شكاف در چپ سنتی

نهمین انتخابات ریاست جمهوری, تمام آرایش های سیاسی كشور را به هم ریخت امروز دیگر چپ و راست یا اصلاح طلب و اصولگرا به صورت سابق معنا ندارد مهمترین حادثه ای كه در این انتخابات رخ داد, این بود كه جبهه دوم خرداد به سه بخش تقسیم شد جبهه مشاركت و سازمان مجاهدین نام اصلاح طلبان پیشرو را بر خود نهادند و با ملی مذهبی ها و نهضت آزادی, جبهه دموكراسی خواهی را تشكیل دادند

خانه كارگر و حزب اسلامی كار و كارگزاران هم ائتلاف نهم را تشكیل داده و احتمالا بزودی جبهه اعتدال را تشكیل خواهند داد. حزب همبستگی، مجمع نیروهای خط امام و مجمع روحانیون مبارز هم همچنان حد وسط را در جبهه دوم خرداد پیمودند و حاضر به ائتلاف با هیچ یك از دو گروه فوق نشدند. از این رو سعی خواهیم كرد آرایش جدید این صحنه را در مورد احزاب مختلف بررسی كنیم.

یوسف فاطمی

مهمترین تحول، جدایی مهدی كروبی از مجمع روحانیون و تشكیل حزب اعتماد ملی است. این خود به منزله ایجاد شكاف و انشعابی نو در یكی از قدیمی ترین احزاب سنتی و ریشه دار كشور است. قطعا مهدی كروبی، سال ۱۳۶۶، زمانی كه به همراه جلالی خمینی و سیدمحمود دعایی، آهنگ جدایی از جامعه روحانیت مبارز را كرده و مجمع روحانیون را تاسیس كردند، باور نداشت كه سال ۸۴ از حزبی كه خود آن را تاسیس كرده بود، جدا شود.

مجمع روحانیون چگونه تشكیل شد

مجمع روحانیون مبارز را می توان نماد چپ سنتی در تاریخ فعالیت حزبی پس از انقلاب نامید. این تشكل روحانی در سال ۶۶ و در پی اختلاف نظر داخلی عده ای از اعضای جامعه روحانیت مبارز در مورد مشاركت مردم، اختیارات دولت و ... از دل این تشكل بیرون آمد. این روحانیون در سال ۶۷ طی نامه ای به امام (ره) خواستار جدایی خود از جامعه روحانیت شدند. امام (ره) در پاسخ به این افراد، ضمن پذیرش درخواست آنان، تاكید فرمودند كه انشعاب تشكیلاتی برای اظهارنظر و عقیده مستقل به معنای اختلاف نیست. در آن زمان حجت الاسلام سیدمحمود دعایی، جلالی خمینی، مهدی كروبی و محمدموسوی خوئینی ها از اعضای تشكیل دهنده مجمع روحانیون بودند.

پس از این انشعاب، نیروهای مجمع روحانیون كه اكثر كرسی های مجلس را در اختیار داشتند، در انتخابات مجلس چهارم عملا شكست خورده و در اقلیت قرار گرفتند. این تشكل در انتخابات مجلس پنجم هم از دادن لیست رسمی امتناع و سعی كرد به بازسازی خود بپردازد. این جریان كه در آن زمان تندرو، اصولگرا و سنت شكن شناخته می شد، در سالهای دور از قدرت به واسطه تحصیل بسیاری از اعضای خود در دانشگاه های داخل و خارج از كشور مواضع خود را تعدیل كرده و طیف چپ مدرن را وارد ادبیات سیاسی ایران كردند.

آنان در آستانه انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری دوباره در عرصه سیاسی كشور حاضر شدند و بیانیه ای بدین شرح منتشر كردند: اكنون باتوجه به شرایط پیش آمده و روشن شدن این حقیقت كه انگیزه ورود به عرصه های سیاسی از جانب مجمع روحانیون، قدرت طلبی نبوده، بلكه تنها ادای یك وظیفه در برابر انقلاب اسلامی و آرمان های حضرت امام (ره) است، حضور رسمی خود را در عرصه سیاست كه كمكی به نشاط سیاسی در جامعه است، اعلام می داریم.

