و شبهه‏ای را در این باره نفی کرده است؛ چه با صراحت تمام بیان می‏دارد که رسول اکرم(ص) از ورود عایشه به زیر پارچه جلوگیری کرد و نیز تصریح دارد که عایشه از اهل‏بیت نیست. درمورد ام سلمه و سایر زنان پیامبر(ص) نیز چنین است. در این باره به متون مختلف زیر توجه فرمایید:

در واقعه کساء، عایشه به پیامبر(ص) گفت: آیا من هم از اهل‏بیت تو هستم؟ پیامبر(ص) فرمود: برو کنار، تو پایان خوشی داری.(۲۲)

در متن دیگری آمده: آن حضرت(ص) زینب را از این که همراه آنان زیر پارچه کساء رود بازداشت و به او فرمود: در جای خود بایست. تو، ان‏شاءاللّه تعالی، پایان خوشی داری.(۲۳)

متون دیگر می‏گوید: در آن موقع ام سلمه گفت: خداوندا! مرا از آنان گردان! پیامبر(ص) فرمود: در جای خود باش، تو خوبی.(۲۴)

یا گفت: یا پیامبر خدا! آیا من از آنان هستم؟ فرمود: تو بر جای خود باش، تو خوبی.(۲۵)

یا گفت: من نیز آمدم تا همراه آنان زیر پارچه روم. پیامبر(ص) فرمود: درجای خود باش. تو خوبی.(۲۶)

یا گفت: ای رسول خدا! مرا هم با آنان داخل کن. فرمود: ای ام سلمه! تو از زنان شایسته من هستی، امّا در این مکان احدی وارد نمی‏شود، مگر این که از من باشد.(۲۷)

یا این‏که پیامبر(ص) به او فرمود: تو پایان خوشی داری یا تو خوبی.(۲۸)

یا این‏که ام سلمه گفت: ای رسول خدا! آیا من از اهل‏بیت تو نیستم؟ فرمود: تو پایان خوشی داری. تو از همسران پیامبری.(۲۹)

یا فرمود: تو پایان خوشی داری و از بهترین همسران من هستی.(۳۰)

یا گفت: آیا من از اهلِ تو نیستم؟ فرمود: تو پایان خوشی داری امّا اینان اهل من هستند.(۳۱)

جعفر مرتضی حسینی عاملی

فرستنده: مرتضی احمدی

منبع : سایت مداحی

---