تلخی شیرین تراز زهر

نگاهی به فیلم شیرین اثر عباس کیارستمی

چرا باید فیلم های عباس کیارستمی را با این سبک و ساختار بی وجه و مالیخولیایی، همچنان ببینیم و دنبال کنیم؟ اگر این کارها زمانی مثل دو دهه پیش از ایشان بعید نبود و بدیع می نمود، اما حالا دیگر و در این سن و سال، نه تنها بعید بلکه ابعد است. هرچند استاد به این نصایح دلسوزانه و خیرخواهانه هرگز توجهی نداشته و یا داشته و عکس العملش، لجبازی بوده یا نهیلیسم یا ... نمی دانیم! بگذریم.

یک عده بازیگر زن سینمای ایران، نشسته اند جلوی دوربین و زل زده اند به روبه رو و دارند ظاهرا یک نمایشنامه تصویری یا حکایتی یا چیزی از این دست را می بینند - می بینند؟!- و ما به عنوان تماشاگر باید کلا و در تمام مدت فیلم، این ها را ببینیم!.

همین! این یعنی فیلم اخیر استاد کیارستمی که بار دیگر شاهکاری - که البته متاسفانه یک ایراد دارد و نمی شود فهمیدش و اینکه اصلا چرا و چطور و چگونه و... -را تحویل جهان معاصر و مردمانش داده و خیلی هم لطف و عنایت تکه پاره فرموده!.

«شیرین» ساخته عباس کیارستمی بالاخره پس از کش و قوس های فراوان درگروه سینمایی مخاطبان خاص، اکران شد. فارغ از اینکه اکران این فیلم تا چه حد بتواند با مخاطب خاص ایرانی ارتباط مضمونی و ساختاری پیدا کند و گذشته از اینکه در فضای کنونی تولید و نمایش سینمایی ایران آثاری همچون «شیرین» چه جایگاهی را می تواند از آن خود کند، باید گفت که فیلم یکی از تجربی ترین آثار کارنامه عباس کیارستمی است که البته می توان نشانه های روشنی از تجربه های پیشین او را درآن یافت، از فیلم های سال های دور همچون «مشق شب» گرفته تا آثار متاخرش.

اما فیلم «شیرین» به لحاظ فرم، یک اتفاق در سینمای ایران محسوب می شود،اتفاقی که به نظر می رسد بیشتر ناشی از بازی های فرمی و شیطنت های پست مدرن سازنده اش باشد تا یک جست و جو و تکاپوی واقعی در حوزه هنری سینما.

فیلم «شیرین» قطعاً امکان برقراری ارتباط با مخاطب عام ایرانی را ندارد و یکی از نشانه های مهم اکران آن در گروه سینمایی خاص به نوعی تسلیم شدن پیشاپیش در برابر این واقعیت انکارناپذیر است.اما درگذر از این حقیقت آنچه مهم تر است رسیدن به این نکته است که فیلم «شیرین» فارغ از این حواشی و مباحث غیر مرتبط با متنش تا چه اندازه درحوزه زیبایی شناسی بصری سینما و تلاش هایی که منجر به تولید یک اثر قابل دفاع سینمایی شود، قابل مطالعه و بررسی است.

حقیقت آن است که «شیرین» درحوزه سینما و با درنظرگرفتن مؤلفه ها وشاخصه های این هنر بصری اثر قابل دفاعی نیست؛ چراکه اصول اصیل این مدیوم هنری را رعایت نکرده و اساساً بر مبنا و اساس فرم سینمایی بنا نشده است و بیشتر یک تجربه مبتدیانه و اولیه و نوآموز درحوزه بازی های فرمی است و از میزانسن سینمایی درآن خبری نیست. گرچه حتی از جهت این به اصطلاح خلاقیت بصری نیز فیلم «شیرین» تنها، تکرار آثار پیش از خود است که با مرور تاریخ سینما به نمونه های اصیل، مبتکرانه و خلاقانه اش می رسیم.

فیلم «شیرین» یک حکایت گویی آینه وار، با پرداختی جذاب هم نیست و حتی یک بیان غیر مستقیم، به نظر می رسد کارگردان با سابقه و جهانی اش در فهم مقوله غیر مستقیم گویی و در دریافت متن بر اساس عکس العمل های مخاطب، دچار بدفهمی و اشتباه فاحشی شده است.

اینکه ریکشن های عده ای از بازیگران سینما را درحین چیدن یا شنیدن یک شکایت آن هم به شکلی یک نواخت و تخت وکش دار و خسته کننده دنبال کنیم، نامش هرچه که باشد قطعاً ابتکار و خلاقیت سینمایی نیست و نمی تواند اساساً درحوزه سینما تعریف شود؛ چرا که رویکرد و نتیجه اش یک نقض غرض کلی و سوء تفاهم کامل به حساب می آید و آن اینکه مخاطب همراه فیلم امکان همراهی با آن را پیدا نمی کند و فیلم صرفاً درحد یک بازی فرمی کارگاهی باقی می ماند.

محمد قمی