مجمعی ها ابتدا تلاش كردند تا میرحسین موسوی را وارد صحنه كنند، اما پس از امتناع وی به سراغ سیدمحمد خاتمی، وزیر مستعفی فرهنگ و ارشاد در كابینه هاشمی رفسنجانی رفتند و در عین ناباوری همگان، پیروزی چشمگیری را در كشور كسب كردند. البته در حین این انتخابات، طیف دیگری از روحانیون از دل مجمع روحانیون تصمیم گرفتند كه طیف جدیدی به نام مجمع نیروهای خط امام را تشكیل دهند. از اعضای برجسته این تشكل می توان به سیدهادی خامنه ای، علی اصغر اسفندیارپور، فخرالدین حجازی، نجفقلی حبیبی، گوهرالشریعه دستغیب، علی اكبر محتشمی پور، صدیقه وسمقی و ... اشاره كرد. ارگان مطبوعاتی این تشكل نیز روزنامه حیات نو به مدیر مسئولی سیدهادی خامنه ای بود. مجمع روحانیون نیز در طول این سالیان ارگان مطبوعاتی در اختیار داشته است. از سال ۶۹، حجت الاسلام موسوی خوئینی ها دست به انتشار تنها روزنامه چپ آن زمان یعنی سلام زد كه افرادی نظیر عباس عبدی، محمد نعیمی پور و رجبعلی مرزوعی كه همگی بعدها جزو موسسان حزب مشاركت بودند، در این روزنامه فعالیت داشتند. این روزنامه در سال ۷۸ به علت درج نامه ای محرمانه از وزارت اطلاعات و به شكایت این وزارتخانه، به مدت پنج سال توقیف موقت شد، ولی پس از آن عزمی مبنی بر چاپ دوباره آن وجود نداشت. تعطیلی این روزنامه، شعله های اولیه غائله ۱۸ تیر ۷۸ را برافروخت. روزنامه بعدی مجمع روحانیون، بیان بود كه با شعار هذا بیان للناس و با مدیریت علی اكبر محتشمی پور به چاپ می رسید. نسیم صبا به مدیریت رسول منتجب نیا و آفتاب یزد به مسئولیت مجتبی واحدی، دیگر ارگان های مطبوعاتی مجمع روحانیون بودند.

آقای دبیركل و گرایش های مختلف

دبیر كلی مجمع روحانیون را مهدی كروبی عهده دار بود و سیدمحمد خاتمی، موسوی خوئینی ها، موسوی لاری، موسوی اردبیلی، عبدالهی، ابطحی، مقدم، مجید انصاری، علی اكبر محتشمی پور، سیدهادی خامنه ای و توسلی هم از اعضای برجسته این تشكل هستند. مجمع پس از پیروزی در انتخابات سال ۷۶ با تشكیل احزابی نظیر همبستگی، مشاركت، مردم سالاری و... مواجه شد و پس از پیروزی در انتخابات مجلس ششم هم هرچند موفق شد مهدی كروبی را به صندلی ریاست مجلس بنشاند و محتشمی پور را هم رئیس فراكسیون دوم خرداد كند، اما با سایر بخش های جبهه دوم خرداد، مرزبندی هایی جدی پیدا كرد. مجمعی ها در بسیاری موارد از جمله استعفا، تحصن، طرح رفراندوم، انجام نطق های آتشین و ... حاضر به همراهی با اعضای فراكسیون مشاركت و سازمان مجاهدین نشدند و برخلاف نظر آنها، انتخابات مجلس هفتم را تحریم نكرده و در انتخابات شركت كردند، اما شكست سنگینی را متحمل شدند و مهدی كروبی، مجید انصاری، رسول منتجب نیا و دیگر اعضای مجمع، موفق به راهیابی به مجلس هفتم نشدند. پس از این انتخابات، سكوت مهدی كروبی شكست و ناكامی های اصلاح طلبان در انتخابات را ناشی از گلی دانست كه دوم خردادی ها به خودشان زدند و انتخابات را تحریم كردند. او مستقیما جبهه مشاركت و سازمان مجاهدین را مورد خطاب قرار داد و از بسیاری از افراطی گری های آنان گله كرد. البته اعضای دو تشكل مزبور هم، حرف های كروبی را بی پاسخ نگذاشتند و رفته رفته این اختلافات دامنه گسترده تری پیدا كرد تا كار به انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری رسید و مهدی كروبی به عنوان دبیر كل مجمع روحانیون، تصمیم به حضور در صحنه انتخابات گرفت. كروبی در طول مجلس ششم اثبات كرده بود به رغم حفظ اصول و مخالفت با بسیاری از هنجارشكنی ها، بر مواضع اصلاح طلبانه خود هم اصرار ورزیده و در این زمینه سماجت خاصی دارد. تصمیم كروبی مبنی بر حضور در صحنه انتخابات با واكنش های مختلفی روبه رو شد. از طرفی جبهه مشاركت و سازمان مجاهدین، مصطفی معین را به میدان فرستادند و برای حمایت از او، پیوند خود با بدنه جبهه دوم خرداد را گسستند. آنان كروبی را فردی می دانستند كه در انتخابات مجلس هفتم شكست سنگینی را متحمل شده و امكان كسب رای بالایی را ندارد. از سوی دیگر سیدمحمد خاتمی هم چون در موضع ریاست جمهوری قرار داشت، ترجیح داد سكوت را برگزیند. موسوی خوئینی ها، آیت الله طاهری، موسوی بجنوردی، محمدعلی ابطحی و بسیاری دیگر از اعضای مجمع روحانیون هم حاضر به حمایت از مهدی كروبی نشدند. داستان به اینجا ختم نشد، چراكه برخی از اعضای مجمع روحانیون مانند مجید انصاری، صراحتا از هاشمی رفسنجانی حمایت كرده و نامه انتخاباتی كروبی خطاب به هاشمی را غیرمنصفانه خواندند. بسیاری از اعضای مجمع در مرحله دوم هم رسما از هاشمی حمایت كردند. در میان اعضای مجمع روحانیون تنها علی اكبر محتشمی پور، سیدهادی خامنه ای، اسدالله كیان ارثی و رسول منتجب نیا حاضر به حمایت از كروبی شدند و در این نقطه بود كه كروبی احساس كرد مجمع روحانیون جای مناسبی برای ادامه فعالیت های وی نیست. در واقع عدم همراهی یاران قدیمی، كروبی را به ایجاد حزبی جدید رهنمون ساخت.

كروبی پس از انتخابات

مهدی كروبی را می توان یكی از مردان پیروز انتخابات ریاست جمهوری دانست. هرچند كه بسیاری از تحلیلگران سیاسی میزان آرای كروبی را نهایتا تا ۲ میلیون رای برآورد می كردند، اما او توانست با حدود ۵ میلیون رای موقعیت جدیدی را در عرصه سیاسی كشور به دست آورد. البته تحلیلگران، آرای كروبی را به حساب مشی و منش سیاسی او و وابستگی وی به مجمع روحانیون نمی دانند و بر این باورند كه طرح شعارهای معیشتی از جمله طرح پرداخت ماهیانه ۵۰ هزار تومان به هر ایرانی ، توانست آرای عمومی را با كروبی همراه سازد. آرای كروبی بر همین مبنا، بیشتر در ۱۱ استان محروم كشور شكل گرفته بود، ولی به هر حال كروبی پس از برخی اعتراضات به نتیجه انتخابات، این نتیجه را پذیرفت و فورا درصدد تشكیل یك حزب برآمد.این اقدام در حالی روی داد كه انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری اثبات كرد كه احزاب در كشور ما از جایگاه ویژه ای برای تاثیرگذاری بر افكار عمومی برخوردار نیستند و محمود احمدی نژاد، كاندیدایی كه از حمایت هیچ حزب و گروهی برخوردار نبود، موفق شد بر صندلی ریاست جمهوری تكیه بزند. این انتخابات اثبات كرد احزاب در كشور ما دارای سیستم های فراگیر و بانفوذ در اقشار مختلف جامعه نیستند و فعالیت هایشان بیشتر فصلی و موقت است.

مهدی كروبی هم كه گویی نمی خواست این۵ میلیون رای به حساب مجمع روحانیون و اعضای آن گذاشته شود، تصمیم به تشكیل حزبی جدید گرفت، اما این بار او برخلاف دفعه گذشته، برای تشكیل این حزب به سراغ روحانیون نرفت و غیر از رسول منتجب نیا، سایر اعضای حزبش را از غیرروحانیون انتخاب كرد. شاید او به سختی كار در تشكل های روحانی پی برده بود، چراكه احزابی كه از روحانیون مختلف تشكیل می شوند به علل مختلفی، ویژگی های خاصی را برای خود دارند. آیت الله مهدوی كنی، دبیر كل جامعه روحانیت مبارز هم بارها رسما و تلویحا بیان داشته است كه روحانیون نباید كار حزبی بكنند و از این رو جامعه روحانیت را به عنوان یك حزب در كمیسیون ماده ۱۰ احزاب ثبت نكرده اند. مهدوی كنی بر این باور است كه روحانیت یك تشكل فراگیر و در عین حال خاص است و نباید در قالب های محدود حزبی به مردم ارائه شود، ولی مجمع روحانیون برخلاف نظر دوستان قدیمی خود در جامعه روحانیت، تشكل خود را به عنوان یك حزب ثبت كردند و انشعاب های به وجود آمده در این تشكل شاید گوشه ای از معضلات حزبی شدن فعالیت روحانیون باشد.

شاید كه تشكیل این حزب، بسیار ساده و ابتدایی به نظر برسد، اما ایجاد یك انشعاب عمیق در مجمع روحانیون به عنوان حزب مادر جریان چپ در كشور، به نوبه خود رویداد مهمی به حساب می آید و امكان دارد موجب تزلزل این جریان در آینده ای نه چندان دور شود. با رفتن كروبی، احتمال رفتن علی اكبر محتشمی پور و سیدهادی خامنه ای از این تشكل هم جدی به نظر می رسد.جواد اطاعت، محمدجوادحق شناس، ابراهیم امینی، عبدالحسین مقتدایی، رضا نوروززاده،الیاس حضرتی، رسول منتجب نیا و اسماعیل گرامی مقدم از جمله چهره های شناخته شده هیات موسسس حزب كروبی هستند.